Morgunblaðið - 20.10.1995, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1995 13
FRETTIR
MAGNÚS Einarsson í hlutverki sínu í kvikmyndinni Ási.
Asi hlaut verð-
laun í Chicago
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra í ræðu á Alþingi
Harðari fiskveiðideil-
ur umhugsunarefni
BARNAMYNDIN Ási eftir Sigur-
bjöm Aðalsteinsson, framlag' inn-
lendrar dagskrárdeildar Sjónvarps-
ins í leikinni þáttaröð innan barna
og unglingadeilda evrópsku sjón-
varpsstöðvanna, EBU, fékk verð-
laun á stærstu kvikmyndahátíð
barna og unglinga í Bandaríkjunum
sem haldin var í Chicago 6.-15.
október sl.
Myndin var valin vinsælasta
myndin meðal áhorfenda hátíðar-
innar af 130 myndum frá 35 lönd-
um. Leikstjóri Ása er Sigurbjörn
• Aðalsteinsson. Handritshöfundur er
Dísa Anderiman, Eyþór Amalds
semur tónlistina, Einar Rafnsson
sér um kvikmyndatöku, Gunnar
Hermannsson hljóðsetur, Úlfur
Karlsson hannar leikmynd, og dag-
skrárgerð annast Ragnhildur Ás-
valdsdóttir. Aðalhlutverk leika
Magnús Einarsson, Berglind R.
Gunnarsdóttir, Ari Matthíasson og
Þórey Sigþórsdóttir.
Myndin hlaut mikið lof á árlegum
fundi evrópsku sjónvarpsstöðvanna
í Dublin sl. vor og var valin til sýn-
inga af öllum þátttökulöndunum 12.
Þetta er þriðja mynd Sigurbjörns
sem hlýtur verðlaun á erlendri
grundu hinar eru Hundur, hundur
(1990) og Ókunn dufl (1991). Sig-
urbjörn er um þessar mundir að
ljúka annarri mynd fýrir Sjónvarpið
sem verður framlag Sjónvarpsins í
nýrri þáttaröð innan EBU árið
1995, myndin nefnist Björgun.
Ási er 15 mínútur að lengd og
var fmmsýnd 1. janúar sl. í Sjón-
varpinu.
í RÆÐU um utanríkismál á Alþingi
í gær sagði Halldór Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra að deilumar við ná-
grannaþjóðir um veiðiréttindi undir-
striki nauðsyn þess að fjölþjóðleg
samvinna takist um nýtingu auðlinda
á Norðurslóðum.
„Víða annars staðar má sjá merki
vaxandi hörku í deilum um fiskveiði-
réttindi, til dæmis í málflutningi
Evrópusambandsins, og ætti það að
vera okkur varúðarmerki," sagði
Halldór.
Hann sagði að það væri von sín
að hægt verði innan skamms að leysa
ágreining sem staðið hafí milli ís-
lands, Noregs og Rússlands um
þorksveiðar í Barentshafí og það
myndi auðvelda þessum ríkjum
ásamt Færeyjum að snúa sér að
stjórnun veiða úr íslenska-norska
síldarstofninum. Halldór sagði að
íslendingum og Norðmönnum væri
ekki sæmandi að standa í langvinn-
um deilum um sameiginleg hags-
munamál og í anda sameiginlegrar
menningar, sem bindi þjóðirnar sam-
an, hljóti að vera hægt að finnast
sú sanngirni sem leitt geti til sameig-
inlegrar niðurstöðu.
„I þeirri sanngirni má finna bæði
prósentur og tölur og mat á raun-
verulegum möguleikum beggja þjóð-
anna til að búa þegnum sínum sóma-
samlegt líf á grundvelli auðlinda
þjóðarinnar. íslendingar eru og verða
af augljósum ástæðum háðir auðlind-
um hafsins um ófyrirsjáanlega fram-
tíð,:‘ sagði Halldór.
Svalbarðasamningur
mikilvægur
Steingrímur J. Sigfússon, þing-
maður Alþýðubandalags, sagði að
viðræðumar, sem nú standa í
Moskvu um Barentshaf, væri til
marks um að Norðmönnum og Rúss-
um væri loksins orðið ijóst, að þeir
munu ekki leysa þessa deilu nema
semja við íslendinga um varanlegar
veiðiheimildir á þessum slóðum.
Steingrímur sagði ekki koma til
greina að Islendingar afsöluðu sér
með varanlegum hætti nokkrum
réttindum á Svalbarðasvæðinu sem
leitt gætu af þeirri réttaróvissu sem
þar ríkir. „Með öðrum orðum: ís-
lendingar eiga að halda áfram til
haga þeim fyrirvara sem við gerðum
við sjálftöku Nórðmanna á þessu
svæði þegar við gerðumst aðilar að
Svalbarðasamningnum," sagði
Steingrímur.
Jón Baldvin Hannibalsson, þing-
maður Alþýðuflokks, sagði að aðiid
islendinga að Svalbarðasamningnn-
um væri grundvallaratriði í deilunum
við Norðmenn. Ekkert ríki, nema
Kanada, hefði viðurkennt sjálftöku
Norðmanna á yfirráðum yfir Sval-
barða. Það væri því alvarlegt mál
þegar ráðherrar gæfu nú í skyn, að
ef þeir næðu einhveijum samningum
um Barentshaf, væru þeir reiðubúnir
til að falla frá þeim kröfum sem sett-
ar voru fram gegn norskum stjórn-
völdum í krafti aðildar okkar að Sval-
barðasáttmálanum, ekki aðeins til
fískveiða heldur einnig nýtingu auð-
linda innan 200 mílna kringum Sval-
barða. „Það væri glapræði," sagði
Jón Baldvin.
Geir H. Haarde, þingmaður Sjálf-
stæðisflokks og formaður utanríkis*
málanefndar, sagðist styðja viðræð-
umar í Moskvu og þau samnings-
markmið sem utanríkisráðherra
hefði lagt upp með í viðræðunum.
Ekki sæmandi að standa í þessari
deilu til langframa. Á málinu væru
einnig fleiri fletir, m.a. varðandi
Svalbarðasáttmálann og ljóst að lög-
fræðin í því efni væri flóknari en
Norðmenn hefðu gefið til kynna.
AðiIdaðESB
ekki á dagskrá
Halldór fjallaði m.a. um Evrópu-
sambandið í ræðu sinni og sagði að
það væri ekki á stefnuskrá ríkis-
stjórnarinnar að sækja um aðild að
sambandinu. Með aðildarumsókn nú
væri gefíð til kynna að íslendingar
gætu sætt sig við sameiginlega sjáv-
arútvegsstefnu sambandsins í meg-
inatriðum. Engin vísbending hefði
fengist um að Islendingar gætu losn-
að undan ákvæðum Rómarsáttmál-
ans í þessum efnum og því væri
aðildarumsókn órökrétt.
„Það er hins vegar ljóst, að ef
breytingar verða í þessum efnum og
nýjar vísbendingar koma fram er
komin upp ný staða, sem þarf að
meta þegar þar að kemur. Það er
ekki síst þess vegna sem nauðsynlegt
er að fylgjast vel með og kynna sjón-
armið þjóðarinnar," sagði Halldór.
Bæði Jóhanna Sigurðardóttir,
þingmaður Þjóðvaka, og Guðný Guð-
bjömsdóttir, þingmaður Kvennalista,
tóku undir þessi sjónarmið utanríkis-
ráðherra. Jón Baldvin Hannibalsson
gagnrýndi ríkisstjórnina hins vegar
fyrir afstöðuna til Evrópusambands-
ins og sagði röksemdafærslu Hall-
dórs einfeldningslega, styðjast við
afar hæpin rök og lýsa afstöðu sem
væri uppgjöf og vonleysi.
Styður stækkun NATO
Utanríkisráðherra sagði í ræðunni
að Island styddi markvissa en vark-
ára stækkun Atlantshafsbandalags-
ins en mikilvægt væri að sú stækkun
rýri á engan hátt varnargetu þess
og öryggisskuldbindingar. Þá væri
mikilvægt að tryggja, að Rússar
teldu sér ekki stafa ógn af stækkun
bandalagsins þótt hvorki Rússland
né önnur ríki hefðu neitunarvald um
þau mál.
Þá sagði Halldór mikilvægt að
ísland tæki þátt í starfí Öryggis- og
samvinnustofnunar Evrópu af fullri
alvöru enda væri stofnunin eini ör-
yggismálavettvangurinn í Evrópu
sem öll riki álfunnar ættu aðild að.
Þá væri brýnt að bæta úr því að
fastanefnd Islands og fyrirsvari hjá
Ráðstefnunni um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu hafi verið lokað í
árslok 1993.
Bætur almanna-
trygginga ekki
tengdar kauptaxta
BÆTUR almannatrygginga
hafa ekki náð að fylgja
hækkunum lægstu launa
undanfarin ár, eins og
fram kom hjá Ástu Ragnheiði Jó-
hannesdóttur á Alþingi í vikunni.
Samkvæmt almannatryggingalög-
um eru bæturnar óbeint tengdar
vikukaupi í almennri verkamanna-
vinnu en ekki ákveðnum kauptöxt-
um og getur því myndast þarna
misræmi, meðal annars þegar verið
er að breyta krónutöluhækkunum
samkvæmt kjarasamningum í pró-
sentuhækkanir á bætur, eins og
orðið hefur að gera eftir tvenna
síðustu kjarasamninga.
Hækkun umfram efni
kjarasamninga
Fram kom við umræður á Al-
þingi að bætur almannatrygginga
hefðu hækkað um 4,8% eftir kjara-
samningana í vor en hafi ekki náð
þeirri 2.700-3.700 króna mánaðar-
hækkun sem samið var um. í svari
við gagnrýni Svavars Gestssonar
sagði Ingibjörg Pálmadóttir, heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra,
meðal annars að ASÍ hefði staðfest
að 4,8% hækkunin með hliðsjón af
efni kjarasamninganna. Dögg Páls-
dóttir, skrifstofustjóri í heilbrigðis-
ráðuneytinu, segir að það hafi verið
niðurstaða fulltrúa heilbrigðis- og
fjármálaráðuneyta og Þjóðhags-
stofnunar að kjarasamningarnir
ættu að hafa í för með sér 4,3%
hækkun bóta almannatrygginga.
Þetta hafi verið borið undir hag-
fræðinga ASÍ og til baka hefðu
komið skilaboð um að þeir gerðu
ekki athugasemd við hækkunina ef
hún yrði 4,8%. í framhaldi af þessu
hefði ríkisstjórnin ákveðið að
hækka allar bætur almannatrygg-
inga um 4,8% frá 1. mars.
Ólafur Hjálmarsson, deildarstjóri
í fjármálaráðuneytinu, segir að þar
sem talað sé um hækkun vikukaups
í almannatryggingalögunum yrði
að breyta krónutöluhækkun í pró-
sentuhækkun með einhvetjum
hætti. Niðurstaða úr þeim útreikn-
ingi hefði verið 4,3% en ákvörðun
um 4,8% hækkun byggðist á rúmri
túlkun laganna. Ekki hefði komið
til greina að hækka bæturnar um
2.700-3.700 krónur á mánuði og
ef það hefði verið gert hefðu bæt-
urnar hækkað langt umfram viku-
kaupið. „Stjórnvöld verða að hafa
hliðsjón af því hvað slíkar ákvarðan-
ir kosta í framtíðinni því þær koma
fram með margföldum þunga síðar,
nema bæturnar séu þá lækkaðar
aftur en það er alltaf erfiðara,“
segir Ólafur.
Bæturnar aftengdar
Gylfí Arnbjömsson, hagfræðing-
ur ASÍ, segir að meðaltalshækkun
samkvæmt kjarasamningunum í
febrúar hafi verið 3,5% en bætur
almannatrygginga hafi hækkað
Bætur almannatrygg-
inga eru óbeint tengdar
vikukaupi í almennri
verkamannavinnu en
ekki ákveðnum kaup-
töxtum. Bæturnar hafa
hækkað minna en
lægstu laun á undan-
förnum árum.
meira vegna þess að þær væru
miðaðar við vikukaup verkafólks.
Hagdeild ASÍ gæti ekki annað en
staðfest þessa útreikninga enda
byggðust þeir á lögunum og fram-
kvæmd hliðstæðra ákvæða í aldar-
fjórðung. Ef hins vegar bæturnar
væru miðaðar við ákveðinn launa-
taxta hefði komið á þær krónutölu-
hð6kkun
Gylfi bendir á að ASÍ hefði talið
ákveðið öryggi felast í því að miða
bætur við laun en umræðan nú
gengi ekki í þá átt að tengja þær
við ákveðna taxta heldur væri þvert
á móti stefnt að því að aftengja þær
með öllu, samkvæmt ákvæðum fjár-
lagafrumvarps.
Bætur ekki fylgt launum
Ellilífeyrisþegi sem býr einn og
hefur litlar sem engar aðrar tekjur
en bætur almannatrygginga hafði
37.307 krónur í ellilífeyri, tekju-
tryggingu, heimilisuppbót og sér-
staka heimilisuppbót í janúar 1989
samkvæmt upplýsingum Trygg-
ingastofnunar ríkisins, en hefur í
þessum mánuði 50.334 kr. Hækk-
unin er 13.027 krónur á mánuði
eða rétt innan við 35%.
Lágmarkskaup samkvæmt
lægstu töxtum sem Kjararannsókn-
arnefnd fjallar um var 33.242 krón-
ur á fyrsta ársfjórðungi 1989 en
var komið í 46.838 kr. á öðrum
ársfjórðungi í ár, en þá voru launa-
hækkanir samkvæmt síðustu samn-
ingum að fullu komnar fram.
Hækkunin er 13.596 kr, eða_tæp-
lega 41%. Ef miðað er við greitt
tímakaup verkakarla kemur fram
42,8% hækkun á þessu tímabili og
37% hækkun ef miðað er við meðal-
tal allra launa sem Kjararannsókna-
nefnd athugar. Eingreiðslur eru
ekki inni í þessum tölum og heldur
ekki tölum Tryggingastofnunar.
Eingreiðslur koma hins vegar inn í
launavísitölu sem Hagstofan reikn-
ar en hún hefur hækkað um 40,8%
frá því í janúar 1989.
Ráðuneytisfólkið hefur ekki skýr-
ingar á þeim mun sem virðist hafa
myndast á bótum og launum. Ólaf-
ur Hjálmarsson bendir þó á að laun
geti sveiflast til af ýmsum ástæðum
og ekki endilega í takt við bætur
sem væru háðar pólitískum ákvörð-
unum. Gylfi Arnbjörnsson segir
ekki óeðlilegt að misræmi sé í þróun
bóta og lægstu taxta því lögin geri
einfaldlega ekki ráð fyrir því að
bæturnar fylgi lægstu kauptöxtum.
En ef bætur hefðu ekki fylgt viku-
kaupi verkafólks á þessu tímabili
þýddi það væntanlega að ekki hafí
verið farið að lögum.
Kom á óvart
Ólafur Jónsson, formaður Sam-
taka aldraðra, segir samtökin aldrei
hafa fengið forsendur og útreikn-
inga á hækkun ellilífeyris þó eftir
því hafi verið leitað og samtökin
hefðu ekki hagfræðing í sinni þjón-
ustu til að meta þetta sjálfstætt.
Hann segir að upplýsingar um að
bætur til lífeyrisþega hefðu dregist
aftur úr lægstu launum hefðu kom-
ið forsvarsmönnum samtakanna á
óvart og hlytu þau að lýsa óánægju
sinni með þá þróun. Segir Ólafur
að viðmiðunin sé ekki nógu skýr í
lögum og að óhagstætt sé að miða
við vikukaup verkamanna.