Morgunblaðið - 12.10.1995, Blaðsíða 12
12 C FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR rúmum aldar-
fjórðungi, 11. apríl
1970, tókst á loft frá
Kennedy-höfða á
Flórída þrettánda Apollo flaugin
í tunglferðaáætlun bandarísku
geimvísindastofnunarinnar,
NASA. Samkvæmt áætlun átti
flaugin að komast á sporbaug
umhverfis tunglið 13. apríl. Að
sögn frammámanna innan
stofnunarinnar vildu sumir
sleppa þrettándu flauginni og
nefna hana frekar Apollo 14, en
upplýstir vísindamenn skelltu
skollaeyrum við viðlíka hjátrú
og eins og til að storka örlögun-
um var Apollo 13 skotið á loft
kl. 13.13. Það kom því ekki öll-
um á óvart þegar leiðtogi geimf-
aranna þriggja í flauginni kall-
aði upp stjórnstöðina með ein-
föld skilaboð; Houston, við eig-
um í vandræðum. Segja má að
heimurinn hafi staðið á öndinni
næstu daga á eftir, því við lá
að þessi ferð yrði hinsta för
geimfaranna þriggja. Það var
þó fyrir þrautseigju og hug-
myndaauðgi þeirra og banda-
manna á jörðu niðri að allt fór
að óskum og fyrir vikið er þetta
talin ein merkasta geimferð sög-
unnar; fyrirtaks efni í spennu-
mynd, nema hvað?
Of fullkomið
Þegar hér var komið sögu í
tunglferðaáætlun Bandaríkja-
manna fannst mönnum þær
álíka spennandi og strætóferð í
úthverfi. Eitt ítalskt dagblað
kvartaði yfir því í fyrirsögn eftir
að flaugin var farin af stað: „Of
fullkomið; fólki leiðist.“ Framan
af virtist það laukrétt, að
minnsta kosti sá engin frétta-
stofa ástæðu til að senda út
nokkuð frá fyrstu sendingu
áhafnar til jarðar, en rétt eftir
að þeirri sendingu lauk varð
-óhappið, eins og rakið er ná-
kvæmlega í Morgunblaðinu 15.
apríl 1970: „Með orðunum:
„Hey, Houston við eigum í vand-
ræðum“, hófst fjögurra daga
barátta geimfaranna í Apollo 13
fyrir lífi sínu og fjögurra daga
taugaslítandi bið þeirra, sem
fylgdust með ferðinni á jörðu
niðri.“ Sprenging varð í
stjórnfari flaugarinnar
og geimfaramir urðu að
forða sér inn í tunglferj-
una, sem varð bjargvætt-
ur þeirra. Sú var eðlilega
ekki ætluð til langdvalar og
því héldu tveir geimfaranna til
inni í feijunni, en einn varð eftir
í flauginni.
Spenna en ekkl adrenalínlost
Hasar er orðinn samnefnari
fyrir spennu í velflestum kvik-
myndum sem koma að vestan
um þessar mundir; adrenalínlost
kemur í stað hægfara spennu
sem byggir á samkennd með
söguhetjunum í öng þeirra. Það
er mál manna að fullkomlega
takist að snúa þessu við í um-
ræddri kvikmynd, enda lögðust
aðstandendur myndarinnar á
eitt að svo mætti verða.
Til að takast mætti að endur-
gera ferð Apollo 13 inn í heims-
söguna ákváðu menn að hafa
allt sem líkast því og var; að
fylgja söguþræðinum eins og
unnt var og einnig að nota beina
kvikmyndatöku; ekki nota tölvu-
tækni líka þeirri og notuð er í
annarri hverri kvikmynd nú um
stundir, þó tölvur hafi komið að
góðum notum við sjálft geim-
skotið og flaugadans úti í geimn-
um, sem hefði orðið dýrt spaug
að endurgera.
Smíðaðar voru tvær eftir-
myndir Apollo-stjómfarsins og
sömuleiðis tvær eftirmyndir
Dramatísk
tunglför
Háskólabíó frumsýnir á morgun
kvikmyndina Apollo 13, sem segir frá
dramatískustu tunglför til þessa. Ami
Matthíasson kynnti sér tilurð myndarinnar
og ferðarinnar sem snerist upp í að koma
mönnum til jarðar frekar en að koma
þeim til tunglsins.
Aquarius-tunglferjunar. Reynt
var að gera nákvæma eftirmynd
af umræddum flaugum, allt nið-
ur í réttar merkingar á hveijum
af tökkunum 400 sem blöstu við
geimförunum á mælaborðinu;
ekki það að venjulegur áhorf-
andi myndi nokkurn tímann átta
sig á hvort einhvern vantaði, en
það er löngu sannað í kvik-
myndagerð að smáatriðin skipta
mestu máli þegar upp er staðið.
í endurgerðinni kom að góðum
notum að inni í skúr hjá fram-
leiðanda Apollo-flauganna,
Rockwell verksmiðjunum,
fannst upprunalega Apollo 13
farið, þar sem því hafði verið
komið fyrir, því menn vildu
kanna hvað farið hefði úrskeiðis.
Módelsmiðirnir sem sáu um eft-
irmyndirnar sáu sér leik á borði,
vinna nú hörðum höndum að
gera farið upp og hyggjast sýna
það í haust. Fleira þurfti þó að
gera til að tryggja að allt væri
sem raunverulegast og þannig
eru búningarnir sem Tom Hanks
og félagar klæðast nákvæmar
loftþéttar eftirlíkingar, sem
tengdar eru súrefnisdælu til að
halda lífi í leikurunum, aukin-
heldur sem súrefnið kælir bún-
ingana. Fleira þurfti til, meðal
annars að kæla tökustaðinn til
að reyna að endurskapa aðstæð-
ur, með tilheyrandi móðu á
glugga og stirðlegum hreyfíng-
um. Þegar sprengingin varð í
Apollo farinu fór rafkerfi þess
að mestu úr lagi og því áttu
geimfaramir erfitt með að halda
á sér hita. Kvikmyndatökur tóku
tólf tíma á dag í nokkrar vikur
og því ekki fyrir kuldakrokur,
enda var hitastig nálægt frost-
marki. Helsta snjallræði leik-
stjóra og framleiðenda var þó
að kvikmynda dijúgan hluta
myndarinnar í fleygbogafiugi.
Fleygbogaflug
Til að framkalla þyngdarleysi
hafa menn gripið til ýmissa ráða
í kvikmyndasögunni og fæstra
góðra. Að mörgu er að gá þegar
farið ei- út í slík ævintýri og
ekki nóg að hengja leikarana í
stálþræði, sveifla þeim fram og
aftur og ætlast til þess að forrit-
arar sjái um það sem á vantar.
Einfaldasta leiðin hlýtur að vera
sú sem framleiðandinn og leik-
stjórinn fundu, þeir Brian Grazer
og Ron Howard fundu, en það
var að fá samskonar flugvél og
notuð er við geimfaraþjálfun til
að fljúga með allt heila klabbið
upp í 25.000 feta hæð og fram-
kalla þar þyngdarleysi með
fleygbogaflugi.
Þegar þjálfa á verðandi geim-
fara og venja við þyngdarleysi
er farið með þá upp í flugvél
af gerðinni KC-135 sem er í eigu
bandarísku geimvísindastofnun-
arinnar. Vélin flýgur fyrst í við-
eigandi hæð og flýgur síðan í
fleygboga; fyrst flýgur hún
skarpt í 45% halla uppávið, sem
framkallar tvöfalt þyngdarafl,
nær nánast hljóðhraða og steyp-
ir sér síðan niður aftur með þeim
afleiðingum að þyngdaraflið
hverfur örskotsstund. Eðli máls-
ins samkvæmt er ekki hægt að
upphefja þyngdaraflið nema
stutta stund, 23 sekúndur alls,
og gefur því augaleið að
margar flugferðir þurfti
áður en lokið var við
allar tökur, alls
voru hnitaðir
612
fleyg-
bogar sem
gáfu samtals
3 klukkustundir
og 54 mínútur af
þyngdarleysi. Til að tryggja að
allt virtist sem eðlilegast var
hluta annarrar eftirgerðar
stjórnfarsins komið fyrir inni í
vélinni, hluta af tunglfeijunni
og tengigöngunum, svo mynda
mætti þá Hanks og félaga við
leik og störf, en að sögn við-
staddra var helsti vandinn þegar
þyngdaraflið greip aftur inní, því
ekki varð alltaf lent á einhveiju
mjúku.
Annar vandi sem mörgum
þótti öllu verri var þó að sumir
áttu bágt með sig við þessar
sífelldu sveiflur upp og niður og
alvanalegt var að stöðva þyrfti
tökur um stund til að hreinsa
upp eftir þá sem ekki héldu niðri
matnum.
Léníólðnl
Upphafleg áhöfn var skipuð
Jim Lowell, sem var þá reynd-
asti geimfari sögunnar með 572
tíma að baki, Ken Mattingly og
Fred Haise. Mattingly gekk þó
úr skaftinu skömmu fyrir flug-
tak, því mislingar komu upp á
heimili hans og læknar töldu
hættu á að hann myndi smitast
þegar á hólminn væri komið. í
skarðið hljóp Jack Swigert, sem
mætti til leiks með tveggja daga
fyrirvara. Þegar babb kom í
bátinn kom á daginn að ekki
hefði verið hægt að haga
mannaskipan á jörðu og í geimi
haganlegar, því ómetanlegt var
fyrir strandaglópana í geimnum
að hafa á Mattingly á jörðu niðri,
mann sem tekið hafði fullan
þátt í öllum undirbúningi, ekki
síður en það var þeirra lán að
Swigert var einn höfunda
neyðarleiðbeininga Apollo-fara.
Ekki verður rakið út í
hörgul hvað fór úrskeiðis
eða hvern veg geimfar-
amir komust klakk-
laust til jarðar, en
nægir að geta þess að
tunglfeijan, sem var í
raun veikburða létt-
flaug, kom að góðum
notum. Fróðir hafa
lýst þeim brögðum sem
gripið var til þannig að
ætla sér að draga stóran
vörubíl langa leið með skelli-
nöðru. Reyndar gerðu smiðir
Grumman flugvélaverksmiðjanna,
sem smíðuðu tunglflaugina, það sér
til gamans að senda Apollo-flaugar-
smiðnum, Rockwell, reikning fyrir
482.000 kílómetra drátt.
Líf þremenninganna hékk á bláþræði
Aðstandendur myndarinnar hafa sagt frá því
að þegar undirbúningur hófst hafi þeim komið á óvart
í hve mikilli hættu geimfaramir vom og hve lítið mátti
útaf bera svo illa færi. Leikstjórinn hefur þannig látið hafa
eftir sér að í raun hafí líf þremenninganna hangið á bláþræði,
þó frammámenn í geimferðaáætlun Bandaríkjamanna hafí ekki gert
mikið úr því á sínum tíma. Hann segir einnig ljóst að þeir Jim Lowell,
Fred Haise og Jack Swigert hafi unnið eftirminnilegt þrekvirki við að komast
heilir á húfi til jarðar. í leiðara Morgunblaðsins 15. apríl 1970, áður en ljóst er
hvort þremenningamir komast lífs til jarðar, segir: „Æðruleysi og þrek áhafnar
Apollo 13 er fagur vottur þeirrar hugprýði, sem ávallt hefur einkennt brautryðjendur.
Bandaríska þjóðin getur verið stolt af þessum þremur sonum sínum.“