Morgunblaðið - 11.10.1995, Blaðsíða 30
30 MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
______AÐSEMPAR GREINAR_
Yfirgangnr Norð-
manna á Norðurhöfum
HINN 15. september
birtist í íslenskum blöð-
um fregn sem bar fyr-
irsögnina: „ísland get-
ur ekki krafist kvóta í
Smugunni“. Höfundur
þessara spaklegu orða
var sjávarútvegsráð-
herra Noregs, J. T. 01-
sen.
' Það er með ólíkind-
um hve sumir norskir
ráðherrar virðast vera
tornæmir á einföldustu
atriði þjóðaréttar og
jafnframt næsta fyrir-
munað að læra af
reynslunni. Raunar
mun það þó varla vera skýringin á
þessari furðulegu yfirlýsingu
norska ráðherrans. Hitt er miklu
sennilegra að hann hafi ekkert lært
og engu gleymt frá þvi Smugudeil-
an hófst milli þjóðanna tveggja
1993. Þá stóð hann og lagsbræður
hans í norsku ráðuneytunum á því
fastara en fótunum að íslendingar
ættu engan rétt til fiskveiða á því
úthafssvæði utan allrar norskrar
lögsögu, sem fljótt fékk nafnið
Smugan.
Þeir höfðu einfaldlega ekki áttað
sig á því að reglur Hafréttarsátt-
málans, sem eru gildandi þjóðarétt-
ur í dag, heimila ríkjum frjálsar
veiðar á úthafinu svo fremi sem þau
stundi þar ekki rányrkju. Við ís-
lendingar bárum gæfu til þess að
beita þessari þjóðréttarreglu, þótt
nokkurt hik væri á mönnum í upp-
.. hafi. Voru það ekki síst austfirskir
útgerðarmenn sem stóðu þar fast á
rétti okkar til fijálsra veiða. Hvílík-
ur happadráttur Smuguveiðarnar
hafa verið þjóðinni sést best á því
að aflaverðmætið úr Smugunni er
nú komið í rúma 6 milljarða króna.
Augljóst er að hagvöxtur væri mikl-
um mun lakari ef þær og úthafs-
karfaveiðarnar hefðu ekki komið til.
Þrátt fyrir stóryrt mótmæli í
upphafi urðu norsk stjórnvöld fljót-
lega að sætta sig við að þau höfðu
á röngu að standa og ekki var unnt
með neinum lögum að koma í veg
fyrir Smuguveiðarnar. Sýndi það
enn einu sinni að lögin eru ein besta
vörn smáþjóða þegar í harðbakka
. slær.
V
Skálkaskjól
Úthafsveiðisamningsins
En þrákelknin ríður ekki við ein-
teyming í sjávarútvegsráðuneytinu.
Enn reynir Olsen að halda því fram
að íslendingar eigi þar engan rétt
til veiðikvóta. í þetta sinn reynir
hann þegar mát í taflinu hefur í
þijú ár blasað við að halda því fram
að Uthafsveiðisáttmáli Sameinuðu
þjóðanna, sem gerður var í sumar,
svipti íslendinga þar veiðirétti! Dap-
urlegt er upp á það að horfa að
norskur ráðamaður skuli telja sig
knúinn til að beita slíkum blekking-
um.
I tilefni af því að fyrir dyrum
standa viðræður íslensku og norsku
utanríkisráðherranna um veiðar í
Smugunni, er rétt að minna á hver
réttur okkar þar er að alþjóðalög-
um, og árétta að Norðmenn hafa
engan einkarétt á því að skipta
Barentshafinu gjörvöllu milli sín og
Rússa.
Fyrst um Úthafs-
veiðisamninginn.
Hann er reyndar ekki
kominn í gildi en báðar
þjóðirnar vilja virða
hann í raun. Þegar um
er að ræða fiskistofna
sem ganga inn og út
úr lögsögu ríkja (svo
sem í Smugunni) skulu
strandríkin og úthafs-
veiðiríkin eiga sam-
vinnu um vemdun og
veiðar úr stofnunum á
vettvangi svæðisbund-
innar fiskveiðistjóm-
unar, sbr. 8. gr. samn-
ingsins.
Norðmenn og Rússar hafa lengi
haft með sér fiskveiðinefnd sem
skipt hefur þorskstofninum bróður-
lega milli þessara tveggja ríkja,
740.000 tonnum, látið EB ríkjunum
smáræði í té en einni þjóð engan
ugga, þ.e. íslendingum. Nú halda
Norðmenn því fram að þessi einka-
nefnd þeirra og Rússa sé sú fisk-
veiðinefnd sem eigi ein að stjóma
veiðum í Smugunni og úthluta þar
náðarsamlegast öllum kvótum. Með
því bijóta þeir freklega gegn því
Mefflnverkefni íslenskr-
ar utanríkisstefnu
næsta misseri er að
hnekkja yfirráðum
Norðmanna á Sval-
barðasvæðinu, segir
Gunnar G. Schram,
og fá í gildi ákvæði
Svalbarðasamnings,
sem ísland er aðili að.
ákvæði samningsins (3. tölulið 8.
gr.) að aðild að slíkum fiskveiði-
nefndum skuli vera opin öllum ríkj-
um á jafnræðisgnmdvelli, sem hafa
„raunverulega hagsmuni" af við-
komandi fiskveiðum, eins og skýr-
um stöfum segir í samningnum.
Æði erfitt mun reynast Norð-
mönnum að halda því fram að ís-
Iendingar hafi ekki „raunverulega
hagsmuni“ af fiskveiðum í Smug-
unni. Að neita íslendingum um að-
ild að fískveiðinefndinni er því gróft
brot á Úthafsveiðisamningnum,
fyrir utan að vera lýsandi dæmi um
sérstætt vinarþel norskra yfirvalda
í garð norrænnar frændþjóðar.
íslenska ákvæðið
Til varnar þessari furðulegu
stefnu sinni hafa lögfræðingar
norska sjávarútvegsráðuneytisins
reynt að halda því fram að þar sem
íslendingar hafi aðeins fiskað í
Smugunni í þijú ár séu þeir þar
nýliðar sem ekki eigi rétt á sæti í
norsk-rússnesku fiskveiðinefndinni.
En ekki verður þessum snillingum
fremur kápan úr því klæðinu, þótt
reynt sé að beita slíkum spjótalög-
um.
Jafnvel þótt einhveijum dytti í
hug að kalla Islendinga nýliða í
veiðum í Barentshafi (og gleyma
því þá að við hófum veiðar þar eft-
ir fyrri heimstyijöldina) er skýrt
ákvæði í 11. gr. Úthafsveiðisamn-
ingsins sem veitir íslendingum rétt
til veiða í Smugunni. Það er hið svo
nefnda „íslenska ákvæði" sem með
harðfylgni gegn áköfum mótmæl-
um Norðmanna fékkst tekið inn í
samninginn fyrir tæpu ári, einmitt
til að tryggja Smuguveiðamar. Það
er mér vel kunnugt þar sem ég
átti nokkúrn þátt í gerð þessa mikil-
væga ákvæðis.
Kjarni þess er sá að við ákvörðun
um fiskveiðiréttindi nýrra ríkja
skuli m.a. taka tillit til „þarfa
strandríkja sem byggja efnahag
sinn að langmestu leyti á fiskveið-
um“. Þetta íslenska ákvæði, eins
og það var jafnan kallað á ráðstefn-
unni, kemur nú í veg fyrir að Norð-
menn geti haldið íslendingum úti í
kuldanum, jafnvel þótt reynt sé að
flokka íslenska sjómenn sem nýliða
á þessum miðum, sem vitanlega er
fáránlegt.
Síldin og karfinn
Norðmenn hafa þegar byijað við-
ræður á laun við ESB um aðild
bandalagsins að veiðum í Síldar-
smugunni. Hefur sjávarútvegsráð-
herra réttilega gagnrýnt harðlega
slíkt ráðabrugg. Vart þarf að minna
á sögulegan rétt íslendinga, Norð-
manna, Færeyinga og Rússa til
norsk-íslenska síldarstofnsins. Þar
er sögulegur hlutur Islendinga
sennilega a.m.k. þriðjungur. Sjálf-
sagt og eðlilegt er að saman fari
samningaviðræður um hagsmuni
okkar í Smugunni og skiptingu síld-
arstofnsins í Síldarsmugunni. Hér
þarf á heildarlausn að halda og
samkvæmt Úthafsveiðisáttmálan-
um eru það þessar þjóðir sem eiga
forræðið yfir þessum veiðum.
Við þetta bætist að mikil nauðsyn
er á að komið verði á stjórn úthafs-
karfaveiðanna á Reykjaneshrygg
þar sem hlutur íslendinga og Græn-
lendinga er stærstur. Ekki er neitt
réttlæti í því að útiloka þar aðrar
þjóðir sem hafa raunverulega hags-
muni af veiðum þar, eins og segir
í Úthafsveiðisáttmálanum. En hitt
er ljóst að bróðurparturinn hlýtur
að falla í skaut þeirra tveggja þjóða
sem fýrst voru nefndar. Stjórnun á
þessum miðum hlýtur einnig að
verða hluti af heildarlausn í samn-
ingum við Norðmenn, enda mun
utanríkisráðherra réttilega hafa
gefið slíkt í skyn.
Ólögmæt sjálftaka Norðmanna
Að lokum skal á það minnt að
við íslendingar verðum að halda
vöku okkar í Svalbarðamálinu. Frá-
leitt er að viðurkenna að Norðmenn
hafi haft nokkra heimild til þess
fyrir 18 árum að slá eign sinni á
nær milljón ferkílómetra hafsvæði
kringum Svalbarða, og hin auðugu
fiskimið þar, með reglugerðarsetn-
ingu sem nægilega lagastoð skort-
ir. Um það nægir að vitna orðrétt
í ummæli Geirs Ulfstein prófessors
í þjóðarétti við háskólann í Osló og
breska þjóðréttarfræðingsins Robin
Churchill sem um þetta segja:
„Röksemdafærsla Norðmanna get-
ur augljóslega ekki réttlætt ríkisyf-
irráð Noregs á 200 sjómílna svæð-
inu við Svalbarða þar sem Sval-
barði er meir en 200 sjómílur frá
meginlandi Noregs.“
Það hlýtur að verða meginverk-
efni íslenskrar utanríkisstefnu á
næstu misserum að hnekkja einka-
yfirráðum Norðmanna á Svalbarða-
svæðinu og fá í staðinn í gildi
ákvæði Svalbarðasamningsins sem
ísland er m.a. aðili að.
Beinasta leiðin til þess er mál-
skot til hins nýja Hafréttardómstóls
Sameinuðu þjóðanna.
Höfundur er prófessor íjijóðarétti
við lagadeild Háskóla Islands.
IÐNAÐARHURÐIR - BÍLSKÚRSHURÐIR
ÞAK- OG VEGGSTÁL
ISVAI-3D8GA i-l/F
HÖFÐABAKKA9-112 REYKJAVÍK - SlMI: 587 8750 - FAX: 587 8751
Gunnar G. Schram
Enginn á líf
sitt einn
Meðal annarra orða
Ef við gefum okkur tíma til að hugsa um
það, munum við trúlega fljótt fínna sann-
indi þeirra orða, að enginn á líf sitt einn.
Njörður P. Njarðvík segir okkur
sífelldlega tengd öðrum, hvort sem okkur
líkar betur eða verr.
FRÁ fyrstu andartökum er líf
okkar óhjákvæmilega bund-
ið öðrum. Frá upphafi vakir yfir
okkur móðurumhyggjan, fórnfús
og skilningsrík. Við gefum okkur
henni á vald skilyrðislaust og af
fullu trúnaðartrausti, enda getum
við illa án hennar verið. Þá vitum
við kannski ekki með skynseminni
hversu við erum háð öðrum, enda
þurfum við ekki heldur að vita
það. Við finnum það ósjálfrátt og
af eðlisávísun. Svo vöxum við
hægt og bítandi inn í einstakling-
seðli okkar og teljum okkur ekki
lengur þurfa á hinni vakandi leið-
sögn að halda. Við verðum „full-
orðin“ sem kallað er, og það er í
sjálfu sér merkilegt orð, sem tákn-
ar að við séum „orðin heil“, full-
sköpuð, sjálfstæð vitund er lýtur
eigin vilja. Uppfrá því teljum við
okkur ráða lífi okkar sjálf og geta
gert það sem okkur sýnist. Oðrum
komi það ekki við. Það er hins
vegar blekking, sjálfsblekking,
sem byggist annaðhvort á van-
skilningi eða meðvituðu tillits-
leysi. Því enginn á líf sitt einn.
Skýrt dæmi
ETTA er okkur ekki alltaf
ljóst, og kannski einna síst
fyrst í stað þegar við teljum okkur
vera að bijótast undan foreldra-
valdi til að öðlast eiginlegt einstakl-
ingssjálfstæði okkar. Vonandi
rennur það upp fyrir okkur þótt
síðar sé, og ef til vill ekki fyrr en
löngu síðar á ævinni. En ef við
gefum okkur tóm til að hugsa um
það, þá munum við trúlega fljótt
finna sannindi þeirra orða, að eng-
inn á líf sitt einn. Við erum sífelld-
lega tengd öðrum, hvort sem okkur
líkar betur eða verr.
Oftlega er sagt, að frelsi eins
manns takmarkist við frelsi ann-
ars. í því felst að við megum ekki
með athöfnum okkar skaða ann-
an. Þar með er í senn gert ráð
fyrir aðgreiningi einstaklinga og
tengslum. En reyndin er sú, að
við erum sífellt að hafa einhvers
konar áhrif á aðra, hvað svo sem
við gerum, hvernig svo sem við-
horf okkar eru. Við erum tengd
óijúfanlegum böndum ástvinum
okkar, eiginkonu, eiginmanni,
systkinum, börnum, foreldrum,
vinum og vandamönnum, sam-
starfsfólki. Líf okkar tengist lífi
þeirra og því hafa athafnir okkar
stöðugt áhrif á fólk okkur náið til
gleði eða sorgar.
í liðinni viku kom maður að
máli við mig og hafði fundið eitur-
lyf í fórum sonar síns á unglings-
aldri. Honum var svo brugðið, að
ég efast ekki um að hann hefði
heldur viljað hafa orðið fyrir lík-
amlegu slysi eða alvarlegum sjúk-
dómi. Þeir sem hafa svipaða
reynslu, vita vel hvers konar áfall
það er. Fyrst vaknar sektarkennd,
tilfinning fyrir því að hafa brugð-
ist sem foreldri. Síðan birtist ein-
hvers konar smánarkennd. Menn
skammast sín fyrir að þetta skuli
hafa komið fyrir í þeirra fjöl-
skyldu. Og þá geta fyrstu viðbrögð
orðið þau að fela vandann og jafn-
vel afneita honum. Allt er þetta
rangt, því að slíkur vandi getur
birst hvar sem er og líka þar sem
síst mætti ætla. Fyrir honum er
enginn óhultur, þótt við höldum í
venjubundnu hversdagslífi, að
slíkt sé óralangt í burtu og komi
aðeins fyrir aðra. En þó að slík
viðbrögð séu ekki rétt, þá eru þau
skiljanleg. Því málið er svo alvar-
legt, að það getur varðað ham-
ingju og framtíðarheill unglings-
ins, og andartak uppgötvunarinn-
ar er svo tilfinningaþrungið, að
yfirveguð, rökleg hugsun hlýtur
að víkja um sinn.
Þetta er skýrt dæmi um áhrif
athafna á annað fólk. Unglingur-
inn veltir því tæpast fyrir sér í
gáleysi sínu, að breytni hans geti
valdið foreldrum hans alvarlegri
hugsýki. í því feist sams konar
gáleysi og í fyrstu skrefum hans
inn í heim vímunnar, sem getur
hneppt hann í fjötur andlegs þræl-
dóms og skelfinga.
Ósjálfrátt aðhald
AÐ er ekki einungis ungling-
urinn, sem þarf að hafa gát
á sér og átta sig á afleiðingum
gerða sinna. Þess er kannski síst
að vænta af honum, sem er enn
í mótun og því ekki orðinn „full-
orðinn", þótt hann haldi það í
óraunsæju sjálfstrausti sínu. Það
er okkur öllum hollt að minnast
þess að enginn á líf sitt einn. Ef
sú hugsun er sífellt vakandi, þá
hlýtur hún að veita okkur ósjálf-
rátt aðhald.
Annað atvik frá liðinni viku
snertir ekki ungling. Ég var að
aka heim til mín og þurfti að
stansa við umferðarljós. Við hlið
mér var lítill fólksbíll og í honum
maður og kona á sjötugsaldri að
því er mér sýndist. Ég veitti þeim
athygli vegna þess að þau virtust
vera í áköfum samræðum. Allt í
einu tekur maðurinn sig til og slær
konuna í andlitið með krepptum
hnefa. Um leið og konan huldi
andlit sitt í höndum sér, kom
grænt ljós og maðurinn spanaði
burt eins og ekkert hefði í skor-
ist. Ég sat eftir agndofa og mátti
þola hávært flaut óþolinmóðra
ökumanna á eftir mér.
Hvað hafði gerst þarna? Um
orsakir veit ég auðvitað ekkert og
ekki heldur hvað síðan hefur
gerst. En það sem ég sá, skil ég
sem fullkomna fyrirlitningu. Þar
sem orðum sleppir tekur ofbeldið
við. Og slíkt ofbeldi felur í sér
stjórnlaust tillitsleysi sem ekkert
virðir. Mér birtist þetta í rauninni
aðeins sem mynd, leifturmynd
sem enn lifir fyrir hugskotssjónum
mér. Ég veit ekkert hvað gerðist
í raun og veru. Ég veit aðeins,
að ég varð miður mín af því einu
að verða vitni að þessu atviki, um
leið og ég fann til með konunni
og aumkaði manninn fyrir lítil-
mennsku hans. Og þarna vaknaði
allt í einu þessi hugsun: Enginn á
líf sitt einn,
Allir vita að til er heilræði sem
leysir öll samskipti, ef eftir þeim
er farið: Allt sem þér viljið, að
aðrir menn gjöri yður, það skuluð
þér og þeim gjöra (Matteus 7:12).
En þótt heilræði séu skýr og ein-
föld, er ekki að sama skapi auð-
velt að fara eftir þeim.
Höfundur er prófessor í íslensk-
um bókmenntum við Háskóla
íslands.