Morgunblaðið - 14.10.1995, Blaðsíða 10

10 C LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
JÓNAS Árnason og Keltamir. Morgunblaðið/Ásdís
Kvikur
og steindauðir
Jónas o g
Keltamir
í VÆNDUMeru þrennir tónleikar
með Jónasi Áraasyni og Keltum
á litla sviði Borgarleikhússins.
Þeir fyrstu verða mánudags-
kvöldið 16. október, kl. 20.30.
Eftir Jónas liggja fjölmörg
verk, leikrit, sögur og yrkingar í
bundnu máli. Sú tónlist sem stað-
ið hefur skáldinu hvað næst hjarta
eru írsku og skosku þjóðlögin, en
við þau hefur hann ort ótal kvæði.
Kveðskapurinn sprettur úr ís-
lensku samfélagi og lýsir pers-
ónulegri reynslu og kynnum Jón-
asar af ólíku fólki og margvísleg-
um málefnum, en hann starfaði
árum saman sem þingmaður.
Keltar er hópur hljóðfæraleik-
ara sem undir þessu nafni hefur
einbeitt sér að flutningi írskrar
og skoskrar þjóðlagatónlistar.
Þeir leika á hefðbundin þjóðleg
hljóðfæri og hafa tileinkað sér
þjóðlega tækni. Keltar hafa starf-
að saman með nokkrum hléum
allt frá lokum áttunda áratugar-
ins, en í flokknum eru nú Eggert
Pálsson, Guðni Franzson, Sean
Bradley og Einar Kristján Einars-
son, en þeir eru allir menntaðir
og starfa sem klassískir tónlistar-
menn.
Samstarf Jónasar Árnasonar
og Kelta hófst fyrir rúmu ári og
hafa þeir komið nokkrum sinnum
fram á tónleikum síðan. Tónleik-
arnir í Borgarleikhúsinu verða
teknir upp fyrir geisladisk sem
væntanlegur er á markað í upp-
hafi næsta árs, en þá verður einn-
ig tekið til sýninga nýtt leikrit
eftir Jónas. Einnig verður unninn
sjónvarpsþáttur í tengslum við
tónleikana. Jónas og Keltar
munu, eins og áður segir, halda
þrenna tónleika í Borgarleikhús-
inu. Þeir fyrstu verða mánudags-
kvöldið 16. október kl. 20.30,
aðrir tónleikarnir laugardaginn
21. október kl. 16.00 og þriðju
tónleikarnir mánudaginn 23.
október kl. 20.30. Meðal gesta á
tónleikunum má nefna hörpuleik-
arann Elísabetu Waage og rithöf-
undinn Einar Kárason.
KVIKMYNPIR
Stjörnubíó, Sagabíó
SÁ KVIKI OG SÁ DAUÐI
(THE QUICK AND
THE DEAD) Vi
Leikstjóri Sam Raimi. Kvikmynda-
tökustjóri Dante Spinotti. Tónlist
Alan Silvestri. Aðalleikendur Sharon
Stone, Gene Hackman, Leonardo
DiCaprio, Lance Henriksen, Gary
Sinise, Pat Hingle, Woody Strode.
Bandarisk. TriStar 1995.
í NÖTURLEGU krummaskuði í
Villta vestrinu ríkir sadistinn og
byssubófinn Herod (Gene Hack-
man) með harðri hendi. Á að baki
blóðidrifinn glæpaferil og eiga hon-
um margir grátt að gjalda. Þeirra
á meðal valkvendið Ellen (Sharon
Stone), sem er komin til bæjarins
ásamt fjölda annarra til að taka
þátt í árlegri drápskeppni. Fara
keppendur, tveir og tveir, í einvígi
á aðalgötunni og áfram er haldið
uns einn stendur -uppi. Bæði eru
verðlaunin góð og þá hyggst hún
senda Herod inn í eilífðina, en hann
er einn keppanda.
Þessi fátæklegi söguþráður held-
ur ekki uppi tveggja tíma mynd,
hann er farinn að endurtaka sig
eftir hálftíma. Ekki bætir úr skák
að nánast eina kryddið eru síendur-
teknar lýsingar á ómennsku
Herods. Hlutverk sem Hackman
hefur verið að leika af og til alla
sína tíð og afgreiðir af slíku öryggi
að maður er nánast farinn að halda
með þorparanum. Hann er sá eini
kviki hér, annað leikaralið svo blóð-
laust og klisjukennt að leitun er að
öðru eins. Stone er dubbuð upp í
hlutverk einfarans sem ríður inn í
bæinn til hefnda. Rembist sem
mest hún má að vera Eastwood
með þvílíkum afleiðingum að maður
vonar að hún liggi í valnum í fyrstu
umferð. Slík óskhyggja er vitaskuld
þvert á stefnu sögunnar. Stone er
nú að leika í þriðja skellinum eftir
Ógnareðli og hlýtur að vera orðin
völt i sessi sem ein af toppstjömum
kvikmyndaborgarinnar.
Aðrar persónur eru ekki hótinu
skárri. Lance Henriksen er hér við
botninn á ferlinum í svo vondu hlut-
verki að það er jafnvel skaðvænlegt
framtíð leikara sem lengst af hefur
verið kenndur við rusl. Dapurlegt
er að sjá til jafn góðra leikara og
DiCaprio og Gary Sinise, sem hvor-
ugir eiga heima hér. Woody gamli
Strode fer með veggjum enda vanur
útreiðum með alvörumönnum eins
og Eastwood, Fonda og Leone.
Það kemur spánskt fyrir sjónir
að sjá svo marga ágætisleikara,
frábæran tökustjóra og tónlistar-
mann, viðriðna slíkan hortitt. Ætli
þeir hafi fengið, eins og fleiri,
augnablikstrú á Sam Raimi, sem
greinilega á að halda sig áfram við
sínar ódýru hryllingsmyndir. Ekki
er síður undarlegt að þessi uppá-
klædda B-mynd fær A-mynda með-
ferð og sýnd í tveimur kvikmynda-
húsum! Áhorfendur fara senn að
gera sér grein fyrir að slíkur sýning-
armáti þarf ekki að vera meðmæli
með söluvörunni heldur aðferð til
að draga þá á asnaeyrunum.
Sæbjörn Valdimarsson
r
1
HOLLENSKI málarinn Piet Mondr-
ian var 68 ára gamall þegar hann
kom til New York í upphafi
heimsstyrjaldarinnar síðari. Fjór-
um árum síðar dó hann. Maður skyldi ætla
að listamaður, sem hrekst frá heimaslóðum
sínum á efri árum, eftir að hafa skapað
stefnu og stíl, eigi varla eftir að bæta miklu
við. En þannig var því ekki varið um Mondr-
ian. New York-árin fjögur voru nýr kafli í
ævi hans, borgin hafði sterk áhrif á verk
hans, og svo fijó að sumir vilja meina að
þau séu hápunkturinn á.ferli hans.
Það er'líka sú tilfinning sem maður fær
af að skoða yfirlitssýningu á verkum
Mondrians sem nýlega var opnuð í Museum
of Modern Art í New York. Sýningin spann-
ar 44 ár, byijar með hæglátum landslags-
myndum frá Hollandi í upphafi aldarinnar,
fikrar sig í gegnum hin ýmsu skeið á ferli
listamannsins, tímabil guðspekiáhrifa og
kúbisma og sýnir nokkuð vel þróunina til
abstrakt-málverksins sem Mondrian er
frægur fyrir og sem hann gerði frægt.
Stærstur hluti sýningarinnar er helgaður
tímabilinu frá 1917 til 1939, þegar Mondr-
ian málaði „hreinar" abstraktmyndir, í stíl
sem hann kallaði nýmót (Neo-plasticisme),
þar sem svartar línur skipta myndfletinum
í ramma sem eru ýmist ljósir eða í frumlit-
unum.
í síðasta salnum hanga fáein verkanna
sem Mondrian gerði eftir að hann kom til
New York. Þau eru öll léttari en fyrri verk-
in. Svörtu línurnar þoka og hverfa fyrir
gulum og þótt litunum fjölgi ekki er frjáls-
legar með þá farið. Það sem þó er kannski
merkilegast við þessar myndir er að hvað
sem allri abstraksjón líður, minna þær
sterkt á borgina. Þetta á sérstaklega við
um „Broadway Boogie Woogie“, sem var
máluð veturinn 1942-43. í henni má sjá,
ef maður vill, ferkantaða götuskipan borg-
arinnar og sístreymi mannlífs og umferðar.
En í samsetningu gulra, rauðra, blárra og
ljósra ferhyminga er líka einhverskonar
tilvísun til djassins, eins og borgarlífið renni
út í krómatískan skala. Og það má líka til
sanns vegar færa, því Mondrian var frá
því snemma á þriðja ártugnum ákafur
djassunnandi.
Með síðustu verkum sínum hafði Mondr-
ian áhrif á myndlistarmenn sem voru að
taka út þroska sinn í New York á þessum
árum, ekki síst Jackson Pollock. Mondrian
mun raunar hafa hneykslað marga aðdáend-
ur sína skömmu fyrir dauða sinn með því
að fara viðurkenningarorðum um verk
Mondrian í Museum
of Modern Art
Hvað á Beckett sameiginlegt með Mondrian? Þetta er
— :-------------------
spuming sem Jón Olafsson veltir fyrir sér í New York
þessa dagana. Hann mælir með því að þeir sem eiga
erindi til New York á næstu mánuðum og hafa snefíl
af listaáhuga geri sér ferð á Mondrian-sýninguna í
Museum of Modem Art.
Pollocks, sem þá voru al-
mennt alitin hin mestu
klessuverk.
Þeir sem eiga erindi til
: New York á næstu mánuð-
um og hafa snefil af listaá-
huga ættu tvímælalaust að
gera sér ferð á Mondrian-
sýninguna í Museum of
Modem Art. Það er ekki
bara að hún gefi gott yfir-
lit yfir myndlistarferil hans,
hún sýnir líka þessi sér-
kennilegu áhrif sem New
York hefur haft á svo
marga evrópska listamenn,
ekki síst þá sem eins og
Mondrian voru móttækilegir fyrir léttleikan-
um í amerískri menningu.
Hvað á Beckett sameiginlegt með
Mondrian?
En það er líka eitthvað í verkum Mondr-
ians sem höfðar til Ameríkumanna og þá
sérstaklega New York-búa. Kannski er það
mínímalisminn, þessi leikur að sáraeinföldum
formum, sífelldar endurtekningar sem þegar
minnst varir geta af sér eitthvað alveg nýtt.
Þannig er djassinn líka, einfaldur í stefinu
en óendanlega margþættur í útfærslunni.
Þótt leikskáldið Samuel Beckett og Piet
Mondrian séu nú ekki oft bornir saman,
kann að vera að svipuð skýring sé á því hve
endalausar vinsældir Becketts eru í New
York. Leikrit Becketts eru á sama hátt leik-
ur að einfaldleikanum. Mannlífíð dregið sam-
an í örfáar endurteknar
hreyfingar, svipbrigði og
orðaleppa, sem samt geta
haft svo ótrúlega sterk
áhrif.
Þessar vikurnar er verið
að sýna tvö leikrita Beck-
etts í borginni, „Beðið eftir
Godot“ og „Endatafl" og í
tveimur listdanshúsum er
verið að sýna ballettverk
byggð á leikritum Becketts.
I Joyce Theater er
Compagnie Maguy Marin
að sýna „May B“, nútíma-
ballett sem við fyrstu sýn
virðist ekki mikill Beekett
að öðru leyti en því að í seinni hluta verks-
ins birtast persónurnar úr þekktustu leikrit-
um hans eins og klisjur á sviðinu með ein-
kennandi hreyfingum, hiki og svipbrigðum.
En allt verkið dregur fram sum sterkustu
einkenna leikrita Becketts án þess að vera
nokkurn tíma bein útfærsla á einstökum
þáttum þeirra.
Raunar fær maður á tilfinninguna að með
snjöllum dansatriðum og jafn góðum hópi
dansara og Compagnie Maguy Marin megi
láta Beckett taka sjálfum sér fram. Myndirn-
ar sem hægt er að draga fram með fyrirferð-
armiklum hópsenum, endurteknum hreyfing-
um og hljóðum á borð við hósta, muldur og
ræskingar, eru sterkar og þegar ein eða
tvær persónur eru að bardúsa á sviðinu i
dofnandi ljósi finnst manni vandræðalegt
fátið og hikandi skrefin gera öll orð óþörf.
N E W
Y O R K
Og ef það var mannleg tilvera, angist, von-
leysi og furða sem var yrkisefni Becketts
þá er þessi sýning sannarlega að kafa í sama
hyldýpi.
Ef marka má viðtökurnar geta Beckett-
leikarar og -dansarar lengi enn sáð í New
York-akurinn. Compagnie Maguy Marin,
sem er franskur hópur, hefur áður sýnt
„May B“ í New York og fyllir húsið á hverri
sýningu.
íslenskur leikari í Greenwich Village
En burtséð frá því hvort það er míníal-
ismi, Becketts eða Mondrians, sem heldur
áfram að höfða til fólks í New York, er rétt
að geta þess að um þessar mundir eru fleiri
íslendingar á fjölunum hér í borg.en Kristján
Jóhannsson. í haust lék ungur leikari, Bjarni
Haukur Þórsson, annað aðalhlutverkið í leik-
ritinu „Standing on my knees“ eftir John
Olive, sem sýnt var í Westbeth-leikhúsinu í
Greenwich Village.
Bjarni útskrifaðist úr American Academy
of Dr.amatic Artists í febrúar síðastliðnum.
Tveir íslendingar til viðbótar standa að sýn-
ingunni, þeir Einar Sveinn Þórðarson og Jón
Gunnar Jónsson.
Leikritið fjallar um ungt skáld, Catherine
(leikin af Ellora Patnaik), sem á við geð-
veiki að stríða og er nýkomin út af geðdeild
þegar hún kynntist Robert, en hann er leik-
inn af Bjarna. Robert fæst við verðbréfavið-
skipti, en er þó ekki ánægður með hlut-
skipti sitt og sveiflast á milli kvíða um að
standa sig ekki í vinnunni og löngunar til
að gera eitthvað annað og frjórra.
Með Robert og Catherine tekst heldur
stormasamt ástarsamband. Hún þarf að taka
lyf sem eyðileggja skáldskapargáfuna og lif-
ir í stríði við sjálfa sig og útgefanda sinn,
Alice, um hvort hún eigi að stefna að rólegu
lífi á lyfjum og með Robert, eða tefla í tví-
sýnu með því að reyna að endurheimta hæfi-
leikana úr klóm lyfjadrómans. Robert finnst
líf hennar heillandi en sér ekki að skáldi
geti verið nein hindrun að geðveiki og skilur
þess vegna ekki vel hvað hún á við að stríða.
Honum finnst hans eigin vandræði yfrið
meiri, ekki síst þegar hann missir vinnuna
og þarf að byija upp á nýtt með tvær hend-
ur tómar.
En það er víst ekki rétt að segja meira
um söguþráðinn, því þeir félagar hafa áhuga
á því að sýna leikritið á íslandi. Uppfærslan
er mjög vönduð og þótt leikritið sjálft sé
yfirborðslegt á köflum, bætir leikur þeirra
Bjarna og Elloru þar úr, því hann er með
ágætum.