Morgunblaðið - 18.10.1995, Qupperneq 3
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR18. OKTÓBER 1995 C 3
VIÐTAL
Sjómennska besti skólinn
sem völ er á fyrir ungt fólk
Karel Karelsson gerir
út skólaskipið Haftind
KAREL Karelsson hefur
undanfarin ár starfað
mjög mikið og nánast
einvörðungu með ungu
fólki sem er að reyna sjó-
mennsku í fyrsta sinn. Þetta er þannig til komið að 1975 og 76 stund-
aði hann handfæraveiðar með unglinga frá Unglingaheimili ríkisins.
1979 stundaði hann rækjuveiðar með ungt fólk frá sömu stofnun sem
þá var ráðið upp á hálfan hlut. „Reynslan af þessari útgerð sýndi mér
svart á hvítu hversu góð áhrif sjómennska getur haft á jafnvel mjög
erfiða einstaklinga. Þessi reynsla sat í mér alla tíð síðan en það er
ekki fyrr en í desember 1993 þegar ég tók á leigu Mýrafell ÍS 123 að
ég fór að vinna að þessu áhugamáli mínu á nýjan leik,“ segir Karel í
samtali við Verið.
Á HANDFÆRUM með unglinga á Guðrúnu Björg II. „Fyrir mér
er þetta mjög gefandi starf þótt það sé afar krefjandi," segir
Karel Karelsson.
„Ég vildi reyna að gefa ungu
fólki sem lent hafði í erfiðleikum
kost á því að reyna sig til sjós um
leið og það reyndi að snúa inn á
rétta braut í lífinu. Ég hafði Mýrar-
fellið á leigu fram í mars og höfðu
þá nokkrir ungir menn sem lent
höfðu í áfengi og vímuefnum verið
ráðnir á skipið. I maí sama ár tók
ég' á leigu annað skip, Guðrúnu
Björgu II frá Húsavík og gerði
hana út á línu og handfæri til 17.
nóvember en þá var skipið tekið
til úreldingar, þrátt fyrir að leigu-
samningurinn væri til næsta sum-
ars. Á skipið voru ráðnir nokkrir
unglingar frá félagsmálastofnun-
um í Reykjavík, Hafnarfirði og
Kópavogi og hafði það fyrirkomu-
lag gengið nokkuð vel.
Bátlaus, félaus og atvinnulaus
Þá var ég orðinn bátlaus, fé-
laus, atvinnulaus og sjálfsagt vit-
laus og hófst nú þrautaganga mín
milli stofnana og fyrirtækja til að
reyna að koma starfseminni í gang
aftur. Draumur minn var að kom-
ast yfir skipið aftur og fá það skráð
sem skólaskip sem hefði verið
ódýrasti kosturinn.
Allan þennan vetur vann ég að
þessu máli og endirinn varð sá að
ég fékk skipið að nýju með hjálp
Byggðastofnunar og nokkurra
sveitarfélaga, Reykjavíkurborgar,
Kópavogsbæjar, Hafnarfjarðar-
bæjar og Reykjanesbæjar.
25 ungmenni um borð í sumar
Þessi afgreiðsla kallaði á lána-
fyrirgreiðslu og ábyrgðir en síðast
og ekki síst var gerður samningur
milli þessara sveitarfélaga og mín
um pláss fyrir atvinnulaus ung-
menni á skipinu. Til að koma
rekstrinum af stað fékkst einnig
styrkur frá félagsmálaráðuneytinu
og sjávarútvegsráðuneytinu. Skip:
ið heitir nú Haftindur HF 123. í
sumar hafa 25 ungmenni verið
ráðin á skipið um lengri eða
skemmri tíma. Þau hafa 55 þúsund
krónur í lágmarkslaun á mánuði
og frítt fæði.
Atvinnuleysistryggingasjóður
og sveitarfélögin greiða ákveðinn
styrk til útgerðarinnar með hveij-
um einstaklingi en annar kostnað-
ur er á hendi útgerðarinnar s.s.
laun fastráðinnar áhafnar, tveggja
manna auk mín.
Dagróðrarnir góð byrjun
Fræðslan sem ungmennin eða
nýliðarnir fá felst í því að kenna
þeim rétt handbrögð við vinnuna,
góða umgengni um skipið, búnað
þess, verkfæri og veiðarfæri og
frágang aflans. Einnig fer mikil
vinna í samskipti við þetta unga
fólk sem margt hvað er með afar
slæma reynslu af vinnumarkaði og
hefur lifað við mikið hirðuleysi í
uppeldinu.
Reynsla sem ungt fólk fær af
því að vera á skipi sem gert er út
sérstaklega fyrir það og mannað
mönnum sem eru tilbúnir að miðla
þeim af þekkingu sinni og reynslu
hvetur þau til dáða. Á skipum sem
stunda harða sjósókn með löngum
útiverum er að mínu mati ekki
gott fyrir ungt fólk að byija að
vinna. Það eru ekki allir sem þola
sjómennskuna í byijun og þess
vegna er gott fyrir þá að vera
ekki of lengi úti í einu. Dagróðra-
formið er mun heppilegra og stutt-
ar útilegur í bland.
Það er bjargföst trú mín að sjó-
mennska sé besti skólinn sem völ
er á fyrir ungt fólk. Við sjómennsk-
una þurfa allir að vinna saman og
leggja sig fram svo árangur náist.
Það hefur sýnt sig að þeir sem
ekki tolla í vinnu í landi standa sig
oft vel til sjós. Margir foreldrar
hafa haft samband við mig og telja
sinn ungling hafa haft mjög gott
af veru sinni um borð í skipi mínu.
Fyrir mér er þetta mjög gefandi
starf þótt það sé afar krefjandi,“
segir Karel.
Verð að fá kvóta
Hefur útgerðin kvóta og hvemig
gengur að halda því úti
„Það sem helst hefur staðið út-
gerðinni fyrir þrifum er að hafa
ekki kvóta og þurfa að reiða sig á
tegundir utan kvóta. Ég verð að
fá kvóta eða aðgang að kvóta til
að endar nái saman svo einfalt er
það mál. Eina útgerðarfyrirtækið
sem hefur lagt okkur til kvóta,
aðallega ufsa, er Grandi hf. Ég ræð
ekki yfir fjármagni til að kaupa
kvóta eða leigja. En þar með er
ekki sagt að í mér sé einhver upp-
gjafartónn, reynslan af þessu verk-
efni er alltof dýrmæt til að láta
þetta fara í súginn núna.
Haftindur er eina skipið á ís-
landi sem gert er út með þessum
hætti. Ég mun halda áfram að
vinna þessu máli fylgi. Ég mun
halda áfram að banka uppá hjá
forsvarsmönnum í íslenskum sjáv-
arútvegi og biðja um stuðning þó
svo að slíkar ferðir hafi oftast ver-
ið erindisleysa til þessa. Ég mun
líka banka uppá hjá stéttarfélögum
sjómanna, alþingismönnum, sveit-
arstjórnarmönnum og hveijum
þeim sem ég tel að komi málið við.
Víðtækt samstarf
Mín framtíðarsýn er að sá mögu-
leiki skapist, með víðtæku sam-
starfi aðila innan sjávarútvegsins,
að gera út skólaskip. Fræðsluþátt-
inn þarf að stórauka og tengja sjó-
sóknina námskeiðum í landi. Slysa-
varnaskóli sjómanna, 30 rúmlesta
réttindi, liggur beint við. Auk þess
eru ýmis námskeið varðandi sjó-
vinnu nú þegar haldin í skólum.
Þetta verkefni þarf líka að vera
hluti af hinu. félagslega öryggis-
neti um leið og því fylgir formleg
starfsþjálfun.
Eftir þvi sem ég hef unnið meira
í þessum málum verður mér betur
ljóst hvað möguleikarnir til að láta
gott af sér leiða eru miklir. Ég hef
líka fundið að þeir eru margir sem
hafa áhuga á að vinna að þessum
málum. loks vil ég koma á fram-
færi þökkum til allra þeirra sem
hafa lagt mér lið með einum eða
öðrum hætti,“ segir Karel Karels-
son.
Ráðstefna Sameinuðu þjóðanna um mengun sjávar frá landstöðvum
Fingraför mamisins
sjást víða í hafinu
UM 80% af mengun sjávar er af-
leiðing af athöfnum manna á landi.
Þar af eru mesta mengunarógn
íslendinga þrávirk lífræn efni sem
berast hingað erlendis frá. Stefnt
er að því að koma saman fram-
kvæmdaáætlun til að draga úr
mengun sjávar frá landstöðvum á
ráðstefnu í Washington 23. nóvem-
ber. Þar verður af hálfu íslands
lögð áhersla á draga úr útbreiðslu
og notkun þrávirkra lífrænna efna.
Fulltrúar Islands verða Guðmund-
ur Bjarnason, umhverfisráðherra,
Magnús Jóhannesson, ráðuneytis-
stjóri Umhverfisráðuneytisins,
Tryggvi Felixson frá Umhverfis-
ráðuneytinu og Davíð Egilsson frá
Hollustuvernd ríkisins.
80% af sjávarmengun vegna
athafna á landi
Á umhverfisráðstefnunni í Ríó
börðust margar þjóðir, þ.á.m. ís-
lendingar, fyrir því að fá alþjóða-
samning um varnir við mengun frá
landstöðvum, en talið er að um 80%
af mengun sjávar stafi af athöfn-
um manna á landi. Það náðist ekki
fram, en ákveðið var að vinna að
gerð ofangreindrar framkvæmdaá-
ætlunar. Sá undirbúningur hófst
fyrir rúmum 2 árum og verður
lokafundurinn í Washington í
næstu og þarnæstu viku.
Þar verður ijallað um ýmis
mikilvæg málefni fyrir strandríki,
en lokaundirbúningsfundur var
haldinn í Reykjavík í mars. Davíð
Egilsson hjá Hollustuvernd ríkisins
að þar hafi náðst mikill árangur.
Hann segir að meðal annars hafi
mjög framsýnar tillögur um með-
ferð á svokölluðum þrávirkum líf-
rænum efnum verið samþykktar.
Þrávirk lífræn efnasambund
hafa áhrif á fósturþróun
„Framleiðsla á þrávirkum líf-
rænum efnasambönd, en það eru
ýmiskonar illgresis- og pestaeyðar,
PCB-efni og fleira, hefur aukist
jafnt og þétt frá stríðslokum," seg-
ir Davíð. „Þessi efni eru mörg hver
mjög virk og stöðug í umhverfinu
og brotna seint niður. Það hefur
verið sýnt fram á að sum þeirra
geta haft mjög alvarleg áhrif á lí-
fríkið, með beinni eiturverkan og
nýlegar rannsóknir benda til að
þau geti líka haft áhrif á fósturþró-
un.“
Davíð segir að ráðstefnan sem
framundan sé muni reyna að setja
upp framkvæmdaáætlun þar sem
kveðið verði á um skyldur og hag-
kvæmar lausnir þjóða til þess að
draga úr streymi mengunarefni.
Framkvæmdin er þríþætt. Í fyrsta
lagi innan einstakra þjóðríkja, í
annan stað á vissum landsvæðum,
þar sem við samskonar vandamál
er að fást, og í þriðja lagi á al-
heimsvísu. „Það er ekki skynsam-
legt að gera sömu kröfur um frá-
rennsli í þróunarlöndunum og jafn-
vel á íslandi samanborið við iðnrík-
in við Norðursjó eða Bandaríkin,“
segir Davíð.
„Þessi ríki hafa mismunandi
samsetningu í tækniþróun, ólíka
menningarhefð og umhverfi og
fjárhagsleg geta er ekki sú sama.
Því er ekki hægt að gera sam-
ræmda löggjöf sem nær yfir öll
þjóðríki. Hvað varðar þrávirku líf-
rænu efnin gildir að sumu leyti hið
sama og um geislavirk efni. Þar
eru afleiðingarnar að koma fram
langt frá upprunastaðnum og því
verður að bregðást við á alheims-
grundvelli."
Aukið magn af PCB greinist
í lífkeðjunni vló ísland
Davíð segir núgildandi kenning-
ar geri ráð fyrir að þegar þrávirk
lífræn efni séu notuð, t.d. sem
skordýraeitur í heittempruðum
löndum, gufi þau upp og reki til
kaldari svæða þar sem þau falli
niður sem úrkoma eða snjór. „Af-
leiðingin er sú að þau safnast fyr-
ir t.d. á norðlægum slóðum þar sem
fæðukeðjan er mjög einsleit. Efnin
safnast fyrir í dýrafitu og uppsöfn-
unaráhrifin og áhrifin á umhverfið
á Norðurlöndum geta verið alvar-
leg.“
Davíð vitnar í nýlega skýrslu
um mengunarmælingar í sjó við
ísland, þar sem PCB sést í mælan-
legu magni í lífríkinu og kemur
væntanlega frá öðrum löndum.
Hann tekur þó fram að gildin séu
með því lægsta sem mælst hafi.
Þrátt fyrir það séum við farin að
sjá þessi efni í lifur fiska, í krækl-
ingi og í sjávarseti á landgrunn-
inu.
Fólk á strandsvæðum og við
landlukt innhöf í mestri hættu
Davíð segir að það sé opinbert
álit sérfræðinga sem fjalli sjávar-
mengun að fingraför mannsins sjá-
ist víða í hafinu, en það séu einkum
strandsvæði og landlukt innhöf
sem hafi orðið illa fyrir barðinu á
menguni. Þeir staðir sem oftast
hafi verið nefndir sém dæmi um
slíkt séu New York-bugt, Mexíkó-
flói, Guanabara í Brasilíu, Norður-
sjórinn, Eystrasaltið, írska hafið
og Miðjarðarhafið. Mengun sé ekki
í jafn miklum mæli á úthöfunum,
t.d. Atlantshafi.
„Þetta er ekki einungis um-
hverfisverndarmál á norðurhjara
veraldar. Þótt engar viðamiklar
mælingar hafi farið fram við hita-
beltið er leikur lítill vafi á því að
þar gæti einhverra áhrifa,“ segir
Davíð. „Það er fyrst og fremst
vinnuverndarmál fyrir þá sem
starfa að hrís- og ávaxtarækt í
heitari löndum að draga úr notkun
þessara þrávirku efna.“
Hóflega bjartsýnn
Davíð segir að árangurinn hér
heima hafi verið langt fram úr
vonum og nú eigi aðeins eftir að
setja lokapunktinn. „Ég fer á þenn-
an fund_ hóflega bjartsýnn," segir
hann. „í svona samningaferli vita
fáir hvernig málum lyktar fyrr en
upp er staðið. Oft hefur verið sagt
að fyrri hlutar samningaferla fari
í að sækja mál, en á seinni hluta
þeirra fari krafturinn í að verja
það sem þegar er áunnið. Við
sjáum merki þess að sumar þjóðir
séu farnar að draga aðeins fæturna
í þessu máli, en munum reyna af
öllu kappi að halda þeim árangri
sem náðist í Reykjavík."