Morgunblaðið - 14.10.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. OKTOBER 1995 C 5
1. ÞATTUR, STALIN
KVEÐUR KREML
Enn hefur landsfaðirinn látni ekki verið
fluttur í grafhýsið þar sem Lenín liggur í
bleikri birtu á beði sínum eins og bóndi sem
er að láta líða úr sér við sláttinn og á von
á nágranna sínum með fréttir af veður-
spánni og heyskaparhorfum.
Sex æðstu menn Ráðsins stíga þungum
skrefum inn á sviðið.
Þar skipa sér á aðra hönd Bería innanrík-
isráðherra og æðsti maður leyniþjónustunn-
ar, Vorochilov hershöfðingi og Khrústjov,
aðalritari flokksins, en á hina höndina þeir
Malenkov forsætisráðherra, Bulganin inn-
anríkisráðherra og Molotov fyrrverandi ut-
anríkisráðherra, hver þeirra með hvítt sorg-
arband um handlegg sér með svörtum silki-
bryddingum. Þeir lyfta börunum í axlarhæð
og ganga hægt og taktfast undir sorgar-
lagi út af sviðinu, síðan er leikinn Alþjóða-
söngur verkalýðsins.
II. ÞATTUR, SULNAGONG
INNAN KREMLARMÚRA.
Við sjáum Khrústsjov ásamt Malenkov á
tali við Molotov.
- Já, við færum þér góð tíðindi félagi
Molotov, við vorum að samþykkja í einu
hljóði að þú takir aftur við utanríkisþjón-
ustunni, félagi Vishinski þarf á hvíld að
halda, það var alltaf ómaklegt af Stalín
hvernijg hann launaði þér dygga þjónustu.
- Eg bað hann að láta konu mína lausa
úr fangabúðum.
- Við vitum allt um það. Sú tíð er liðin,
líflæknum hans hefur öllum verið sleppt
úr haldi eftir nákvæma rannsókn félaga
Bería. Það var aðeins af því þeir voru gyð-
ingar sem félagi Stalín tortryggði þá.
-Það gilti í rauninni það sama um okkur
alla.
-Félagi Molotov, við skildum allir hvað
aðstaða þín var erfið - og hættuleg.
- Ég veit ekki hvernig ég á að þakka
ykkur öllum saman traust ykkar í minn
garð.
- Tölum ekki um það Georgi Molotov,
en ég var að spyija félaga Malenkov um
viðtal hans við breska blaðamanninn. Þú
hefur heyrt það?
- Félagi Khrústjov, má ég fullvissa þig
um að sumt er ekki rétt eftir hermt hjá
blaðamanninum.
- Veit ég vel, þessir menn eru útsmogn-
ir í því að hagræða sannleikanum eftir inn-
ræti sínu, mikil skelfing, það er enginn að
áfellast neinn. En blaðamaðurinn sagði í
viðtalinu að þið Malenkov töluðuð betri
rússnesku en sumir aðrir í Æðsta ráðinu,
hvernig getur hann, útlendingurinn, verið
dómbær um það?
- Ég veit að Malenkov minntist ekkert
á það að þú værir ekki skólagenginn, það
voru orð blaðamannsins sjálfs.
- Auðvitað, en svo þakkaði hann þér
sérstaklega fyrir að vilja efla samvinnu
okkar við breska kapítalista?
- Ég get ekki borið ábyrgð á því sem
útlendur blaðamaður ályktar.
- Bretar verða að skilja að við erum
komnir langt á undan þeim á vissum vís-
indalegum sviðum.
- Ertu viss að viðtalið hafí verið rétt
þýtt fyrir þig?
— Értu kannski að gefa í skyn að Nína,
konan mín, hafi þýtt það fyrir mig?
- Nei, hvernig í ósköpunum dettur þér
annað eins í hug? Við sem höfum allir frá-
bæra þýðendur.
- Hún er frábær þýðandi.
- Það veit ég mætavel.
- Blöðin á Vesturlöndum voru full .af
því einn daginn að konan hefði kennt mér
að lesa.
- Taktu þetta ekki alvarlega, félagi
Khrústsjov, ég þekki það af kynnum mínum
af amerískum blaðamönnum, þeir svífast
einskis til að breiða út staðlausa stafí, sér-
staklega ef það getur vakið einhverja mis-
klíð og rangtúlkun.
— Já, já, ég geri mér fulla grein fyrir
því, félagi Molotov, en nú þegar við erum
orðnir svo valdamiklir verðum við að gæta
að því hvað við segjum við útlendinga, þeir
eru vísir til að leggja það allt út á verri
veg. Ég hef verið í hörðum skóla lífsins
og það er mörgum sinnum meira virði en
að vera úttroðinn af einhveiju bókviti. Ég
myndi heldur ekkert skammast mín fyrir
það þó að hún Nína mín hefði kennt mér
að lesa, hún var ágætur kennari við grunn-
skólann í Kiev.
- Auðvitað, auðvitað.
- En nú verð ég að flýta mér heim, ég
FALL
BERÍA
Leikþáttur eftir Agnar Þórðarson
ÚTFÖR Josefs Stalíns í marsbyrjun 1953.
má ekki láta konuna bíða eftir mér með
bortsch-súpuna.
Tjaldið.
III. ÞATTUR. MALENKOV
OG MOLOTOV RÆÐAST VIÐ.
- Segðu mér, félagi Molotov, er Khrústsjov
eitthvað í nöp við mig? Ég var einmitt mjög
jákvæður gagnvart uppgræðsluhugmynd-
um hans, hann var að útskýra fyrir okkur
hvemig hægt er að breyta saltsteppunum
miklu í Úsbekistan í fijósöm hveitilönd með
áveitum úr Aralvatni.
- Hann er svolítið taugaspenntur.
- Út af hveiju?
- Mannstu ekki eftir veislunni í sumar-
bústað hans í fyrrahaust?
- Við vorum allir orðnir svínfullir nema
Stalín.
- Stalín skipaði honum að dansa rúss-
neskan dans.
- Alveg rétt, hann dansaði og dansaði
svo að bogaði af honum svitinn, þessi feiti
maður og við skellihlógum, en hann hefði
hæglega geta fengið hjartaslag, þessi feiti
maður.
- Þú varst einn af þeim sem hlógu mest.
- Hvaða vitleysa.
- Ég hélt að dansinn myndi ríða honum
að fullu. Stalín vildi alltaf hafa dramatískan
endi á uppátækjum sínum.
- Því ertu að rifja þetta upp núna?
- Það var Bería sem hvíslaði því að
gamla manninum.
- Stalín myndi ekki hafa gert Bería að
yfírmanni leyniþjónustunnar ef hann hefði
ekki haft sérstakt dálæti á honum.
- Af því að Bería er Grúsíumaður.
- Einu sinni á setri Stalíns við Svarta-
haf kom ég út í garð hjá honum þar sem
hann sat við hvítt borð með einhver blöð
fyrir framan sig, en skáhallt á móti honum
sat Bería á garðstól með Alliljúfu, dóttur
hans í fanginu.
- Bería talaði alltaf grúsísku við stelp-
una.
- Hún var þá orðin tíu ára.
- Það eru nú fleiri en Bería sem hafa
gaman af að sitja undir ungpíum.
- Þú veist að Stalín vildi alltaf láta líta
á sig sem Rússa.
- Einmitt af því að hann var ekki Rússi
sjálfur eins og Lenín, þessvegna varð hann
Stór-Rússi, en talaði þó alltaf með grúsísk-
um hreim.
- Eins og Bería.
- Auðvitað var það rétt hjá Stalín að
þjóðir Sovétríkjanna verða að vera ein heild.
- Það getur líka verið hættulegt að
banna þjóðum að tala móðurmál sitt eins
og dæmin sanna.
- Rússneska varð móðurmál marxism-
ans við októberbyltinguna alveg eins og
frönsk tunga varð alþjóðamál borgarastétt-
arinnar eftir að Loðvík sextándi hafði verið
afhöfðaður.
- Hefur Khrústsjov minnst á þetta við
Þig?
- Varstu ekki að enda við að segja að
Khrústsjov gleymdi engu?
IV. ÞÁTTUR GERIST i ÚKRAÍNU
SÍÐSUMAR 1953
Bería er vísað inn í hvítan sal með súlum
og útsým yfír lystigarð með koparstyttu
af Salín. A grænum vegg hangir stór mynd
af Lenín og Stalín að ræðast við á hvítum
bekk og rósalundur í baksýn.
Álútur maður situr við skrautlegt skrif-
borð og blaðar í skjölum, þegar þjónn kem-
ur inn og tilkynnir að félagi Bería sé kominn.
Maðurinn sprettur á fætur, strýkur sér
um hárið og lagar á sér hálsbindi og geng-
ur á móti Bería sem kemur inn í sínum
einkennisbúningi með rauða stjörnu á
bijósti sér og alls konar litaða borða sem
sýna hvaða heiðursmerkjum hann hefur
verið sæmdur.
- Laurentí Bería, þú sjálfur, kallar mað-
urinn upp og þeir kyssast og faðmast.
Hvernig líður þér, elsku vinur?
- Bærilega. En þér, félagi Mechik?
- Jú, þetta er náttúrlega mikil og óvænt
upphefð.
- En ekki óverðskulduð.
- En það liggur við að ég fái svima af
að vera kominn svo hátt upp í mannvirð-
ingastiganum.
- Já, í fyrstu, en sviminn fer af, þú
venst andrúmsloftinu og fyrr en varir ertu
orðinn eins og einn af oss.
- Ég mun leggja mig allan fram, treystu
því.
- Kanntu ekki vel við þig hér í Kiev?
Mikið útsýni.
- Já, Úkraína er fallegt og auðugt land.
- Hún gæti verið það og verður það nú
þegar þú lætur hendur standa fram úr erm-
um, minn kæri Mechik.
- Gastu virkilega fengið þá í Æðsta
ráðinu til að samþykkja mig?
- Jú, það gekk.
- Maljenkov?
Bería hlær við.
- Nú og svo ert þú sjálfur Úkraínumað-
ur.
- En Khrústsjov getur ekki hafa verið
hrifínn að því, svo rótgróinn sem hann er
hér í Úkraínu. Hér er hann vanur að allir
dansi eftir hans pípu, nú og svo er hann
gömul stríðshetja frá orustunni um Stal-
íngrad. A
- Khrústsjov er Austur-Úkraínumaður,
þar sem íbúarnir eru mikið blandaðir Rúss-
um, en þú ert hreinræktaður Úkraínumaður
úr vsturhlutunum, sem fór langverst út úr
samyrkjunni, þeir hafa engu gleymt.
- Þeir eru allir löngu dauðir.
— Talaðu nú ekki svona, Mechik. sá tími
er liðinn og kemur ekki aftur. Ég veit
meira um ástandið í lýðveldunum vegna
ferðalaga minna en þeir á kontórunum í
Kreml. Til dæmis í Hvíta-Rússlandi og í
Eystrasaltslöndunum kraumar alls staðar
undir niðri, fólk vill einhveija breytingu.
Það dylst engum sem til þekkir.
- Og hvað heldurðu að taki við?
- Nú er bara að bíða rólegur, þróunin
verður ekki stöðvuð.
- Ætlarðu að fara á flokksþingið í
Minsk?
- Það er óhjákvæmilegt.
- Er nóg að hafa Maljenkov með sér?
- Það eru margir fleiri en Maljenkov.
. ' - Mikoyan? Molotov?
- Vertu óhræddur.
- Heldurðu að þú fáir meirihlutann á
þinginu með þér?
- Það kemur í ljós.
- Kaganovitsj? Nei frekar ungu fulltrú-
ana.
Bería glottir við:
- Rólegur, rólegur. Það gildir alltaf í
póker. Láttu ekki sjá á spilin hjá þér, og
vertu eins og múmía í framan þangað til
þú hefur öll sterkustu spilin á hendinni.
- Var það ekki hættulegt útspil að víkja
Ptochilev, sem er Rússi, úr lögreglustjóra-
embættinu?
- Okkar maður er miklu hæfari og vin-
sælli en sá þverhaus.
- Þakkaþérfyriraðsegjaþettaummig.
- Ég veit að þú átt eftir að sanna það,
en núna þarf ég fyrst að skreppa til Aust-
ur-Þýskalands að hitta ýmsa góða vini mína
þar.
- Walter Ulbricht?
- Ég á þar marga miklu betri vini en
félaga Ulbricht, áhrifamikla vini.
— Það gleður mig að heyra, félagi Ber-
ía, mér hefur líka borist til eyma að þú
eigir marga stuðningsmenn í Rauða hem-
um. En ertu viss um að þú hafír íbúana í
Hvíta-Rússlandi með þér? r~
- Stór-Rússar hafa aldrei þolað tungu-
mál og menningu Hvít-Rússa, þeir eigna
sér allt sem þeir ágirnast í lýðveldunum.
- En ef þeir skyldu...? Nei ég má ekki
hugsa til þess.
- Gerðu það þá heldur ekki, sá tapar
sem skelfur á beinunum fyrir slaginn.
- Hvenær verður fundurinn í Minsk?
—‘Eftir þrjár vikur, félagi Mechik. En
nú verð ég að hafa hraðann á, flugvélin
til Austur-Berlínar bíður eftir mér á flug-
vellinum.
- Góða ferð, Lawrentí Bería, góða ferð.
Og gættu þín vel.
- Við sjáumst.
(fer)
Tjald.
En þeir félagar sáust ekki aftur fyrr en
í Moskvu sem dauðadæmdir fangar i Lju-
banka-fangelsinu á jólaföstu fimmtíu og
þijú.