Morgunblaðið - 22.10.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1995 B 5
inn var allt í kring um okkur, eina
stundina fyrir framan, næstu til
beggja hliða og þá þriðju kannski
fyrir aftan okkur.
Við vorum t.d. einu sinni að
gæta stöðva sem kallaðar voru
Pusan Perimeter og bardagar
æxluðust þannig í kringum okkur
að við vorum allt í einu króaðir
af 20 mílur fyrir aftan þá. Þeir
héldu að þeir hefðu okkur í
vasanum og voru voða rólegir,
það sást best á því þegar við
tókum okkur til og brutumst með
látum úr umsátrinu, æddum
þannig áfram á jeppum og trukk-
um að þeir gátu varla komið skoti
á okkur fyrr en við vorum komn-
ir framhjá. Eitt sinn á flóttanum
brunuðum við í gegnum þorp eitt.
Þar sátu þeir í rólegheitum með
húsveggjum og hölluðu rifflum
sínum og vélbyssum upp að þeim.
Það var svo mikill slátturinn á
okkur að þeir rétt náðu að hafa
byssurnar með sér er þeir stukku
í skjól!“
„Það var furðuleg tilfinning,
svo mikið adrenalin flæddi um
blóðið að það fann enginn til
hræðslu, þvert á móti var gríðar-
legt kapp og hugur í öllu liðinu.
En eftir á, þegar allt var afstað-
ið, gátu menn varla talað fyrir
geðshræringu."
Þorvaldur særðist í tvígang í
stríðinu og í annað skiptið var
hann talinn af, týndur á bak við
víglínuna slasaður og matarlaus
svo dögum skipti. Hann heldur
áfram: „Það var oft skotið á mig
og ég skaut þá á móti. Ég sá aldr-
ei neinn beinlínis falla fyrir kúlum
mínum, en vel má vera að ég
hafi drepið einhveija.
Stundum munaði mjóu. Einu
sinni sat ég í bíl með byssu í hönd-
unum. Leyniskytta hleypti af og
small kúlan í byssunni sem ég
hélt á. Þar mátti engu muna. Ég
man að ég hugsaði oft, og við
gerðum það allir, að það væri allt
í lagi ef við yrðum skotnir í hend-
ur eða fætur. Við vorum ekkert
hræddir um það, því við myndum
líklega lifa það af. En við ótthð-
umst allir að verða skotnir í haus-
inn. Þá værum við annaðhvort
dauðir eða samasem dauðir.“
Þú varðst tvisvar fyrir skoti og
særðist eða hvað?
„Nei, það er ekki alveg rétt,
en jú, ég særðist tvisvar. I fyrra
sinnið sat ég í vegkanti og skrið-
dreki ók hjá. Hann fór yfir jarð-
sjjrengju sem sprakk auðvitað.
Ég fann fyrir feiknahöggi, þeytt-
ist út í skóginn við vegkantinn
og missti meðvitund. Þegar ég
rankaði við mér fannst mér eins
og andlitið vantaði á mig. Ég var
allur dofinn og blóði drifinn í
framan. Það var nú þarna ennþá,
þ.e.a.s. andlitið, og það tókst
nokkuð vel að púsla því saman
og ég jafnaði mig nokkuð fljótt
og vel.
Seinna skiptið," segir Þorvald-
ur, „var öllu erfiðara. Þá lenti ég
í mikilli orrustu. Það var þegar
Kínverjarnir sendu her til liðsinn-
is Norður-Kóreumönnunum.
Þetta var óskaplegur bardagi og
tvær herdeilda okkar voru nánast
þurrkaðar út. Það var óskaplegt
mannfall hjá okkur og félagar
mínir voru að hrynja niður allt í
kringum mig.
Ég lenti sjálfur í sprengingu,
fékk talsvert af sprengjubrotum
í annan handlegginn og varð við-
skila við félaga mína. Ég var síð-
an týndur og talinn af fyrir aftan
víglínuna í nokkrar vikur og
fannst loks suður af Seoul og var
þá komið í skyndingu á her-
sjúkrahús. Læknar tíndu eins og
þeir gátu af sprengjubrotunum
úr handleggnum, en urðu að
skilja talsvert eftir. Ég var öllu
verr haldinn af hungri og vos-
búð.“
„Stálið er enn í handleggnum,
en ég finn ekki lengur fyrir því
nema ég þreifi á handleggnum.
Nema í kulda, þá finn ég vel fyr-
ir stálinu. Það verður ansi sárt.“
Þorvaldur heldur áfram frá-
sögn sinni og þótt langt sé um
Iiðið hefur greinilega sett að hon-
um óhug við upprifjunina. Hann
situr enn hugsi nokkra stund og
segir síðan: „Þótt ég hafi lent í
ýmsu þarna í Kóreu, eins og að
særast tvisvar og horfa á marga
félaga mína og vini falla, þá hef
ég ekki sagt þér frá því hryllileg-
asta sem ég upplifði.
Hryllilegasti dagurinn sem ég
upplifði í þessu bijálæði var þegar
við gerðum skyndiáhlaup á bæ
sem Norður-Kóreumennirnir
höfðu á valdi sínu. Þegar við sótt-
um að bænum heyrðum við skot-
hríð, en okkur til furðu var
skotunum ekki beint að okkur. í
ljós kom að við höfðum komið
Kóreumönnum í opna skjöldu.
Þeir voru ekki með hugann við
að veijast okkur, öll orka þeirra
og athygli þessa stundina fór í
að drepa íbúa bæjarins. Við fund-
um þá á stóru opnu svæði. Þeir
voru búnir að smala flestum bæj-
arbúunum þangað, höfðu látið
fólkið grafa skurði og þarna voru
þeir í óða önn að strádrepa fólkið
með byssum, byssustingjum, hök-
um og sveðjum. Sumir létu fólkið
drepa hvert annað í von um að
sleppa sjálft, en þess var engin
von.“
Þorvaldur þagnar nokkra
stund, hugsar sig um og heldur
svo áfram: „Þeir reyndu að forða
sér og hluti okkar liðs rak flótt-
ann, en hinir, ég þar á meðal,
létum þarna staðar numið og
reyndum að koma reglu á ringul-
reiðina. Sjónin sem við okkur
blasti var hryllileg. 'Skurðirnir
voru meira og minna orðnir fullir
af líkum. Þetta voru eins og sard-
ínur í dós, börn, gamalmenni og
allt þar á milli. Þrátt fyrir að
hafa heyrt mikla skothríð, virtust
mjög margir hafa verið drepnir
með hökum og sveðjum. Til vitnis
um það voru sárin á brjósti og
höfði fólksins.
Þarna var fólkið sem eftir lifði
grátandi að sækja sína nánustu
ofan í grafirnar, þvo af þeim blóð
og mold og reyna að draga þá
afsíðis. Við höfðum handtekið
marga Norður-Kóreumenn og nú
þrufti stór hluti okkar liðs að veija
morðingjana fyrir fólkinu. Hlut-
verk okkar kúventist í einu vet-
fangi."
Villidýrið og
draumfarirnar
Þorvaldur segir að enginn sjá-
anlegur tilgangur hafi verið hjá
Kóreumönnum með fjölda-
morðunum annar en að svala
fýsnum illskunar. Þetta voru
óbreyttir borgarar sem eru yfir-
leitt þeir sem mest þjást þegar
misvitrir menn etja saman heijum
í annarlegum tilgangi.
Enda segir Þorvaldur að þrátt
fyrir margs konar hrylling sem
hann sitji uppi með í vitundinni
sé ekkert verra en að að sjá neyð
óbreyttra borgara sem lenda milli
steins og sleggju. Hann undrist
að fólkið komist af. Það eigi ekki
til hnífs og skeiðar vikum saman
og ösli snjóinn skólaust. Og sum-
ir þeirra sem eru vopnaðir hiki
ekki við að beina vopnunum að
þeim óvopnuðu. „Það er eins og
villidýrið í manninum komi fram
í svona umhverfi.
Þú sérð vini þína falla, óbreytta
borgara drepna og limlesta. Börn
og gamalmenni. Það er skotið á
þig, en þú verður ekki hræddur.
Þú svarar skothríðinni og því
harðari sem bardaginn er, því
meira gleymir þú þér í atgangin-
um. Það er ekki fyrr en eftir á
að þú verður hræddur og þá er
það voðaleg tilfinning sem hellist
yfir.“
Þorvaldur jánkar því hljóðlega
þegar hann er spurður hvort hon-
um þyki ekki blóðugt að það sem
átti að verða meinlaus fyrirvinna
í nokkra mánuði hafi leitt yfir
hann lífsreynslu sem hefur mark-
að líf hans allt. Mikið hefur verið
talað um langtímaáhrif stríðs á
mannssálina. Þorvaldur er spurð-
ur hvernig hann hafi það?
„Ég hef það nokkuð gott. En
það eru ekki nema fimm ár eða
svo síðan ég hætti að fá
draumfarir úr stríðinu á hverri
nóttu, vaknaði þá oftsinnis
skrækjandi og sparkandi. Ég
sparka að vísu stundum ennþá,
en segi bara konu minni að mig
sé að dreyma knattspyrnuleiki!“
Og Þorvaldur heldur áfram:
„Þetta leiðir hugann að því að það
var eins- og yrði vakning meðal
Bandaríkjamanna í kjölfarið á
Víetnamstríðinu, það var viður-
kennt að menn gætu komið
skaddaðir á sálu sinni úr stríði.
Víetnamhermennirnir létu mikið
með þetta, en við sem höfðum
verið í Kóreu byrgðum allt inni
og kölluðum þá væluskjóður. Það
var auðvitað ósanngjarnt en
þannig var tíðarandinn. Enginn
ætti að skilja betur hvernig þess-
um mönnum leið heldur en ein-
mitt við sem höfðum upplifað allt
þetta sama á undan þeim í Kóreu.
„Áunnin eiginkona“
Nóg um stríðið í bili, utan þau
orð Þorvaldar að það hafi fengið
hann til að meta lífið betur. Hjálp-
að honum að líta á björtu hliðarn-
ar eftir að hafa séð meira en sinn
skammt af dökku hliðunum.
Eftir stríðið var Þorvaldi skipað
að halda á nýjar og kunnuglegri
slóðir en Kóreu. Jú, hann átti að
standa pligt á Keflavíkurflugvelli.
Á leið sinni til íslands kynntist
hann eiginkonu sinni Joan sem
er frá Missouri. Ekki gafst ráð-
rúm til langs tilhugalífs, trúlofun-
in var því ákveðin á sjötta degi
eftir að fundum þeirra bar fyrst
saman.
Það var ekki tími til að gifta
sig og Joan mátti ekki fylgja Þor-
valdi til Keflavíkur vegna þess
að þau voru ekki gift. En hún
mátti heimsækja hann og á öðrum
degi fyrstu heimsóknarinnar giftu
þau sig og þá þurfti Joan ekki
að fara aftur. Þá var hún orðin
það sem reglur Bandaríkjahers
kalla „acquired asset“, eða áunnin
eign! Síðan hafa Þoi’valdur og
Joan verið sem samlokur.
Eftir hálft annað ár í Keflavík
lá leiðin til Kentucky og síðan,
árið 1955 fluttum hjónin til Fort
Bliss herstöðvarinnar í E1 Paso í
Texas. Eftir tveggja ára rafeinda-
nám hjá hernum komst Þorvaldur
til starfa í „Air Defence“ sem er
loftvarnarkerfi Bandaríkjanna.
Þar vann hann síðan við eftirlit
og viðhald með ratsjám og tölvu-
kerfi flugskeyta. Hann var í tíu
ár við þennan starfa á Rhode Is-
land og síðan árin 1966 til 1969
í Vestur-Þýskalandi. Þá lá leiðin
aftur til E1 Paso þar sem Þorvald-
ur lauk ferli sínum í hernum sem
kennari við herskólann þar til
ársins 1974.
Það ár fór hann á „nokkuð góð
eftirlaun" og hafði þá verið í
bandaríska hernum í 29 ár, einn
mánuð og einn dag. „Það má
segja að mál hafi farið á annan
veg en ætlað var. Fyrst ætlaði
ég aðeins að vera í svona tvö ár
í Bandaríkjunum og koma svo
heim. Síðan ætlaði ég að vera í
hernum í 18 mánuði og hætta
svo. Það er ótrúlegt að líta yfir
farinn veg með þessar fyrirætlan-
ir í huga,“ segir Þovaldur.
Að geta ekki hætt
Þorvaldur var ekki á þeim bux-
unum að setjast í helgan stein.
Það leið aðeins einn dagur eftir
að hann var ekki lengur á mála
hjá hernum að hann sá óskilgreint
fyrirtæki auglýst til sölu í dag-
blaði í E1 Paso. Hann fylítist for-
vitni og kannaði málið. Kom þá
í ljós að það var „Tiffany’s bakarí-
ið“ í miðborg E1 Paso.
„Ekki leist konu minni á það,
enda var ég frægur fyrir flest
annað en bökunarhæfileika og
raunar ekki átt annað erindi í eld-
hús en að læða mér í aukabita
úr ísskápnum! Eigi að síður vorum
við orðnir eigendur þessa bakarís
tveimur dögum síðar. Við réðum
til okkar góðan bakara og ákváð-
um strax að hafa aðeins úrvals-
vöru og á hærra verði en annars
staðar. Við vorum með góð brauð,
vínarbrauð, ýmiss konar tertur
og kökur.
Hróður okkar barst fljótt og
það var mikið að gera, alla daga
vikunnar. Meðal annarra skiptu
ýmsir heimsþekktir einstaklingar
við okkur, nægir að nefna kvik-
myndaleikarann Jack Nicholson.
Við rákum þetta bakarí í 13 ár,
en hættum þá, enda var þetta
mikil vinna alla daga vikunnar,"
segir Þorvaldur, sem reyndar
heitir „Thor Fridriksson" í Banda-
ríkjunum.
Miðlar þá og nú
Þessu fer senn að ljúka. Þor-
valdur getur þess að hann eigi
tvær dætur og önnur, Lianne, sé
stödd hér á landi með honum.
Hún sé reyndur blaðamaður og
háskólaprófessor í fjölmiðlafræð-
um og hafi fengið Fulbright-
styrk til þess að rannsaka tengsl
fjölmiðla og stjórnmálamanna í
smáríkjum. Hún er að safna
gögnum og kemur svo aftur með
farfuglunum í vor og lýkur verk-
efninu.
Þorvaldur segir að það sé með
ólíkindum hvað allt hafi breyst frá
því hann fór vestur forðum daga.
„Það er nú til að byija með allt
miklu fallegra hérna en ég mundi
eftir því. Ég er búinn að fara í
Borgarnes og það hefur breyst
úr litlu þorpi í stórt þorp! Hraun-
lundurinn, þar sem við pabbi og
bræður mínir gróðursettum fyrstu
hríslurnar, er orðinn að forkunn-
arfallegum skrúðgarði.
„Og öll þessi nýju orð. Þegar
ég kom um daginn þurfti ég að
spyrja hvað „fjölmiðill" væri. Eini
miðillinn sem égþekkti frá mínum
árum á íslandi var Lára miðill,"
segir Þorvaldur. Er hann að þá
að fyllast söknuði og á heimleið,
loksins eftir öll þessi ár?
„Nei, ekki nema sem gestur og
auðvitað kem ég aftur. En við
Joan vorum að kaupa okkur nýtt
hús í Texas. Það á óskaplega vel
við okkur.“