Morgunblaðið - 08.10.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1995 25
BÍLATRYGGINGAR
saman hafi það verið helsta
áhyggjuefni stjórnenda trygginga-
félaganna að sitja stöðugt undir
gagnrýni Vátryggingaeftirlitsins
um að ekki væri lagt nógu mikið
til hliðar fyrir óuppgerðum tjónum.
„Ég er ekki í vafa um að það átti
með öðru þátt í þeim samruna
tryggingafélaga sem átt hefur sér
stað, að stjórnendur félaganna hafi
séð að erfitt væri að koma þessu í
lag nema auka verulega hagræð-
ingu í rekstrinum. Það er hins veg-
ar alveg nýtt af nálinni að við séum
gagnrýndir fyrir að vera með of
sterka sjóði.“ Viðvíkjandi mun á
sjóðum tveggja stærstu trygginga-
félaganna segir Ólafur að stjórn-
endur Sjóvá-Almennra hafi í ljósi
reynslunnar lagt höfuðáhersluna á
að koma bótasjóðum í það horf að
þeir yrðu yfir gagnrýni hafnir.
Hann segist ekki geta svarað fyrir
VÍS en bendir á að það félag hafi
verið að auka mjög framlög í bóta-
sjóði sína og nálgist óðfluga.
Örn Gústafsson, framkvæmda-
stjóri einstaklingstrygginga hjá
VIS, segir að bótasjóðir félagsins
hafi lengi verið of litlir. Bendir hann
á að árið 1990 sem var fýrsta heila
rekstrarár VÍS eftir sameiningu
Samvinnutrygginga og Brunabóta-
félagsins, hafi félagið verið gert upp
með 150 milljóna kr. tapi. Þá hafi
komi í ljós að bótasjóðir bifreiða-
trygginganna hafi verið stórlega
vanmetnir og félagið orðið fyrir
miklum búsifjum þess vegna.
Ástæðan var m.a. vanmat á áhrif-
um breytingar á umferðalögunum
frá 1988 þegar bótaréttur var auk-
inn. Telur Örn að VÍS sé nú komið
með bótasjóðina í eðlilegt horf.
Starfsmenn Vátryggingaeftir-
litsins segjast ekki sjá teljandi mun
á öryggisálagi bótasjóða hjá stærri
tryggingafélögunum. Hins vegar
leyni sér ekki að mjög lítil fyrirtæki
eigi erfitt uppdráttar í bílatrygging-
um og almennt í ábyrgðartrygging-
um. Þörf sé á meira sveifluálagi en
hjá stærri félögunum og þau verði
því að byggja upp mjög sterka
tjónaskuld.
Óskattlagt fé
Einn af þeim sem gagnrýnt hefur
tryggingafélögin fyrir óhóflega
sjóðamyndun heldur því fram að
félögin geri það til að mynda skatta-
skjól. Ofáætlun bótasjóðanna auki
tjónakostnað og fresti skattlagn-
ingu hagnaðar. „Ég fullyrði að það
eitt hefur vakað fyrir tryggingafé-
lögunum að yfirvinna óttann við að
vera ekki með bótasjóðina { lagi.
Það er einfalt mál,“ segir Ólafur
B. Thors um þessa ásökun.
Örn Gústafsson hjá VÍS kannast
við þessa hugsun. Að sett hafi ver-
ið öryggisálag á bótasjóðina til að
laga stöðu félaganna á sínum tíma.
Þar hafi þau átt óskattlagt eigið fé
til nota á mögru árunum. Því sé
þó ekki fyrir að fara í bílatrygging-
unum. Félögin hafi verið að byggja
bótasjóðina upp. Bendir hann á
hvað litlu megi muna. Ef starfs-
menn VÍS t.d. misreiknuðu bóta-
sjóðina um 10% eða 500 milljónir
kr., hyrfi helmingur af eigin fé fé-
lagsins.
Dulin eign
Gengi hlutabréfa Sjóvár-
Almennra trygginga er hátt og
hefur verið svo undanfarin ár. Það
hefur verið nefnt sem hugsanleg
skýring á háu gengi að félagið eigi
dulið eigið fé í bótasjóðum.
Verðbréfamiðlari sem rætt var við
kannast við þetta. Hann segir að
sérfræðiþekkingu þurfí til að meta
það hvort dulið eigið fé felist í sjóð-
unum sjálfum og vill ekki hætta sér
út á þá braut en telur óhætt að
ganga út frá því að þeir séu ekki
vanmetnir. Hins vegar telur hann
það dulda eign að hafa til ráðstöfun-
ar þá peninga sem felast í sjóðunum.
Það eitt út af fyrir sig auki verð-
mæti hlutabréfa fyrirtækisins.
Bent til útlanda
Sumir þeirra sem gagnrýnt hafa
tryggingafélögin fyrir há iðgjöld
bílatrygginga hafa bent til annarra
landa til sannindamerkis um að
sjóðirnir hér væru allt of _ gildir.
Árni Sigfússon, formaður FÍB, var
nýlega á ferð í Bandaríkjunum og
hitti þá tryggingamenn í Hartford
í Connecticut sem hann segir mið-
stöð tryggingastarfseminnar í
Bandaríkjunum. „Ég fékk að leggja
fyrir þá þetta dæmi og eftir það
sannfærðist ég endanlega um að
bótasjóðir tryggingafélaganna eru
óeðlilega bólgnir. Og að engin
marktæk skýring er til á þeirri
miklu aukningu sem orðið hefur,“
segir Árni.
Hann telur að svigrúm sé til
lækkunar iðgjalda í ljósi þeirra
mælinga sem þarna voru gerðar
fyrir hann. „Það var meira að segja
spurt hvort nokkurt vit væri í því
að koma inn á þennan markað því
íslensku tryggingafélögin gætu
notað sjóðina til að lækka iðgjöldin
og útiloka utanaðkomandi sam-
keppni," segir hann.
Árni segist hafa lagt ýmis gögn
fyrir bandarísku tryggingamenn-
ina. Segir að þeir hafi getað lesið
sig í gegn um margra ára tölur en
viðurkennir að þeir hafi ekki haft
upplýsingar um áhrif lagabreytinga
á þessa þróun. Hins vegar hafi
hann fengið ábendingar frá kunn-
áttumönnum hér heima um að þess-
ar lagabreytingar hefðu ekki haft
eins mikil áhrif og tryggingafélögin
töluðu um.
Óraunhæfur samanburður
Ef litið er á íslenska bótasjóðinn
í samhengi við áætluð tjón í ábyrgð-
artryggingum á síðasta ári sést að
sjóðurinn dugar fyrir öllum tjónum
í tvö og hálft ár. Samsvarandi bóta-
sjóðir eru hærri í Finnlandi og Sví-
þjóð, samkvæmt fyrirliggjandi upp-
lýsingum. Þannig dugar sjóðurinn
í Finnlandi fyrir tjónum í tæplega
4 ár. Hjá sænska tryggingafélaginu
Skandia voru tjón í ábyrgðartrygg-
ingum áætluð 636 milljónir
sænskra króna á síðasta ári en þar
af var ekki búið að greiða nema
158 milljónir um áramót. Mismun-
urinn fór í bótasjóð. Bótasjóður
Skandia samsvarar öllum áætluðum
ábyrgðartjónum félagsins í þijú og
hálft ár. Aftur á móti koma væntan-
lega allt aðrar og lægri tölur út úr
samanburði við Danmörku, að því
er kunnugir segja, því þar eru tjón-
in metin og greidd fyrr út og hlut-
fall bóta vegna líkamstjóna lágt
miðað við munatjón.
Það er annars alveg út í hött að
vera með svona samanburð milli
landa, vegna þess hvað það er
breytilegt hvernig staðið er að mati
bóta og greiðslu tjóna og hve stór
hluti tjónanna er vegna meiðsla.
Hér á landþer hlutfall slysabóta af
heildartjónum hærra en í nágranna-
löndunum og þar sem þau greiðast
síðar út en eignatjón kailar það á
hærri bótasjóð en í þeim löndum
sem hafa lægra hlutfall slysatjóna.
Mismunandi bótasjóðir milli stóru
íslensku tryggingafélaganna, sem
greint er frá fyrr í þessari grein,
sýna hvað erfitt er að bera saman
sjóðina hjá einstökum félögum
vegna breytilegra aðstæðna, hvað
þá milli landa. Við mat á því hvort
sjóðimir eru eðlilegir verður að
styðjast við íslenskan veruleika. _
„Éf ég hef skilið gagnrýni FÍB
rétt þá segja þeir að of mikið hafi
verið lagt í sjóðinn síðustu árin og
hann sé orðinn of stór,“ segir Erik
Elvers, tryggingastærðfræðingur
hjá Skandia í Svíþjóð, en hann ann-
ast einnig útreikninga fyrir Skandia
á íslandi, í Noregi og Danmörku.
„Ég get ekki séð að hann sé óhóf-
lega stór og vil heldur segja að
hann hafi verið allt of lítill fyrir
nokkrum árum og það sé verið að
vinna upp vanda," segir hann.
3Ví til 5 milljarða öryggi
Ljóst er að upplýsingum trygg-
ingafélaganna og Vátryggingaeft-
irlitsins um hreint öryggisálag á
bótasjóði bílatrygginganna ber illa
ÖKUTÆKJATRYGGINGAR
Hækkun bótasjóðs vegna ytri aðstæðna Tiibúia dæmi:
Milljúnir króna Breytingar á lögum og verklagsreglum tryggingafélaganna
hafa leitt til þess að bótasjóðir vegna bílatrygginganna hafa
stækkaðmjög. Á þessu línuriti er tilbúið dæmi með 1.000
bótaskyldum slysum og sýnd er breytingin sem verður ein-
göngu vegna utanaðkomandi atriða. Þessar breytingar eru:
Bótaskyldum slysum fjölgaði við breytingar á
umferðarlögum 1989 þegar tekin var upp slysatrygging
ökumanns og eiganda. ÁæUuð er 15% fjölgun. Uppgjöri
slysatjóna vegna varnlegrar örorku seinkaði verulega eftir
að tryggingafélögin sameinuðust um nýjar verklagsreglur
árið 1991. Á árinu 1994 færðist slysatrygging ökumanns og
eiganda alfarið til tryggingafélaganna og vlð það hækkuðu
meðaltjón, hér er reiknað með 5%. Allt leiðir þetta til
aukningar bótasjóðs, eins og sést á línuritinu. í þessari
mynd er ekki tekið tillit til fjölgunar bótaskyldra slysa af
öðrum ástæðum eða hækkunar meðaltjóna, en það eykur
1987 1990 1995 2000 enn þörfina á framlögum i bótasjóði.
saman. Er það einfaldlega vegna
þess að unnið er út frá mismunandi
forsendum. Sá sem ekki hefur sér-
þekkingu á tryggingamálum hlýtur
að taka mark á mati starfsmanna
Vátryggingaeftirlitsins þó það verði
að hafa bak við eyrað að þeir eru
að spá fyrir um framtíðina þar sem
margir óvissuþættir geta leynst.
En jafnframt verður að trúa fullyrð-
ingum þeirra um að þörf sé á þessu
öryggisálagi enda styður reynslan
frá 1988-1990, þegar gildir sjóðir
brunnu upp á stuttum tíma, mál
þeirra.
Forstöðumaður Tryggingaeftir-
litsins hefur ekki gefið upp mat sitt
á öryggisálagi tjónaskuldarinnar í
krónum eða hlutfallstölum. Hann
segir þó að álagið sé verulegt og
að ekki sé hægt að tala um öryggis-
álag fyrr en það nái þriðjungi skuld-
arinnar. Með því að reyna að ráða
í þessi orð má ætla að Vátrygginga-
eftirlitið meti það svo að þegar
búið verði að greiða öll tjón frá síð-
asta ári og fyrri árum verði 30-40%
afgangur af sjóðnum. Það er kallað
öryggisálag og á að vera til að
mæta stærri sveiflum í framtíðinni.
Ef þetta er rétt tilfinning er verið
að tala um að öryggisálagið sé
nokkrir milljarðar kr., ef til vill 3 'h
til 5 milljarðar, af 11,7 milljarða
kr. bótasjóðum. Samsvarar þetta
hátt í eins árs iðgjöldum. Sé þetta
rétt liggja tryggingafélögin sjálf-
sagt vel við gagnrýni, í ljósi umræð-
unnar í haust og fullyrðingar FÍB-
manna um að svigrúm sé til lækk-
unar iðgjaldá á þessum grundvelli.
Hins vegar má benda á að mat
tryggingamanna er erfítt, þeir bera
ábyrgð á því að. eiga nóga peninga
til að greiða öllum bætur og það
eru einnig hagsmunir þeirra sem
greiða iðgjöldin og gætu þurft á
bótum að halda í framtíðinni.
Um það má einnig deila hvaðan
peningamir í bótasjóðina hafa kom-
ið. Sá sem heldur því fram að fjár-
munirnir hafi komið frá bíleigend-
um og sá sem segir að þeir hafi
komið frá öðrum tryggingagreinum
geta báðir haft rétt fyrir sér. Megin-
málið er hvernig peningunum verð-
ur ráðstafað. Búast má við að ein-
hvers staðar heyrðist hljóð úr horni
ef þessir fjármunir rynnu til eigenda
tryggingafélaganna í formi arðs eða
á annan sýnilegan hátt. Þeir sem
lagt hafa þetta fé til hliðar og eiga
að hafa eftirlit með starfseminni,
það er að segja stjórnendur trygg-
ingafélaganna og Vátryggingaeft-
irlits, sameinast um þá skoðun að
rík þörf sé á þessum fjármunum til
að greiða út tjón eða eiga til mögru
áranna. Bíleigendur geta því varla
vænst þess að fá heils árs frí frá
greiðslu tryggingaiðgjaldsins.
Nýjar reglur um tak-
markanir á ráð-
stöfun bótasjóðanna
TRYGGINGAFÉLÖGIN eru áberandi á
fjármagnsmarkaðnum. Þau hafa verið
stórir kaupendur hlutabréfa og barist á
neytendalánamarkaði með svokölluð bíla-
lán. Með þessu eru þau að ávaxta vátrygg-
ingaskuld sína. Félögin hafa haft mikið
fjármagn til ráðstöfunar á hveiju ári
vegna örrar uppbyggingar bótasjóðanna
á undanförnum árum. A næstunni verða
gefnar út nákvæmar reglur um eignir á
móti vátryggingaskuld, eða með öðrum
orðum hvernig þau megi nota sjóðina til
fjárfestingar.
Tryggingaeftirlitið hefur skilað drög-
um að reglugerð um ávöxtun vátrygging-
arskuldar til viðskiptaráðuneytisins. Búist
er við að reglugerðin verði fljótlega gefin
út.
Markmiðið er að tryggja eins og hægt
er að sjóðirnir haldi verðgildi sínu og
félögin geti staðið við skuldbindingar
sínar gagnvart tryggingatökum og bóta-
þegum. Er það talið mikilvægt öryggis-
atriði að á móti vátryggingaskuldinni séu
eignir, nægilega dreifðar og fjölbreyttar
til að draga úr þeirri áhættu sem fylgir
eigninni og ávöxtun þeirra. Reglurnar
sem nú eru í undirbúningi miða að því
að takamarka áhættusamari fjárfesting-
ar meira en aðrar og koma í veg fyrir
að of mikið af útistandandi eignum sé á
einni hendi.
Hámark á einni hendi
í reglugerðardrögunum er gert ráð
fyrir því að tryggingafélögin megi ekki
vera með meira en 40% vátryggingaskuld-
ar í markaðsskráðum verðbréfum, þar á
meðal hlutabréfum sem skráð eru á Verð-
bréfaþingi Islands. Sama hámark er á
fasteignuin, öðrum varanlegum rekstr-
arfjármunum og verðbréfum með veði í
varanlegum rekstrarfjármunum. Undir
það síðasttalda falla m.a. bilalán trygg-
ingafélaganna. Félögin mega ekki nota
nema 10% af tryggingasjóðunum til að
kaupa hlutabréf sem ekki eru skráð á
Verðbréfaþingi, verðbréf og kröfur sein
ekki eru með tryggingu i fasteignum eða
öðrum varanlegum rekstrarfjármunum
takmarkast við 8% af sjóðunum og verð-
bréf og kröfur án sérstakrar tryggingar
mega ekki ná 5%.
Einnig er takmarkað Iiver má vera úti-
standandi eign sjóðanna hjá einum aðila.
Aðeins 5% vátryggingaskuldar má vera á
einni hendi þegar um er að ræða markaðs-
skráð verðbréf, þar á meðal hlutabréf,
og innstæður í bönkum, sparisjóðum og
öðrum fjármálastofnunum. Við vissar að-
stæður má hækka þakið í 10% af vátrygg-
ingaskuldinni. Aðeins 5% sjóðsins mega
vera á einni hendi þegar um er að ræða
fasteignir, aðrar varanlega rekstrarfjár-
muni og verðbréf með veði i rekstrarfjár-'
inunum. Þakið er 1% þegar um er að
ræða önnur verðbréf, meðal annars hluta-
bréf sem ekki eru skráð á reglulegum
markaði.
í lagi hjá Sjóvá-Almennum
Meginbreytingarnar frá fyrri reglum
felast ef til vill í takmörkun á kaupum á
óskráðum hlutabréfum og þaki á útistand-
andi eign á einni hendi. Erlendur Lárus-
son segir líklegt að einhver tryggingafé-
laganna nái ekki að uppfylla þessar regl-
ur í upphafi, einkum hvað síðara atriðið
varðar, en þau geti fengið fresti til að
laga sig að nýju reglunum.
Ólafur B. Thors, framkvæmdastjóri
Sjóvár-Almennra trygginga, segir að sér
virðist núverandi ráðstöfun bótasjóða fé-
lagsins falla innan vænanlegra reglna í
öllum tilvikum. Á þetta muni þó ekki end-
anlega reyna fyrr en reglugerðin kemur
út. Þá verði listi um eignirnar afhentur
Vátryggingaeftirlitinu.
Svigrúm í eigin fé
Ekki valda fyrirtækinu erfiðleikum
geti þurft að huga að ýmsum þáttum í
framtíðinni. Til dæmis sé ekki hægt að
auka bílalán nema að ákveðnu marki.
Meginhluti hlutabréfa Sjóvá-Almennra
er í félögum sem skráð eru á Verðbréfa-
þingi íslands. „Við höfum stefnt að því
að hafa hlutabréfaeign okkar dreifða.
Márkmiðið er að ávaxta sem best bótasjóð-
ina og hefur fjárfesting í hlutabréfum
reynst gefa okkur góða ávöxtun,11 segir
Ólafur. Einnig hefur félagið keypt hluta-
bréf til að veija viðskipti, eins og Ólafur
orðar það.
Ekki var að heyra á öðrum forsvars-
mönnum tryggingafélaganna að þeir ótt-
uðust þessar nýju og hertu reglur. Gunn-
ar Felixson, framkvæmdastjóri Trygg-
ingamiðstöðvarinnar, segir að við fjár-
festingar hafi verið tekið mið af þeirri
hugsun sem reglugerðin byggist á. Hann
segir að Tryggingamiðstöðin munu fylla
einhverja flokka reglugerðarinnar, til
dæmis í bílalánum og lítið tryggðum
verðbréfum, en gott svigrúm væri til að
leysa allt slíkt á móti eigin fé félagsins.