Morgunblaðið - 20.10.1995, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ

DAGLEGT LÍF
f
Getnaðarvörn
morguninn eftir hindrar
óvelkomna þungun en er ekki fóstureyðing
UNG kona vaknar áhyggjufull á
sunnudagsmorgni - nóttina áður
gleymdu þau sér, hún og kærast-
inn, og notuðu ekki smokka.
Það er margt sem getur váldið
því að getnaðarvarnir bregðast,
eða eru jafnvel ekki notaðar -
slysni, kæruleysi, áfengisneysla
eða fáfræði. Á íslandi hafa konur
oftast aðeins um einn kost að velja
undir slíkum kringumstæðum -
að bíða með krosslagða fingur
eftir blæðingum. Ef síðan kemur
í ljós að um þungun er að ræða,
þurfa þær að velta fyrir sér erf-
iðri ákvörðun - hvort eigi að fara
í fóstureyðingu eða horfast í augu
við ótímabæra barneign.
Önnur og betri úrræði en
fóstureyðing
En í flestum löndum Vestur-
Evrópu hafa stúlkur og konur
lengi haft önnur, mun betri úrræði
við þessum vanda - þær bregða
sér til heimilislæknis síns eða nið-
ur á slysadeild og biðja um „morg-
uninn-eftir-pilluna". Slíkar pillur
flokkast undir svokallaðar neyðar-
getnaðarvarnir, eða Emergency
Contraception, eins og það kallast
erlendis. Oftast er notað Yuzpe-
aðferðin, þ.e. tvisvar sinnum tveir
skammtar af venjulegri getnaðar-
vamarpillu með 0,25 mg af pró-
gesteróni, sem er tekið innan 72
tíma frá því að óvarin mök áttu
sér stað. Þessi aðferð lækkar líkur
á getnaði um 75 prósent.
Taka skal fram að hér er ekki
verið að ræða um fóstureyðingar-
pillu, heldur vörn, sem 'kemur í
veg fyrir getnað á sama hátt og
lykkjan, þannig að fijóvgað egg
getur ekki fest sig í legveggnum.
Læknar geta einnig komið lykkju
fyrir í legi eftir samfarir og hefur
það sömu áhrif. Sú aðferð er hins
vegar ekki notuð almennt vegna
þess að konur sem sækjast eftir
getnaðarvörnum eru iðulega ung-
ar og barnlausar, og þannig er
ekki ráðlagt að nota lykkjuna.
Mikilvægi
neyðargetnaðarvarna
. Nýlegt rit Planned Parenthood
in Europe, sem em alþjóðleg sam-
tök um fjölskylduáætlun, er helgað
neyðargetnaðarvörnum og mikil-
vægi þess að koma þeim víðar á
framfæri. í ritinu er meðal annars
fjallað um alþjóðlega ráðstefnu
sem var nýlega haldin á vegum
World Health Organisation og
Rockerfeller Foundation um þetta
mál í Bellagio á Ítalíu. Sérfræðing-
ar frá 24 löndum gáfu út yfirlýs-
ingu eftir fundinn, þar sem er
meðal annars tekið fram að
„hægt væri að koma í veg fyrir
milljónir óvelkominna þungana
á ári hveiju, ef neyðargetnaðar-
varnir væru almennt á boðstól-
um. Konur um allan heim
ættu að hafa aðgang að þess-
ari hættulausu aðferð til að
koma í veg_ fyrir óvelkomna
þungun.“ í yfírlýsingunni
er einnig undirstrikað
að hér sé ekki um
fóstureyðingu að
ræða.
Neyðargetnað-
arvarnir hafa verið
vel þekktar í löndum
eins og Hollandi og Eng-
landi í nokkra áratugi. Á hin
um Norðurlöndunum, í Mið-
jarðarhafslöndum og
Austur-Evrópu hefur
notkun og þekking á
neyðargetnaðar-
vömum aukist
verulega und-
anfarin ár, og.
í mörgum
þessara
landa hefur
heilbrigðisþjón-
ustan staðið undir mikilli auglýs-
inga- og kynningarherferð.
Samtök um fjölskylduáætlun í
löndum eins og Danmörku, þar
sem fóstureyðingatíðni er mjög há,
vonast meðal annars til þess að
aukin þekking á þessari vörn muni
draga úr fjölda fóstureyðinga. í
könnun sem var gerð í Leeds í
Bretlandi, kom í ljós að 93 prósent
kvenna sem fóru í fóstureyðingar
þar í borg hefðu frekar notað
neyðargetnaðarvarnir, ef þær
hefðu vitað urn þær.
Hvaö með ísland?
Hvers vegna hefur þessi aðferð
þá aldrei borist til íslands, sérstak-
lega þegar langflestir læknar okk-
ar eru menntaðir erlendis? Hér á
landi kannast fáir úr fagstétt við
þessa tegund getnaðarvarnar,
hvað þá almenningur. Margir
læknar og lyfjafræðingar, ef að-
spurðir, rugla „morguninn-eftir-
pillunni" saman við fóstureyðin-
garpilluna. Þessi pilla var jafn-
vel tæpast fáanleg fyrir fórn-
arlömb nauðgunar fyrr en
neyðarmóttaka Borgar-
spítalans var sett á
laggirnar fyrir
rúmum 2 árum.
Fábreytfar getnaiarvarnir á Is-
iandi tengjast kannski hinu sér-
staka siðferði okkar gagnvart
kynlífi og barneignum
Í formála sínum í tímariti
Planned Parenthood skrifar Evert
Ketting, varaformaður hollensku
kynlífsrannsóknarstofnunarinnar,
að það hefði komið sér á óvart, að
í sumum löndum væri lítil sem
engin þekking á neyðargetnaðar-
vörnum. Segir hann að þessar
getnaðarvarnir hafi verið þekktar
í Hollandi á unglingsárum hans
fyrir 30 árum, og fáanlegar til
dæmis í skyndihjálpartjöldum á
útihátíðum unglinga.
Ranghugmyndir
Ketting telur að í mörgum til-
fellum þar sem neyðargetnaðar-
vamir eru ekki fáanlegar, séu þeir
sem ráða í heilbrigðisþjónustunni
að halda upplýsingum frá starfs-
systkinum og almenningi vegna
siðferðilegra skoðana sinna. Sumir
hafi þá ranghugmynd að neyðar-
getnaðarvöm sé einhverskonar
fóstureyðing. Einnig telji menn að
ef slíkar aðferðir væru aðgengileg-
ar myndi það ýta undir lauslæti
og ábyrgðarleysi meðal unglinga,
og koma í veg fyrir reglulega notk-
un venjulegra getnaðarvarna. Sér-
staklega sé talað um að konur
myndu „misnota“ þessar varnir.
En Ketting bendir á að í Hol-
landi og öðram löndum, þar sem
slíkar aðferðir hafa verið þekktar
í mörg ár, sé auðsjáanlegt að fólk
noti þær ekki sem reglulega
getnaðarvörn, heldur aðeins í
neyð. í Hollandi séu til dæmis
aðeins 30.000 beiðnir um slík lyf
á ári hveiju - það er eitt tilfelli á
hvert hundrað kynferðislega
virkra kvenna. „Hlustið
bara á þær sem biðja um
neyðargetnaðarvarnir!"
segir hann. „Þessar konur
og stúlkur era oft í miklu upp-
námi, og vilja gera nánast hvað
sem er til þess að koma í veg fyr-
ir að slíkt gerist aftur í framtíð-
inni. Þannig getur slík beiðni verið
kjörið tækifæri til þess að fræða
ungt fólk um varanlegri getnaðar-
varnir“.
Bagalegt ástand
Sóley Bender hjúkrunarfræð-
ingur og formaður Fræðslusam-
taka um kynlíf og barneignir,
skrifaði einnig grein í tímarit
Planned Parenthood um nauð-
Á syn þess að stofna virk samtök
um fjölskylduáætlun á íslandi.
„Þetta er mjög bagalegt
ástand,“ segir hún um neyðargetn-
aðarvarnir á Islandi. „Þetta er al-
veg kjörið fyrir íslenskar aðstæð-
OH púsá, allt búið.
en hræðilegur leikur
iegt að standa reglulega upp og
benda, setjast niður aftur og
horfa einbeittir út á völlinn. Höfuð
og hendur tifa til hægri og vinstri.
Bros og svo er eins og nákominn
ættingi hafi fallið í valinn. Gleðin
brýst út en hryggðin nær brátt
völdum. Bölvað og hrósað á víxl
og stundum fer hneykslun um
skarann. Furða og jafnvel urr ið-
rum.
Nei, heyrðu nú! Hvað er þetta
maður? Oh púss. Inná með
Bjarka. Vei! Vei! Purr og murr.
Trommusláttur. Áfram Island,
Turkí, tromm, tromm, tromm.
Hljómsveit komin í stúkuna til
að stappa í menn stálinu. Öxar
við ána, árdags í ljóma, upp rísi
PRESSA þá, keyra á þetta. Lag-
legt þetta! Pressa strákar. Þið
eruð að spila_ fótbolta. Stífir á
þeim. Áfram Island!
Fótum er stappað, höndum
klappað, ísland hrópað. Flóðljósin
lýsa upp Laugardal-
svöllinn, tunglið er
fullt milli íbúðarb-
lokka á Laugarásnum
12. október, ljós-
myndarar við mörkin
og lögreglan fylgist
með.
Áhorfendur allt í kring, nær
eingöngu kappklæddir karlmenn
með trefla og í hönskum, sumir
með kaffibrúsa, komnir til að
upplifa langþráðan íslandssigur á
Tyrkjum. í miðri stúkunni eru
aðrir áhorfendur frá öðru landi,
dekkri yfirlitum.
Klapp, klapp, klapp, ísland,
Turkí, klapp, klapp, klapp, ísland,
Turkí, klapp, klapp, klapp, ísland,
Turkí.
Hann var rang-
stæður! Ná þessu!
Það var rétt þetta.
Nei-úúú! Hvað er
maðurinn að hugsa?
Ní, svakalegt.
Þeir sem hrópa
Turkí syngja líka eitthvað sem
hljómar eins og hin kunnulega
kveðja Gleðileg jól. Ætli einhver
hafi kennt þeim þetta?
Áhorfendur eiga það sameigin-
Fótum er
stappaö,
höndum
klappaó,
ísland hrópaö