Morgunblaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Framlengingar-
áráttan
LISTHÓPURINN með tilfallandi framlengingum.
MYNDLIST
Sólon íslandus
MYNDVERK
Asa Björk Ólafsdóttir, Guðbrandur
Ægir, Helga B. Jónasdóttir, Kristinn
Már Pálmason, Pekka Tapio Pyykön-
en, Svanhildur Vilbergsdóttir, Val-
gerður Guðlaugsdóttir, Þóra
Þórisdóttir.
Opið frá kl. 13-18 alla daga. Til 22.
október. Aðgangur ókeypis.
FRAMLENGINGARÁRÁTTAN
nefnist sýning átta ungra listspíra
í Sólon íslandus, og er þá skírskot-
að til sköpunarhvatarinnar og tímg-
unarinnar, eða eins og Platon orð-
aði það: „Allir menn hafa getnaðar-
hvöt, bæði líkamlega og andlega,
og þegar eðli vort hefur náð vissum
aldri, þá girnist það að geta af sér.“
Það er prýðilegt, að ungir viður-
kenni hvað hárir þulir hafa kveðið,
og að viturlegt sé stundum að leita
til fortíðar, þótt það megi helst álíta
að síðustu kynslóðir hafi verið ein-
getnar eins og sjálfur frelsarinn á
krossinum.
Allt er þetta ungt fólk, sem segja
má að sé nýútskrifað úr skóla og
ber hér mest á hugmyndafræði.
Þannig leggur Ása Björk Ólafsdótt-
ir út af málsháttum í innsetningu
sinni í stigagangi, en sjónrænt séð
hefðu vísanirnar mátt vera afdrátt-
arlausari. Guðbrandur Ægir fæst
BÆKUR
Grasafræði
EINKALÍF PLANTNA -
GRÓÐUR JARÐAR
eftir David Attenborough. Óskar
Ingimarsson þýddi. Bókaútgáfan
Skjaldborg 1995.
ÞESSI 320 blaðsíðna bók prýdd
aragrúa mynda, sem er nýkomin
út, er mjög falleg og vönduð. Höf-
undur hennar er löngu orðinn
heimskunnur fyrir frábæra sjón-
varpsþætti með einstæðu mynd-
efni úr heimi náttúrunnar, sem
aflað hefur verið um allan heim,
en að auki hefur efni margra þátt-
anna verið gefið út á bók. Hér er
einmitt á ferðinni ein þeirra bóka,
mjög áhugaverð fyrir alla, en fólk
gerir sér ekki alltaf grein fyrir því
að plönturnar eru í bókstaflegri
merkingu undirstaða alls lífs á
jörðinni.
Þetta er í raun fræðslurit um
líf plantnanna, en efnið sett fram
á nýstárlegan hátt þannig að bók-
in verður einkar læsileg og hinn
besti skemmtilestur. Myndirnar
eru fjölmargar og margar þeirra
stórkostlegar, jafnvel einstæðar
sumar hveijar, svo maður bíður
með óþreyju eftir sjónvarpsþáttun-
um. Mér finnst David Attenboro-
ugh og hinum þrautreyndu sam-
starfsmönnum hans sjaldan, ef
nokkurn tíma, hafa tekist betur
upp en nú og hefur hann þó gert
marga frábæra hluti með starfsliði
sínu. Þarna er nefnilega á meist-
aralegan hátt fjallað um sérstætt
og mikilvægt efni, sem bæði er
mjög erfitt að festa á filmu og
erfítt að segja frá á alþýðlegan
hátt.
Bókin skiptist í sex kafla, auk
inngangs, þakkarorða og nafna-
skrár. I inngangi segist höfundur-
inn hafa reynt að forðast allt of
flókið fagmál grasafræðinnar til
að gera bókina aðgengilegri fyrir
sem flesta. Þetta er bæði kostur
og galli, því í sumum köfium ber
svolítið á að hugtökum sé ruglað
saman, hvort sem það er höfundi
eða þýðanda að kenna. Sem dæmi
við náttúrulega myndun verks í lík-
ingu við Mario Reis og Ulriku Arn-
old, sem bæði hafa gert strandhögg
má nefna, að þar sem talað er um
dreifingu plantnanna bregður fyrir
að ruglað sé saman fræi og ald-
ini; og annars staðar að ruglað sé
saman hugtökunum planta og
gróður, þ.e. gróðurfar, en planta
er hliðstætt orðinu dýr og gróður
hliðstætt orðinu dýralíf. Annars
kemur þessi ónákvæmni, sem höf-
undur nefnir svo, ekki
mikið að sök. Höfund-
ur segir ennfremur í
inngangi að fæstir viti
nokkuð að ráði um
atferli plantna og
eiginleika þeirra, sem
stafi líklega af því að
líf þeirra rhiðist við
annan tímakvarða en
við eigum að venjast.
Nú hafi kvikmynda-
og myndbandatækni
hins vegar fleygt svo
fram, að hægt sé að
láta tímann líða hægt
eða hratt eftir atvik-
um og flýta öllum
hreyfingum, sem eru
mjög'hægar hjá plönt-
unum, svo athafnir þeirra sem
menn ekki skynji þó horft sé stöð-
ugt á þær verði allt í einu skýrar
og greinilegar. Þarna er einmitt
kominn galdurinn á bak við þessa
bók, og þó einkum sjónvarpsþætt-
ina.
Fyrsti kaflinn nefnist Fræ eru
ferðalangar og segir frá því hvern-
ig plöntur dreifa fræjum sínum
og aldinum, en það væri ekki
vænlegt til frambúðar ef öll fræ
spíruðu og skytu rótum fast við
móðurplöntuna því örugglega yrði
þröngt um vaxtarrými og næring
af skornum skammti. Það er því
um að gera að koma afkvæmun-
um, fræjunum, eitthvað frá sér,
það er lífsspursmál fyrir framgang
tegundarinnar. Margar plöntuteg-
undir hafa tileinkað sér og aðlag-
ast ýmis konar fræ- og aldindreif-
ingu á hinn sérkennilegasta hátt,
og sumar fengið vind, vatn eða
einhver dýr í lið sér, og er því lýst
hér mjög skemmtilega.
í öðrum kafla er sagt frá hvern-
ig plöntur vaxa og afla sér næring-
ar úr jarðvegi og úr andrúmsloft-
inn á íslenzka landhelgi, en hin
áferðarfallega mynd hans bætir þar
engu um, þótt hún feli í sér loforð.
inu, eða þá með því að veiða smá-
dýr sér til matar með laufblöðun-
um, sem eru þá oft ummynduð í
furðulegustu veiðarfæri. Fjöld-
margar plöntur búa líka við sí-
fellda hættu á að verða sjálfar
étnar og reyna auðvitað að koma
í veg fyrir það með margvíslegu
móti.
Þriðji kaflinn heitir Blómgun og
er um æxlun plantanna og æxlun-
arfæri, sjálf blómin, gerð þeirra
og hina ótrúlegu fjölbreytni sem
þar er að finna. Eitt af því sem
skiptir höfuðmáli við æxlun blóm-
plantana er flutningur fijókorn-
anna, sem geyma sáðfrumurnar,
úr frævlunum yfir á fræni fræv-
unnar, þar sem eggfrumurnar
myndast. Þessi flutn-
ingur nefnist frævun
og verður með ýmsu
móti, ekki síður en
fræ- og aldindreifing-
in. Þar koma vindur
og vatn líka við sögu,
en sérkennilegust er
þó aðlögun sumra
plantna að frævun
með dýrum, einkum
þó skordýrum og er
því lýst á stórkostleg-
an hátt og skýrt með
mörgum fræbærum
myndum.
Fjórðí kaflinn heitir
svo Keppni um lífs-
gæði, en hún er oft
hörð hjá mörgum
plöntum því næring og rými er
iðulega af skornum skammti, eink-
um þar sem gróður er samfelldur
og þéttur eins og í skógum. Hér
er frá þessu sagt á sama látlausa
en skýra hátt og áður, einkum
ýmsum sérkennilegum plöntum,
sem sumar klifra upp eftir öðrum
og styðja sig við þær, en aðrar
vaxa beinlínis á greinum eða stofn-
um félaga sinna, í stað þess að
vaxa niðri á jörðinni og gerist það
einkum í skógum hitabeltisins.
Sambýli nefnist fímmti kaflinn
og er þar sagt frá þvi hvernig
margar plöntutegundir lifa í nánu
sambýli við aðrar, eða þá jafnvel
við einhver dýr, og hafa þá jafnan
báðir aðilar meira eða minna gagn
af sambúðinni, þó stundum kunni
að hallast á um hagræðið. Hér hjá
okkur er einna þekktast sambýli
sveppa og þörunga sem mynda
saman þær plöntur sem nefnast
fléttur, en sveppir lifa þó einnig
oft í sambýli við blómplöntur.
Stundum kárnar þó gamanið og
annar aðilinn sníkir af hinum að
einhveiju eða öllu leyti, þ.e. tekur
Hanna Björg Jónasardóttir er mætt
með ástarhring sinn, sem hún sýndi
á Listasumri á Akureyri, en í
smækkaðri mynd.
Leikurinn er hugnæmur, en hálf
útjaskaður í hugmyndafræðinni er
svo er komið, leiðir hugann 30 ár
aftur í tímann. Böggull Kristins
Más Pálmasonar er kúnstugt verk,
og hér er hann ólíkt nær sjálfum
sér en í listhúsinu Greip, - ekki
skyggir svo gæjugatið á, sem leiðir
kikjandann inn í uppljómaða
draumaveröld. Sonarvísun Pekka
Pyykönen kemur við hjartað og
minnir mig sterklega á rómverskar
grafskriftir á safni forngildrar listar
í Köln, en skúlptúrinn hefur naum-
ast nægilega sterka formræna vís-
un. Leikurinn berst til himnanna í
myndverki Svanhildar Vilbergs-
dóttur, en vísunin yrði mun hrif-
meiri væru skýin betur og afdrátt-
arlausar máluð. Vaki myndverks
Valgerðar Guðlaugsdóttir er sjálfs-
ímynd í gervi dúkkulísa, sem hún
raðar listilega upp á grunnflöt, sem
minnir mig á orðspekina, „sakleys-
ið, síst má án þes vera, en þó...“
Málarinn í hópnum er svo ótvírætt
Þóra Þórisdóttir, sem endursýnir
eitt verka sinna og þótt miðillinn
sé forn er hugmyndin ferskust og
upprunalegust.
I heild virkar sýningin hálf sund-
urlaus og innsetningin hvergi nærri
nógu hnitmiðuð.
Bragi Ásgeirsson
frá honum flest eða öll þau efni
sem hann þarf sér til lífsviðurvær-
is. _
í sjötta og síðasta kaflanum,
sem heitir Baráttan eilífa, segir
frá- baráttu plantnanna fyrir því
sem þeim er lífsnauðsyn, en það
er vatn, birta, hiti og lítið eitt af
steinefnum, en þessi lífsgæði öðl-
ast þær mjög misauðveldlega eftir
því hvort jpær vaxa í heimskauta-
löndum eða i hitabeltinu eða ein-
hvers staðar þar á milli. Að mis-
munandi vaxtarskilyrðum og
möguleikum til lífs, og þá einkum
kulda eða hita, þurrki eða raka,
hafa plönturnar oft lagað sig með
margvíslegum hætti. Sumar sækja
vatn dýpra í jörð en aðrar, og
sumar geyma aftur vatn og veij-
ast vatnstapi með sérstæðri lík-
amsbyggingu. Sumar plöntur
þurfa að veija vefi sína fyrir hita
og of mikilli útgufun, en aðrar
fyrir kulda. Sérhæfingin er oft
ótrúleg og því verður fjölbreytnin
mikil. Höfundur fer hér á kostun-
um eins og víðast annar staðar.
Þessi bók er í stuttu máli frábær
og verðskuldar að ná til og verða
lesin af sem flestum, því, eins og
höfundurinn segir í lokin: „Það er
kominn tími til að við lærum að
meta þessa grænu arfleifð okkar
í stað þess að fara um hana ráns-
höndum. Því ef við missum hana
er úti um okkur.“ Ég leyfi mér
að taka mjög ákveðið undir þetta
með höfundinum.
Bókin er vel úr garði gerð í alla
staði og hún er þýdd á gott, lipurt
og látlaust mál eins og henni sæm-
ir. Prentvillur hef ég varla fundið.
Auðvitað er hægt að finna smá-
hnökra á þýðingunni hér og þar,
einkum þar sem þýðandanum hef-
ur vissulega verið mikill vandi á
höndum vegna aragrúa nafna á
plöntum, sem þurfti að þýða á ís-
lensku, eða kannski réttara sagt
að búa til á þær íslensk nöfn. Slík
nöfn segja lesandanum reyndar
oft lítið, og ef til vill minna en
fræðinöfn á latínu, en þau eru þó
íslensk og það skiptir máli. En í
flestum tilvikum hefur Óskari
Ingimarssyni farist þetta vel úr
hendi, eftir því sem ég get um það
dæmt.
Ég þakka höfundinum, þýðand-
anum og útgefandanum kærlega
fyrir þessa merku og fallegu bók,
hún er stórkostleg kennslubók í
grasafræði, en með nýjum blæ og
ég vona að hún verði mikið lesin
því það verðskuldar hún sannar-
lega.
Eyþór Einarsson
Sannur
karlmaður
DAGSKRÁ Listaklúbbsins
verður tileinkuð þýska leikrita-
skáldinu Tankret Dorst og
höfundi verksins Sannur karl-
maður, sem nýlega var frum-
sýnt á Litla sviði Þjóðleikhúss-
ins mánudaginn 16. október.
Tankret Dorst hefur um
margra ára skeið verið eitt af
virtustu leikskáldum Þýska-
lands, segir í kynningu frá
Listaklúbbnum.
Á mánudagskvöld mun
Bjarni Jónsson fjalla um skáld-
ið og verk hans, Ingvar E.
Sigurðsson flytur eintal úr
leikritinu Merlin eftir Tankret
Dorst, María Kristjánsdóttir
leikstjóri fjallar um sýningu
sína á Sönnum karlmanni og
leikararnir Ingvar E. Sigurðs-
son og Halldóra Björnsdóttir
flytja atriði úr sýningunni.
Dagskráin er öllum opin og
hefst kl. 21 en húsið verður
opnað kl. 20.15. Miðaverð er
500 kr.
Pachelbel
ogBachí
Askirkju
EFNT verður til nokkurra tón-
leika í Áskirkju í Reykjavík til
styrktar orgelsjóði kirkjunnar.
í dag, sunnudag, kl. 17 leikur
Kjartan Siguijónsson organisti
Seljakirkju í Reykjavík.
Á tónleikaskránni verða
verk eftir J. Pachelbel, B.
Buxtehude, J.S. Bach, Max
Reger og Cesar Franck.
Kjartan nam orgelleik hjá
Dr. Páli ísólfsyni 1959-1964
og stundaði framhaldsnám í
Hamborg haustið 1984. Að-
gangur að tónleikunum er
ókeypis, en tekið verður við
framlögum í orgelsjóð að tón-
leikunum loknum.
Valgerður 1
Hafnarborg
VALGERÐ-
UR Andrés-
dóttir spilar á
tónleikum í
Hafnarborg
miðvikudag-
inn 18. októ-
ber kl. 20.
Á efnis-
skránni eru
verk eftir Jórunni Viðar, Moz-
art, Debussy, Chopin og Liszt.
Valgerður er á leið út til að
spila á tónleikum í Kaup-
mannahöfn og á áskriftartón-
leikum Kammermúsíkklúbbs-
ins í Uppsölum í Svíþjóð.
Verð aðgöngumiða er 800 kr.
Framlenging
á sýningu
SÝNING átta myndlistar-
manna á Sólon Islandus,
Framlengingaráráttusýningin,
sem ljúka átti í dag verður
framlengd um eina viku.
Græna
arfleifðin
David
Attenborough