Morgunblaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Baldur Sveinsson
Nútíminn
ÞRÁTT fyrir langan starfsaldur er Verzlunarskólinn mjög nú-
tímalegur. Skólinn er vel tölvuvæddur og mikil áhersla lögð á
tölvukennslu.
Fáninn afhentur
VIÐ stjórnarskipti í Málfundafélagi Verzlunarskólans 1947 var fáni skólans afhentur nýrri stjórn
að venju. I ræðustól er Eyjólfur Konráð Jónsson fyrrum aiþingismaður, fánaberar eru séra Hall-
dór Gröndal t.h. og Hugo Andreassen t.v. Á tröppunum stendur Vilhjálmur Þ. Gislason skólastjóri
og fylgist með athöfninni.
DANSKA þingið samþykkti
15. apnl 1854 lög, sem
veittu íslendingum fullt
verslunarfrelsi. Þeim
skyldi framvegis vera heimilt að
selja afurðir sínar hvert á land sem
var og kaupmönnum allra þjóða
vera heimilt að sigla hingað með
varning sinn og bjóða hann til
kaups. Lögin tóku gildi 1. apríl
1855, en áður var einungis þeim
þegnum Danakonungs heimilt að
versla á íslandi, sem ekki bjuggu
sjálfir við einokun.
Hátíðarræða Brynjólfs H.
Bjarnasonar
Verslunarstéttin í Reykjavík
minntist þessara tímamóta með veg-
legu samsæti 15. apríl 1904. Þar
voru fluttar margar ræður og sung-
in kvæði, sem ort höfðu verið í til-
efni dagsins. Brynjólfur H. Bjarna-
son kaupmaður var einn ræðu-
manna. Hann vék fyrst að mikil-
vægi fijálsrar verslunar fyrir lands-'
menn, en ræddi síðan þau mál, sem
hann taldi verslunarstéttinni nauð-
synlegast að þoka áleiðis. Að dómi
Brynjólfs var brýnast að ná stór-
versluninni (heildversluninni) inn í
landið, en í kjölfar slíks hlutu að
hans dómi að fylgja ýmsar framfar-
ir, verslunarskóli yrði til dæmis ör-
ugglega settur á stofn og jafnvel
kauphöll.
Kvöldskóli Þorláks og Þorleifs
Brynjólfur H. Bjarnason var at-
kvæðamaður í verslunarstétt í
Reykjavík um aldamótin 1900.
Hann er þó ekki höfundur hugmynd-
arinnar um verslurferskóla í Reykja-
vík. Sá heiður fejlur öðrum manni
í skaut, Þorláki Ó. Johnson, mesta
brautryðjandanum um nútímaversl-
unarhætti á íslandi. Þorlákur stofn-
aði kvöldskóla fyrir verslunarmerin
og rak hann fyrir eigin reikning
veturna 1890-1892. Skóli þessi
lagðist af vegna þátttökuleysis.
Aðrir urðu til að taka upp þráðinn.
Vitað er, að kvöldskóli fyrir verslun-
armenn, eða kvöldnámskeið að
minnsta kosti, starfaði í Reykjavik
veturna 1893-1897. Þorleifur H.
Bjarnason, ’kennari við Lærða skól-
ann (síðar MR), rak skóla þennan
lengst af, en fleiri menn komu þar
við sögu. Ekki er víst, að skóli þessi
hafi lagst niður 1897, heimildir um
það atriði skortir enn sem komið
er. Vitað er um námsgreinar kvöld-
skóla Þorleifs og kennslustunda-
Qölda, en flestir aðrir þættir í sögu
hans eru ókunnir.
Hvers vegna verslunarskóla?
Hvað var það, sem hvatti þá Þor-
lák Ó. Johnson og Þorleif H. Bjarna-
son til að stofna til kennslu fyrir
verslunarmenn fyrir síðustu alda-
mót? Ástæður eru vafalaust fleiri
en ein. Innlend verslun hafði aukist
mikið síðustu áratugina og þörfin
fyrir vel menntaða verslunarmenn
vaxið að sama skapi. Öldur sjálf-
stæðisbaráttunnar risu hátt. Þorlák-
ur Ó. Johnson hefur vafalaust ekki
talið vansalaust, að íslenskir versl-
unarmenn yrðu að leita sér mennt-
Stofnun
Verzlnnar-
skóla Islands
Verzlunarskóli Islands var settur í fyrsta
skipti 12. október 1905 ogerþví 90 ára
um þessar mundir. Lýður Björnsson sagn-
fræðingur rifjar hér upp aðdraganda stofn-
unar skólans og minnisverð atriði frá fyrstu
starfsárunum.
unar í Danmörku, en
sjálfur var hann mjög
náinn ættingi þeirra
hjóna, Jóns Sigurðs-
sonar og Ingibjargar
Einarsdóttur. Sjálfur
nam Þorlákur verslun-
arfræði í Englandi.
Fleiri atkvæðamenn
hafa væntanlega verið
þessarar skoðunar, til
dæmis Björn M. Jóns-
son ritstjóri, sem rak
bóka- og ritfanga-
verslun um árabil
jafnhliða blaðaútgáf-
unni. Þá setti Alþingi
lög um iðnfræðslu árið 1893. Þar
var kveðið á um, að iðnnemum skuli
tryggð vist í iðnaðarmannaskóla, ef
slíkur skóli yrði stofnaður, og
kennsla í teikningu. Síðamefnda
ákvæðið var lögtekið að tillögu Guð-
jóns Guðlaugssonar, þinsmanns
Strandamanna. Lögin kváðu á um,
að þau skyldu einnig gilda fyrir
verslunarmenn og þá eftir því, sem
við ætti. Iðnaðarmannafélagið efndi
til sunnudagaskóla fyrir iðnnema
1873. Skólahald þetta hélst með
nokkrum hvíldum fram undir 1890.
Skólinn var settur á laggirnar á
nýjan leik 1893 og þá sem teikni-
skóli og starfaði á sunnudögum
milli kl. 4 e.h. og 6. e.h. frá ársbyij-
un til aprílloka. Hann var aukinn
1898 og er fyrirrennari Iðnskólans
í Reykjavík, sem tók til starfa 1904.
Telja verður líklegt, að lögin frá
1893 og kvöldskóli iðnaðarmanna
hafi opnað augu ýmissa manna fyr-
ir þörfinni á skóla handa verslunar-
mönnum. Tekið skal fram, að Þor-
lákur Ó. Johnson hefur þekkt til
slíkra skóla á Englandi.
Fleiri ástæður
mætti tilfæra. Nokkru
eftir að Verzlunar-
skólinn tók til starfa
birti Verzlunarblað
íslands grein um skól-
ann. Þar eru helstu
ástæður fyrir stofnun
skólans taldar hafa
verið þær, að obbi
verslunarmanna hér
hafi ekki getað aflað
sér menntunar í Dan-
mörku vegna kostn-
aðar og að allir
verslunarhættir þar
og sá stakkur, sem
versluninni þar væri sniðinn, væri
svo frábrugðinn því sem hér gerð-
ist, að hagnýtt gildi verslunar-
menntunar í Danmörku væri vafa-
samt hér á landi.
V.R. tekur málið upp
Einstaklingar voru upphafsmenn
verslunarfræðslu hér á landi, en
skriður komst á menntamál versl-
unarstéttarinnar þegar samtök
hennar tóku þau upp á sína arma.
Fyrstu verslunarmannafélögin voru
stofnuð um eða laust fyrir aldamót-
in 1990. Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur er elst þessara félaga,
stofnað 27. janúar 1891. Kaup-
mannafélag Reykjavíkur var stofn-
að 1899. Hliðstæð félög voru stofn-
uð utan Reykjavíkur. Eitt þeirra,
Verslunarmannafélag Skagfirðinga
og Húnvetninga, þá nýlega stofnað,
ritaði V.R. bréf, sem fjallað var um
á félagsfundi 13. júní 1901. Þar var
skorað á V.R. að senda Alþingi
áskorun um að koma á fót verslun-
.arskóla. Undirtektir fundarmanna
voru dræmar, minnt var á, að skóli
Ólafur G. Eyjólfsson
fyrsti skólastjóri VÍ.
Þorláks Ó. Johnson
hefði lagst niður
vegna ónógrar að-
sóknar. Næsta ár
vakti D. ' Thomsen
þó máls á því á aðal-
fundi V.R. 4. októ-
ber, að nauðsynlegt
væri að koma á fót
vísi að verslunar-
skóla. Fundurinn
féllst á þetta og
kaus þá D. Thoms-
en, C. Zimsen og
Sighvat Bjamason í
nefnd, sem íhuga
skyldi málið. Nefnd-
in skilaði áliti 1.
nóvember og hafði
þá beðið þá Ólaf
Ólafsson ritstjóra,
Þorleif H. Bjarnason og Þorstein
Egilsson, fyrrverandi kaupmann, að
veita slíkum skóla forstöðu, en feng-
ið afsvar hjá þeim öllum . Hún hafði
einnig kannað áhuga á vist í slíkum
skóla, og reyndust einungis 11 pilt-
ar hafa hug á henni. Nefndin lagði
því til, að fyrirhugaður verslunar-
skóli yrði deild í Iðnskólanum. Þetta
taldi Brynjólfur H. Bjarnason all-
sendis ófullnægjandi lausn, verslun-
arskólinn yrði að vera mun full-
komnari skóli en hann yrði sem
deild í Iðnskóla. Fundurinn virðist
hafa aðhyllst þessi rök Brynjólfs,
enda kaus hann nýja nefnd, sem
vinna skyldi áfram að skólastofnun,
og tóku þeir D. Thomsen, Morten
Hansen skólastjóri og Th. Thor-
steinsson, atvinnurekandi og kaup-
maður, sæti í henni. Einnig var sam-
þykkt að gefa 50 krónur til hins
fyrirhugaða skóla. Til samanburðar
skal þess getið, að meðalárslaun
skipstjóra á þilskipum að aflahlut-
deild meðtalinni munu hafa verið
um 200 krónur um aldamótin 1900
eftir umræðum á fundum í Skip-
stjóra- og stýrimannafélaginu Öld-
unni að dæma. Ekki er vitað um
störf nefndar þessarar, en á aðal-
fundi 3. október næsta ár voru þeir
Ásgeir Sigurðsson kaupmaður, D.
Thomsen og Morten Hansen kosnir
í skólanefnd kvöldskóla verslunar-
manna og skólanum veittur 50
kröna styrkur. Morten Hansen af-
henti V.R. síðan bankabók og reikn-
inga kvöldskólans 8. október 1904.
Þetta bendir til þess, að um raun-
verulegt skólahald hafi verið að
ræða veturinn 1903-1904, en heim-
ildir um það hafa ekki komið í leit-
irnar enn sem komið er. Sá skóli
hefði verið ótvíræður fyrirrennari
Verzlunarskóla íslands.
Brynjólfur H. Bjarnason taldi inn-
lenda heildverslun vera mesta hags-
munamál verslunarstéttarinnar
1904. Þessa var skammt að bíða,
fyrsta innlenda heildverslunin, sem
starfaði alfarið hér á landi, Ó. John-
son & Kaaber, tók til starfa árið
1906. Brynjólfur áleit, að verslunar-
skóli mundi fyigja í kjölfarið. Ekki
þurftu verslunarmenn þó að bíða svo
lengi eftir skóla sínum, hvort sem
ræða Brynjólfs hefur haft þar áhrif
eða ekki. L. Kaaber skoraði á stjórn
V.R. á fundi 8. október 1904 að
hrinda skólastofnun
í framkvæmd.
Fundurinn sam-
þykkti að kjósa
nefnd í málið, og
hlutu þeir Ásgeir
Sigurðsson, D.
Thomsen og Jón Ól-
afsson skáld kosn-
ingu. Stjórn V.R.
boðaði síðan til fé-
lagsfundar um
skólamálið 10. febr-
úar 1905. Fundur
þessi var auglýstur
í blöðum og öllum
verslunarmönnum í
bænum boðið að
sitja hann. Þetta var
óvenjulegt og mun
hafa átt að tryggja
góða aðsókn. Guðmundur Finnboga-
son, síðar landsbókavörður, var
fenginn til að halda framsöguræðu,
en hann vann á þessum árum _að
rannsókn á menntamálum á Is-
landi. Niðurstöður birtust síðar í
skýrsluformi og voru hagnýttar í
bók Guðmundar Lýðmenntun. Björn
Jónsson ritstjóri lagði til, að Guð-
mundur yrði fenginn til að semja
tillögu um stofnun og fyrirkomulag
menntaskóla fyrir verslunarmenn
og með fulltingi þeirra félags-
manna, sem hann kysi sér til aðstoð-
ar. Tillagan var felld, enda töldu
félagsmenn eðlilegra, að skólanefnd
félagsins annaðist þetta verkefni.
Hugmynd Björns um verslunar-
menntaskóla er athyglisverð, en
ekki var henni hrundið í framkvæmd
fyrr en eftir tæplega fjóra áratugi.
Kaupmannafélagið kemur til
liðsviðV.R.
Skólanefnd kynnti tillögur sínar
á félagsfundi 11. mars. Hlutu þær
góðar undirtektir, en þó töldu menn
rétt að taka upp kennslu í vélritun
til viðbótar við þær greinar, sem
nefndin hafði lagt til, að yrðu kennd-
ar í skólanum. Samþykkt var að
leita samstarfs við Kaupmannafélag
Reykjavíkur um þetta nauðsynja-
mál. Undirtektir munu hafa verið
góðar, en því miður er ekki unnt
að skýra frá umræðum á vettvangi
kaupmanna, höfundur þessarar
greinar hefur ekki komið höndum
yfir elstu gjörðabók þess félags.
Sameiginlegur fundur V.R. og
Kaupmannafélagsins um skólamálið
var síðan haldinn 23. mars. Þar
gerði Jón Ólafsson grein fyrir tillög-
um skólanefndar V.R., en síðan
hófust umræður.
Guðmundur Finnbogason varpaði
í ræðu fram þeirri hugmynd, að
þýskukennsla yrði minni en nefndin
hafði gert ráð fyrir og kennsla í
dönsku og ensku aukin, einnig yrði
kennd vörufræði og sýnishorn notuð
við þá kennslu. Guðmundur lagði
einnig til, að nemendur hefðu nokk-
urt valfrelsi um námsgreinar, enda
hlyti undirbúningur þeirra að vera
allmismunandi. D. Thomsen gagn-
rýndi hugmyndina um notkun sýn-
ishorna í vörufræðikennslu og taldi
þau ekki koma að nægilegum not-
um. Flestir ræðumanna töldu sjálf-