Morgunblaðið - 14.10.1995, Blaðsíða 4

4 C LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1995
MORGUNBJjAÐIÐ
L
EIKLISTARLÍFIÐ í Kaupmanna-
höfn er fjölskrúðugt. Gamlir farsar
eins og Græna lyftan eða óperett-
ur eins og Leðurblakan er nánast
alltaf í boði, en framsæknir leikhópar bjóða
upp á góðan leik og spennandi, jafnvel
ögrandi verk. Eitt af slíkum leikhúsum er
Dr. Dante’s aveny leikhúsið í leikhúshverf-
inu á Friðriksbergi. Þar er nú ein athyglis-
verðasta sýningin, sem lengi hefur sést, „I
en kælder“, Niðri í kjallara eftir leikarann
og leikritahöfundinn Lars Kaalund. Og svo
stendur Konunglega leikhúsið við Kóngsins
nýja torg vel fyrir sínu. Sýningarnar þar
eru eðlilega misgóðar, en leikhúsið hefur á
að skipa frábærum leikurum. Sem stendur
eru bresku leikritin Arkadía, eftir Tom
Stoppard, og Glöðu konurnar frá Windsor
eftir Shakespeare á sviðinu þar.
Grísk goðsögn í nútímaútgáfu
Lars Kaalund er ungur danskur höfund-
ur, sem byijaði leiklistarferilinn sem leik-
ari. Gott handbragð og skilningur á áhrifa-
mætti leikhússins einkennir verk hans Niðri
í kjallara. Innblásturinn og rammi verksins
er sagan um Prokne og Filomelu, sem hann
las í Ovíð og umbreytingum hans. Goðsögur
eru ekki margmálar um hvað það er sem
nákvæmlega gerist og sálfræðin í þeim er
álíka stuttaraleg og í íslendingasögum,
goðsögnin freistar Kaalunds til að lesa sinn
skilning í söguna, það sem hún gæti fjallað
og gera úr henni nútímalega frásögn. Nú-
tímalega í þeim skilningi að þar skortir
ekki á sálfræðilegan skilning. Útlegging
hans sker sig á engan hátt frá blóðslettu-
Grískar
goðsagn-
ir, sígildar
sögur og
nútíminn
Nýr danskur tryllir, bresk-
ur stofuleikur fyrir upplýst
nútímafólk og hressileg
Shakespeareuppfærsla eru
þrjár sýningar sem Sigrún
Davíðsdóttir sá nýlega á
dönsku leiksviði. 0g svo
hefur frést af söngleiks-
smell í Málmey.
GLÖÐU konurnar frá Windsor eftir Shakespeare er nú á fjölunum í Konunglega
leikhúsinu í Kaupmannahöfn. Tammi Öst og Helle Hertz í hlutverkum sínum.
myndum nútímans, en ætlunin er ekki bara
að sýna ofbeldi, heldur að segja magn-
þrungna sögu.
En Kaalund lætur sér ekki nægja að
segja sögu, heldur vefur hana snilldarlega
áfram á sviðinu, þar sem sögumaður kemur
fram stöku sinnum, segir áhorfendum ör-
stutta kafla úr grísku goðsögninni og síðan
kemur kafli af hliðstæðri sögu persónanna
á sviðinu. Goðsagan er um systurnar Prokne
og Fílomelu. Eiginmaður Prokne er sendur
að sækja systurina. Hann gimist systurina,
rænir henni á leiðinni, tekur með valdi og
sker að lokum úr henni tunguna svo hún
segi ekki frá. Hún flýr frá honum, fer til
systurinnar, sem áttar sig á hvað gerst
hefur og saman hefna þær sín á eiginmann-
inum eins og Guðrún í Eddukvæðum með
því að drepa soninn og bera hann á borð
fyrir föðurinn.
Nútímapersónurnar eru ungur rithöfund-
ur og kona hans, sem eru orðin svolítið örg
hvort út í annað. Þau búa afskekkt og með
nútímastæl í glæsihúsi ásamt sjö ára syni
sínum. Konan er sár yfír hve maðurinn er
upptekinn af sjálfum sér, en maðurinn yfir
að konan skilji ekki hve erfitt sé að vera
rithöfundur. í upphafi bíða þau komu
systurinnar og kærasta hennar, sem eru
að koma í stutta heimsókn frá Spáni, þar
sem þau búa. Þegar líður á máltíðina og
vínflöskurnar sýður upp úr á milli hjónanna
og gestirnir ganga til sængur, eftir að eigin-
maðurinn hefur greinilega rennt hýru auga
til mágkonu sinnar.
Mágkonan bregður sér fram og gengur
beint í flasið á mági sínum, sem tekur hana
með valdi, rétt eins og í goðsögninni. Hún
er nú fangi hans og leiksoppur á hinn
skelfilegasta hátt. Rithöfundurinn virðist
ýmist hann sjálfur eða vitfirrtur á hinn
óhugnanlegasta hátt. Sambýlismaður mág-
konunnar kemur að þeim, en rithöfundurinn
nær honum einnig á sitt vald.
Líkt og í goðsögninni kemst mágkonan
til systur sinnar, sem áttar sig á hvað gerst
hefur. Rithöfundurinn, sem allan tímann
hefur talað um ást sína á syninum, á vart
von á að fá hann matreiddan, en það liggur
í loftinu að hefndin er aðskilnaður feðg-
anna. En eins og í góðum hasarsögum þá
kemur endirinn á óvart (og nú ættu þeir,
sem ætla sér að sjá leikritið ekki að lesa
meira). Rithöfundurinn hefur setið við
skriftir, meðan hjónin biðu gestanna, sem
nú koma. Sagan verður síðan enn
áleitnari, þegar í ljós kemur í lokin
að sagan var kannski saga í sög-
unni og spurningin er þá hvern
mann rithöfundurinn hefur að
geyma. Skrifaði hann frá sér
kenndir sínar og tilhneigingar,
eða er sagan kannski bara rétt
að hefjast í lokin. Léttir áhorf-
andans breytist í kvíða og efa,
um leið og hann gengur út.
Leikurinn er stórgóður. Eig-
inkona rithöfundarins er leikin
af Sofie Gráböll, ungri leikkonu,
sem getið hefur sér gott orð
fyrir kvikmyndaleik, nú síðast
í kvikmyndinni Pan eftir sögu
Knut Hamsuns. Niels Anders
Thorn leikur rithöfundinn og
auk þess að vera þekktur sviðs-
leikari hefur hann leikið í hörku-
góðri danskri spennumynd,
„Nattevagten".
Sýningin er áhrifamikil af því
textinn er góður, og sama er
að. segja um leik og sviðssetn-
ingu. I henni útspilast þessir
galdrar, sem gott leikhús vekur og fá áhorf-
andann til að sogast inn í þann heim, sem
sviðið breytist í. Ég fer helst ekki að sjá
blóðslettumyndir í bíó og átti því bágt með
mig undir verstu ofbeldissenunum, en leik-
ritið er annað og meira en blóðslettur. Það
er ekki offramboð á góðum dönskum verk-
um, en þetta er eitt þeirra og sómdi sér vel
á sviði í London, París, New York... eða
Reykjavík og myndi alls staðar laða ungt
fólk í leikhúsið.
Nýtt og gamalt frá Bretlandi - og
smellur í Málmey
Leikritið Arkadía eftir Tom Stoppard
hefur farið víða um lönd, enda höfundurinn
einn kunnasti leikritahöfundur Breta. Arka-
día liggur á miðjum Grikklandsskaga í al-
vörunni, en hefur í aldanna rás orðið nafn-
ið á fyrirheitna hamingjulandinu. Rétt eins
og hjá Kaalund fer tveimur sögum fram.
Annars vegar er það sagan um ungu hefðar-
stúlkuna, sem er bæði að uppgötva lífið og
ástina og lausn á flókinni stærðfræðiþraut,
með hjálp kennara síns, sem á í ástarsam-
bandi við móður stúlkunnar og gestkom-
andi konu. Hin sagan er um konu og mann,
sem tilheyra hinum enska bókmenntaheimi
og eru að rannsaka Byron lávarð, sem var
á sveimi í kringum ungu stúlkuna á sínum
tíma. Sögufléttan og aðstæðurnar minna á
bók Antoniu Byatt, „Possession“, sem fjall-
ar um tvo bókmenntafræðinga, mann og
konu, sem eru að rannsaka skáld og skáld-
konu, sem voru elskendur og það verða
bókmenntafræðingarnir líka. Munurinn er
bara að bókin er spennandi, en leikritið ekki.
Hið forvitnilegasta við uppsetninguna er
að þar leikur hin frábæra Ghita Nörby, sem
alltaf er þess virði að sjá. Ég á hins vegar
erfitt með skilja vinsældir leikritsins, því
persónurnar virðast yfirborðslega unnar og
samtölin áhugaverðust fyrir þá sem vilja
fá staðfestingu á því að þeir geti bæði fylgst
með umræðum um bókmenntir, heimspeki
og eðlisfræði, bæði fyrri tíma og nú.
Kannski svolítið skemmtileg þraut, en varla
til að eyða heilu og löngu kvöldi yfir.
Leikritið hans Shakespeares um glöðu
konurnar í Windsor og kjánann hann Fal-
staff, sem er nógu trúaður á eigið aðdráttar-
afl gagnvart gagnstæða kyninu til að láta
leiða sig á asnaeyrunum, er snjall og mergj-
aður texti frá hendi Shakespeares. Óll helstu
einkenni hans sem gamanleikjahöfundar
koma í ljós, misskilningur og spaugilegar
persónur af ýmsum stéttum. Bæði glettnin
og broddurinn skila sér í þýðingunni, þó
Shakespeare sé alltaf bestur á frummálinu.
Leikur og fjörleg og spriklandi uppsetning
er í takt við textann og tiktúrur höfundarins.
Jörgen Reenberg leikur Falstaff á eftir-
minnilegan hátt og konurnar sem gera sér
leik að trúgirni hans eru leiknar af Tammi
Öst og Helle Hertz, sem báðar eru þaul-
reyndar og þekktar leikkonur.
Hinumegin við Sundið, nefnilega í Málm-
ey, er nýfarið að sýna söngleikinn „Kristina
frán Duvemála" eftir ABBA-hetjurnar Benny
Andersson og Bjöm Ulvæus. Söngleikurinn
er byggður á einu af meginverkum sænskra
bókmennta, Útflytjendunum eftir Vilhelm
Moberg (1898-1973), sem Jan Troell notaði
í rómaða sjónvarpsþætti fyrir um tuttugu
árum. Söngleikurinn hefur verið lofaður í
hástert, en þar sem ég hef ekki séð hann
verð ég að láta eigin umsögn
eiga sig. Söngleiknum er
spáð sigurför, líkt og fyrri
söngleik þeirra, „Chess“.
ANONYMOUS 4: Rose Cunningham, Marsha Gen-
ensky, Johanna Rose og Susan Hellauer.
Mið-
alda-
systur
TÓNLIST frá miðöldum hefur náð
fótfestu á tónlistarmarkaðnum á
Vesturlöndum á undanförnum árum
og sönghópurinn Anonymous 4 á þar
ekki minni hlut að máli en munkarn-
ir spænsku frá Silos sem hafatrónt
á toppi vinsældalista víða um heim.
Anonymous 4 er hópur fjögurra
bandarískra söngkvenna sem tekur
tónlist sína ekki síður alvarlega en
munkarnir, þrátt fyrir að trúarlegi
þátturinn hafi minni þýðingu en tón-
listin sjálf og sögulegur bakgrunnur
hennar.
Anonymous 4 var stofnaður í New
York fyrir níu árum og var ætlunin
að kanna hvernig tónlist, sem samin
var fyrir karlaraddir, hljómaði úr
kvenmannsbarka. Naut hópurinn
töluverðra vinsælda löngu áður en
munkarnir slógu í gegn. Saman hef-
ur þessum hópum tekist að breikka
þann hóp sem hlustar á sígilda tón-
list og jafnframt breikkað skilgrein-
inguna á sígildri tónlist.
Ýtir undir hugarró
Áheyrendur á tónleikum An-
onymous 4 hafa haft á orði hversu
mjög miðaldatónlistin ýti undir hug-
arró og ihugun og víst er að söngkon-
urnar taka það hlutverk sitt alvar-
lega, að því er fram kemur í Inde-
pendent. Þar er sagt frá tónleikum
sem þær héldu nýlega í Frakklandi.
Þeir hófust á því að söngkonurnar,
sem tala annars ekki til áhorfenda,
beiddust undan lófataki nema í lok
tónleikanna. Stemmningin sem skap-
aðist vegna dauðaþagnarinnar, sem
var í salnum lengst af, var einkenni-
legt millistig þess að vera á fyrir-
Iestri og einhvers konar íhugunar.
Sendu söngkonunar þeim illt auga
sem varð á hósti eða skijáf og þær
brostu ekki fyrr en að flutningi á
13. og 14. aldar tónlist frá Bretlandi
var lokið.
Söngkonurnar segjast hafa valið
þessa leið vegna þess að hún skapi
þá heild sem þeim finnst nauðsynleg
við flutninginn. Lögð sé áhersla á
frásögnina og hana eigi ekki að
ijúfa, því þá rofni um Ieið einbeiting-
in, sem nauðsynleg sé þegar tónlist
af þessu tagi sé flutt og á hana hlýtt.
Nýjasti geisladiskur Anonymous 4
ber heitið „The Lily & the Lamb“.
Fjallar stærstur hluti textanna um
Maríu mey, sem stallsysturnar minna
á að haf i oftar verið ort um en Guðs-
soninn.„Henni var helguð besta tón-
listin og bestu textarnir," segir Rose
Cunningham, ein söngkvennanna.
„Ljóðin þar sem Guð eða Jesús eru
ávarpaðir eru mun fjarlægari og
flóknari; menn áttu ekki að nálgast
Guð of mikið. Þessi ljóð og lög eru
vissulega falleg en í þeim er ekki sú
nánd sem er svo ríkur þáttur í Ijóðum
sem voru samin Maríu mey til dýrð-
ar.“
Anonymous 4 hafa vakið athygli
og gagnrýni sumra fyrir það hversu
fágaður flutningur þeirra er, sumir
telja hann hreinlega of fullkom-
inn. Söngkonurnar eru ekki á
sama máli. „Það er ótrúlega
erfitt að flylja þessa tón-
list,“ segir ein þeirra, Jo-
hanna Rose. „Þeir sem
fluttu hana upphaf-
lega, aðallega klerk-
ar, sungu að öllum
líkindum töluvert á
hveijum einasta
degi og röddin var
heit og reiðubúin
í átökin. Fyrir
okkur er afar erf-
itt að halda ein-
beitingu, andlegri
og líkamlegri,
lengur en í fimm
stundarfjórð-
unga. Hið sama á
líklega við um
áhorfendur."