Morgunblaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Bresk hefðar-
mennska
holdi klædd
Leiðtogar Ihaldsflokksins breska á sjöunda áratugnum
töldu Sir Alec Douglas-Home ekki eiga nógu auð-
velt með að ná sambandi við alþýðufólk, hann væri
of fjarlægur kjörum þess og viðhorfum. Hann varð
því að víkja úr leiðtogasætinu.
Spjallað um þorskastríð
SIR ALEC Douglas-Home, sem lést
háaldraður á mánudag, varð að
víkja úr embætti leiðtoga íhalds-
flokksins árið 1965 eftir aðeins
tveggja ára feril. Aðstæður voru honum
erfiðar að mörgu leyti en mestu skipti að
1964 missti fiokkurinn ríkisstjórnarvöldin í
hendur Verkamannaflokknum eftir 13 ár á
vaidastólunum í Downingstræti 10. Douglas-
Home hafði tekið við flokki í mikilli lægð
en barist af hreysti og næstum því tekist
að snúa taflinu sér í vil; meirihluti Harolds
Wilsons í kosningunum haustið 1964 varð
aðeins þijú þingsæti. Næsta sumar varð
Douglas-Home samt að víkja og við leiðtoga-
embætti tók Edward Heath.
Douglas-Home hafði litla reynslu af inn-
anlandsmálum en tókst með lagni að setja
utanríkis- og varnarmál á oddinn í kosninga-
baráttunni 1964. Verkamannaflokkurinn var
klofinn í afstöðunni til kjarnavopna Breta
og tókst með naumindum að vinna sigurinn
sem allir höfðu spáð honum. Sumir stjórn-
málaskýrendur fullyrða að ef Kínveijar
hefðu sprengt sína fyrstu kjarnasprengju
nokkrum dögum fyrir kosningarnar en ekki
eftir þær hefði íhaldsflokkurinn sennilega
sigrað.
Aðeins tveim dögum áður en Douglas-
Home skýrði frá afsögn sinni í júlí 1965
lýsti hann því yfir að hann ætlaði að beijast
áfram og leiða flokk sinn til sigurs í næstu
kosningum. Hann sneri nú við blaðinu, sagð-
ist vera ófær um þetta vegna sundurþykkis
flokksmanna en neitaði því að hafa sætt
þvingunum af hálfu helstu ráðamanna í
Ihaldsflokknum. Öllum var þó ljóst að þar
á bæ töldu menn skoska aðalsmanninn ekki
líklegan til að sigra Wilson, þeir vildu nýjan
og kraftmeiri leiðtoga sem næði betur til
alþýðu manna. Sagt hefur verið um Douglas-
Home að hann hafi verið síðasti raunveru-
legi hefðarmaðurinn, aristokratinn, í emb-
ætti forsætisráðherra Breta.
Douglas-Home varð á ný utantíkisráð-
herra í stjóm Heaths 1970-1974 og sýndi
arftaka sínum ótvíræða hollustu.
Hitler „minnti á apa“
Alexander Fredrick Douglas-Home var
fæddur 1903 og var elsti sonur Dunglass
lávarðar í Skotlandi er varð 13. jarlinn af
Home árið 1918. Ættin er vellauðug og á
rætur að rekja til 13. aldar.
Sir Alec varð þingmaður 1931 og síðar
m.a. aðstoðarmaður Neville Chamberlains
forsætisráðherra á fundinum alræmda í
Munchen 1938. Ungi þingmaðurinn heillað-
ist ekki af Hitler, sagði að hann hefði verið
„illmannlegur náungi V.. minnti einna helst
á apa“ handleggirnir langir, náðu niður að
hnjám og hann sveiflaði þeim i sömu átt,
ekki á víxl, þegar hann gekk.
Einu sinni á þingferli sínum gekk Dou-
glas-Home á móti stefnu flokks síns. Hann
andmælti árið 1945 stefnu Winstons Churc-
hills í málefnum Póllands á Jaltaráðstefn-
unni, taldi Breta hafa svikið pólska lýðræð-
issinna. Hann féll af þingi 1945 er Ihalds-
flokkurinn galt afhroð þrátt fyrir forystu
Churchills í stríðinu, fór aftur inn 1950 en
afsalaði sér þingmennsku ári síðar er hann
varð jarl að föður sínum látnum.
Næstu árin gegndi Home lávarður, eins
og hann nefndist nú, ýmsum trúnaðarstörf-
um, m.a. embætti forseta lávarðadeildarinn-
ar og ráðherraembættum. Hann annaðist
tengslin við samveldisríkin um fímm ára
skeið.
Árið 1960 varð hann utanríkisráðherra
og þar var hann í essinu sínu enda vel að sér
í alþjóðamálum og afburða vel lesinn. Hann
átti m.a. frumkvæði að samningnum um
bann við tilraunum með kjarnavopn. Hann
þótti eindreginn andstæðingur kommúnista
SIR Alec Douglas-Home í íbúð sinni í
Kensington í febrúar 1989. Myndina tók
Kristinn Ingvarsson, einn af ljósmyndur-
um Morgunblaðins. Hann var við nám í
ljósmyndun við Harrow-háskólann í
London og valdi sér það sem lokaverk-
efni að taka myndir af nokkrum þing-
mönnum lávarðadeildarinnar. Kristinn
segir Home hafa verið prúðan mann og
afar hlýlegan í viðmóti. Myndatakan
hafi tekið heila klukkustund, ekki síst
vegna þess hve lávarðurinn var ræðinn.
Hann hafi rifjað upp samskipti sín við
íslenska ráðamenn í tengslum við deil-
urnar vegna útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar 1972 og virtist Kristni sem honum
væri héldur hlýtt til íslendinga. Home
sagðist minnast þess að er málin hefðu
virst komin í hnút hefði hann eitt sinn
rætt undir fjögur augu við Ólaf Jóhann-
esson forsætisráðherra, án þess að að-
stoðarmenn væru viðstaddir, og þeim
tveim hefði fljótlega tekist að finna
lausn sem þótti viðunandi.
og lagði áherslu á að Vesturveldin tryggðu
sér alltaf sterka samningsstöðu áður en þau
ræddu við Moskvustjórnina.
Menn mættu aldrei gleyma að ráðamenn
Sovétríkjanna tækju ákvarðanir út frá allt
öðrum forsendum en gert væri meðal lýðræð-
isþjóða. Koma yrði í veg fyrir afdrifaríkan
misskilning og slys.
Vegna harðrar andstöðu sinnar við sov-
éska útþenslustefnu var hann óspart sakaður
um að vera ofstækisfullur kaldastríðshauk-
ur. Árið 1971 olli það miklu írafári er Dou-
glas-Home, þá aftur orðinn utanríkisráð-
herra, vísaði á annað hundrað sovéskum
sendiráðsstarfsmönnum úr landi fyrir njósn-
ir.
Harold Macmilian forsætisráðherra dró
sig í hlé vegna veikinda haustið 1963. Stjórn
hans hafði átt við vaxandi erfiðleika að
stríða, einkum vegna ýmissa hneykslismála
á borð við Profumo-málið.
Hörð valdabarátta hófst í íhaldsflokknum
er ljóst var að Macmillan yrði að hætta.
Líklegastir þóttu þeir Richard A. Butler, sem
var helsti keppinautur Macmillans er hann
hreppti leiðtogasætið í kjölfar Súesstríðsins,
Hailsham lávarður og Enoch Powell, um-
deildur en afar snjall stjórnmálamaður. Ann-
ar hæfileikamaður, Iain Mcleod, sem margir
dáðu, sagðist í fyrstu ekki vilja embættið
en var mjög til umræðu.
Hailsham sagði af sér aðalstign, nefndist
nú Quintin Hogg, og náði kjöri í neðri deild-
ina til að verða gjaldgengur sem forsætisráð-
herra er verður samkvæmt .hefð að sitja í
neðri deild þingsins. Lokabaráttan var hörð,
stóð að því er flestir héldu milli þeirra Regin-
alds Maudlings fjármálaráðherra og Butiers.
Um þetta leyti var ekki búið að setja reglur
um að þingmenn skyldu kjósa leiðtogann,
það var lítill hópur helstu áhrifamanna sem
gerði út um slík mál og ljóst þótti að Mac-
millan gæti sjálfur valið eftirmanninn. Hann
ákvað að finna málamiðlun til að sameina
flokkinn; Home lávarð.
Óvæntur frami
Sagt er að Home hafi orðið jafn undrandi
og flestir stjórnmálaskýrendur. Hann hafði
talið að hærra en í embætti utanríkisráð-
herra kæmist hann ekki vegna aðalstignar-
innar. Nú gerði hann slíkt hið sama og
Hailsham, afsalaði sér jarlstitli ög vann sæti
í neðri deildinni í aukakosningum.
Ljúfmennska Douglas-Home og hollusta
hafði tryggt honum einstakar vinsældir
meðal flokksmanna, kurteisi hans og hlé-
drægni voru orðlögð, einnig þótti hann hafa
ágæta kímnigáfu. Hann var á hinn bóginn
enginn jafnoki Wilsons í orðaskylmingum á
þingi í fyrirspurnatímum fyrst í stað en jafn-
vel andstæðingarnir viðurkenndu að hann
hefði tekið skjótum framförum. Það var hins
vegar áfall þegar í upphafi að Poweil og
Macleod yfirgáfu báðir ríkisstjórnina er Dou-
glas-Home tók við völdum.
Hagfræðingurinn Wilson gerði sér mikinn
mat úr því er Douglas-Home viðurkenndi
eitt sinn að hann skildi Iítið í efnahagsmálum
og notaði oft eldspytur til að átta sig betur
á heistu hagstærðum. Wilson notfærði sér
nýja miðilinn, sjónvarpið, af mikilli snilld en
Douglas-Home þótti myndast illa, var einnig
eftirlæti skopmyndateiknara.
John Major, núverandi forsætisráðherra,
og forveri hans Margaret Thatcher, hafa
farið fögrum orðum um Douglas-Home og
Tony Blair, leiðtogi Verkamannaflokksins
lagði áherslu á heilsteyptan persónuleika
hans, hjartahlýju og ættjarðarást. Þessir
mannlegu eiginleikar komust þó ekki vel til
skila er Douglas-Home var við völd. Ein-
lægni hans og tryggð við fornar dyggðir,
hógværð og sanngirni, voru honum oft fjöt-
ur um fót í hráskinnaleik stjómmálanna.
Viðskiptabannið á Irak
Keyptu hergögn
með leynd
Washington. Reuter.
STJÓRNVÖLD í íraka hafa
undanfarin ár með leynd keypt
mikilvægan búnað í eldflaugavopn
af fyrirtækjum í Rússiandi og fleiri
Evrópuríkjum, að sögn bandaríska
blaðsins The Washington Post í
gær.
Irakar klófestu með þessu hætti
miðunarbúnað, sérstakar málm-
blöndur og hátækniverkfæri, að
sögn blaðsins. Ekki er talið að eld-
flaugahlutarnir hafa verið notaðir
til að smíða^ meðaldrægar Scud-
flaugar sem írakar notuðu í Persa-
flóastríðinu.
Blaðið vitnaði í ónafngreinda
heimildarmenn hjá Sameinuðu
þjóðunum og Bandaríkjastjórn og
sagði að írakar hefðu komið sér
upp neti umboðsmanna og gervi-
fyrirtækja til að annast kaupin.
Væri um að ræða alvarlegt brot á
alþjóðlega viðskiptabanninu sem
sett var á írak 1990.
Reuter
Mannrétt-
indabrotum
mótmælt
KÍNVERSKI. andófsmaðurinn
Chen Ziming hóf í gser mótmæla-
svelti í fangelsi vegna þess að yfir-
völd í Peking neituðu að verða við
óskum hans um að fá að leita sér
læknishjálpar vegna krabbameins,
lifrarbólgu og fleiri sjúkdóma, að
sögn eiginkonu hans. Chen var
einn helsti skipuleggjandi stúd-
entamótmælanna 1989. Á mynd-
inni sést eftirlíking skriðdreka í
Montreal sem þar var komið fyrir
til að mótmæla opinberri heimsókn
Li Pengs, forsætisráðherra Kína,
á föstudag.