Morgunblaðið - 03.11.1995, Qupperneq 4
4 B FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Sólog
E-vítamín
SÚ trú manna að inntaka E-víta-
míns veiti góða vörn gegn útfjólu-
bláum geislum sólarinnar virðist
ekki á rökum reist samkvæmt
rannsókn lækna við húðsjúkdóma-
deild læknaháskólans í Boston.
Niðurstöðurnar birtust í tíma-
riti bandarísku læknisfræðisam-
takanna Women’s Health. Um sex
mánaða skeið var konum á aldrin-
um 25-84 ára gefnir annars vegar
E-vítamínbelgir og hins vegar lyf-
leysa sem innihélt soyabaunaolíu.
A tímabilinu var útfjólubláum
geislum smám saman beint í
auknum mæli á vissa hluta húðar-
innar. í ljós kom að konurnar
stóðu jafnar að vígi eftir tilraunina
og ekkert benti til að E-vítamín
veitti sólarvörn, hindraði hrukku-
myndun eða húðþurrk.
Efalitið eru niðurstöðumar sól-
dýrkendum til mikillar hrellingar,
því nú þykir sýnt að annaðhvort
þarf að klæða af sér sólina eða
treysta á sólarvarnarkremin. ■
■gP ÞAÐ er ekki heiglum hent að
|— skilgreina greind en oftast er
■ hún talin safn margra hæfi-
leika. Hún felst í rökrænni
hugsun, að vera fljótur að til-
einka sér nýja hluti og fínna
góðar lausnir á vandamálum. Skiln-
ingur á sértækum hugmyndum og
samhengi hlutanna vegur einnig
þungt.
Upphaf nútíma greindarprófa má
rekja til Frakkans Alfreds Binet,
1857-1911, en hann gerði próf að
til spá fyrir um gengi nemenda í
skóla. Greindarpróf hafa þróast mik-
ið síðan og eru mest notuð í þróuð-
um iðnríkjum, til dæmis Bandaríkj-
unum. Tvennt hefur líklega orðið
greindarpófum mest til framdráttar,
þau mæla þá vitsmuni sem taldir
eru skipta mestu máli fyrir árangur
í skóla og þau eru mjög vönduð.
Önnur próf hafa fallið í skuggann.
Hð einkunn á greindarprófi
Greindarpróf reyna meðal annars
á þekkingu, málþroska og hugsun-
araðferðir og aðferðir sem einstakl-
ingar beita við lausn vandamála.
Þau eiga að mæla almenna greind
og eru mest notuð í skólum og í
atvinnulífinu. Þeir sem fá háa ein-
kunn á greindarprófi eru líklegir til
að standa sig vel í skóla og ljúka
langskólanámi. Ennfremur er líklegt
að þeir muni reynast góðir starfs-
kraftar en þó er ákaft deilt um
ástæður þess að greind spái fyrir
um starfsframa.
Greindarpróf eru aðlöguð fyrir
hvert menningarsvæði fyrir sig,
þannig þurfa Islendingar sérstakt
próf sem er aðlagað fyrir þá.
íslenska greindarprófið er síðan
1972 en það er í raun úr sér
gengið og brýnt að gera nýtt
því það nýtist skólabörnum
mest.
Greindarpróf til aó velja
nemendur og starfskrafta
Greindarpróf eru mest notuð í
grunnskólum vegna nemenda sem
eiga við erfiðleika • að stríða. Með
þeim er til dæmis hægt að staðfesta
að nemandi sem á í erfiðleikum með
námið geti lært. Lestregir nemendur
einkennast til dæmis af sérhæfðum
erfiðleikum sem hamla lestrarnámi
Greind
og áhrif hugsunar á
tilfinningar og árangur í starfi
en þeir hafa oft eðlilega námshæfi-
leika. Prófin hafa einnig verið notuð
til að staðfesta örorku barna eftir
slys en höfuðáverkar geta leitt til
minni vitsmunagetu.
Greindarpróf, ‘ og önnur skyld
próf, má nota til að velja nemendur
í skóla. Það hefur verið gert nokkuð
í stórum samfélögum eins og Banda-
ríkjunum en þar taka nemendur
próf sem metur almenna námsgetu
og veljast þeir í háskóla eftir það.
Ekki hefur þótt ástæða til að gera
það hér á landi, bæði vegna smæðar-
innar og eins kærum við okkur ekki
um að veija þá sem hafa hæstu al-
mennu greind úr til að sitja eina
að háskólamenntuninni.
HvaA heitir karlkyns svín?
Dr. Guðmundur B. Arnkelsson
kennari við félagsvísindadeild Há-
skóla íslands segir að skipta megi
greindarprófum í tvo þætti, málfars-
legan hluta og ómálfarslegan hluta.
Annar snýst um tungumálið, al-
menna þekkingu, skilning á þjóð-
félaginu, orðaforða, hugarreikning
og minnispróf. Hinn felur í sér próf-
un til að raða eða púsla, skoðun
mynda, rýmdarhugsun, og rýmdar-
vinnslu. Inntak prófsins er í raun
Hugsunarstíll get-
ur ráðió líóan og
árangri í starfi.
• ••
Trú starfsmanns á
f ærni sína til aö
Ijúka verkefni
skiptir mestu.
• ••
mjög hversdagslegt en markmiðið
er að mæla þá almennu vitsmuna-
færni sem einstaklingnum hefur
tekist að afla sér um ævina. Það
er því ekki hægt að búa sig undir
greindarpróf eins og nemendur gera
til dæmis fyrir venjuleg skólapróf.
Á greindarprófi getur verið spurt:
Til hvers er forsætisráðherra á ís-
landi? Til hvers eru kennitölur? Hvað
heitir karlkyns svín? Hvað merkir
orðið skart? Það sem gagnast iðu-
lega best er að hafa velt fyrir sér
hinum ýmsu þáttum samfélagsins,
umhverfi sínu og að hafa aflað sér
hugsunaraðferða til að komast að
kjarna málsins. Prófin kanna færni
sem einstaklingar tileinka sér á
löngum tíma en það merkir þó ekki
að greind sé eingöngu áunnin. AI-
mennt er viðurkennt innan fræð-
anna að hún sé u.þ.b. að hálfu leyti
erfð.
Þáttur tilfinnlnga
Á síðustu árum hafa komið fram
efasemdir meðal annars hjá nokkr-
um bandarískum sálfræðingum, um
greindarprófin og hafa þeir viljað
leggja meiri áherslu á svokallaða
tilfinningagreind en Daniel Goleman
hefur skrifað bók um hana. Þeir
benda á að góður starfskraftur sé
ekki endilega sá greindasti heldur
sá sem á gott með að umgangast
fólk og er næmur á tilfinningar
annarra. Einnig benda þeir á á dúx-
arnir í bekknum njóti ekki alltaf
meiri velgengi í starfí en þeir sem
eru til dæmis á kafi í félagsmálun-
Mjólk
í listaverkum
HAUSTIÐ 1994 - Hönnuðir: F.v. Arman, Berrocal, Erró, Marte Röling og Roger Selden.
JJP NÝJAR hugmyndir eru kynnt-
^ ar á sýningum tvisvar á ári,
vor og haust, rétt eins og tíðk-
_ ast í heimi tískunnar. Þó ekki
í París eða Mílanó, heldur á
•VjJ vörusýningum í Frankfurt.
Œ Fyrirbærið hefur löngum þótt
hversdagslegt, fremur verið
kennt við lyst en list, og virð-
ist lítt til þess fallið að vekja lista-
menn til dáða. Engu að síður hafa
50 þekktir en ólíkir lista-
menn tekið áskorun Di-
eter Siegers um þátt-
töku í svonefndu mjólk-
urverkefni fyrir þýska
glerfyrirtækið Ritzen-
hoff.
Mjólkurglös prýdd
myndum listamannanna
komu á markað 1992
og virðast hafa aukið
hróður fyrirtækisins
víða heim.
Hönnuðir nálgast viðfangsefnið
hver með sínum hætti og er afrakst-
urinn orðinn harla fjölbreytilegur.
Listræn tilþrif arkitektsins O.M.
Ungers birtast í hagnýtu mæliein-
ingaglasi, hugleiðsluáhrifa gætir í
einföldu mynstri japanska hönnuðar-
ins Ikuyo Mitsuhash,- litríkt glas list-
málarans Errós er lýsandi dæmi um
nútíma popplist og þannig mætti
lengi telja.
Eftirsóttir safngripir
Mjólk, þessi hvíti vökvi sem ung-
viðið hefur þrifist af frá
örófi alda, er alla jafna
ekki borin fram í íburð-
anniklum glösum. Dýr-
ari veigar hafa fremur
þótt hæfa slíkum um-
búðum, jafnvel úr klingj-
andi kristal og skínandi
gulli. Efniviðurinn í
mjólkurglösum frá Ritz-
enhoff er eftir sem áður
gler, en núna eru þau
skreytt verkum ýmissa listamanna
og eru víða orðin eftirsóttir safngrip-
ir.
Ritzenhoff er gamalgróið fyrir-
tæki, eitt fárra í heiminum sem
leggja metnað í vandaða, munn-
blásna glergripi. Alls kyns skraut-
munir og nytjahlutir eru stór hluti
framleiðslunnar en auk þess fara
daglega 120 þúsund hlutir um færi-
bönd verksmiðjunnar og þaðan í
brugghús, veitingahús og krár víðs-
vegar í Evrópu.
Hugmyndina að mjólkurglösunum
átti einn helsti hönnuður fyrirtækis-
ins, Dieter Sieger, sem jafnframt er
arkitekt og skipasmiður.
Flmm eldri gerðir víkja fyrir
jafnmörgum nýjum
Þegar Ritzenhoff leitaði til hönn-
unarfyrirtækis hans um leiðir til að
færa glerlistina í nútímalegan búning
fannst Sieger tilvalið að fá nafntog-
aða Iistamenn til að spreyta sig á
myndskreytingu á mjólkurglös.
Hann hófst þegar handa, sendi sím-
bréf út og suður þar sem hann kynnti
viðfangsefnið og bauð arkitektum,
hönnuðum og listamönnum á ýmsum
sviðum þátttöku. Innan tíðar bárust
svör, flestir voru fúsir til samstarfs
og sendu inn fyrstu tillögur.
Á árlegri haustvörusýningu í
Frankfurt 1992 komu fyrstu tuttugu
mjólkurglösin fyrir sjónir almenn-
ings, ári síðar bættust tíu í hópinn
og einnig glas framleitt í takmörkuðu
upplagi, eða fimm þúsund eintökum,
eftir ísraelsk-ítalska arkitektinn
David Palterer. Árið 1994 bættust
enn tíu glös í safnið og önnur útgáfa
í takmörkuðu upplagi, að þessu sinni
glas eftir Alessandro Guerriero. Þeg-
ar hér var komið sögu hafði verið
stofnaður sérstakur mjólkurklúbbur
fyrir áhugafólk um söfnun mjólkur-
glasa frá Ritzenhoff og gafst nú ein-
göngu félagsmönnum kostur á sér-
stöku safnaraglasi eftir Alessandro
Mendini.
Núna er stefnan að bjóða ætíð upp
á fjörutíu gerðir glasa; á vorin og
haustin koma fimm nýjar gerðir á
markaðinn og fimm eldri eru teknar
út. Ennfremur §r ætlunin að ein teg-
undin sé framleidd í takmörkuðu
upplagi. í fyrra kom í fyrsta skipti
í TÍMARITl mjólkurglasa-
safnara eru fréttir af helstu
r,ýjunguin og sýningum, um-
fjöllun um Ritzenhoff fyrir-
tækið, framleiðslu og mark-
aðssetningu, auk þess sem
listamönnum eru gerð góð
skil.
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1995 B 5
DAGLEGT LÍF
nE|lk|Sá sem lætur aðra reita sig til reiði
þarf að skilja að hans eigið viðhorf
stjórnar reiðinni.
♦
|/lV|l||Starfsmaður sem hefur litla trú á
■» ■ l”l að geta lokið verkefni sínu reynist
oft ekki vel.
Vjl EAIMhefur góð áhrif á taugakerfið.
WIiKIfIII Skilningur á hinu einfalda eyk-
ur hana.
lagsgreind þótt hann væri
lengur að þjálfa hann í
starfi en mann með háa
einkunn á almennu
greindarprófi.
Guðmundur tekur sem
dæmi að ritstjóri á dagblaði
gæti fremur valið blaða-
mann til starfa sem hafi
háa félagsgreind vegna
þess að stór hluti af starf-
inu er að fá fólk til við-
ræðna um viðkvæm mál-
efni. Sama gildir um kenn-
ara, því að er ekki nóg að
vera með háa greindarvísi-
tölu heldur er mikill kostur
að umgangast nemendur á
þann veg að þeir tileinki
sér námsefnið.
Er sjálfsblrglngur
góður?
Hugsunarstíll einstaklinga getur
ráðið árangri þeirra í starfi, að
mati Guðmundar og nefnir hann
sem dæmi trú á eigin fæmi. Hafi
starfsmaður trú á að hann geti lok-
ið tilteknu verkefni og að hann sé
fær um það, aukast líkurnar á því
að honum takist það. Hér er ekki
»
UFólk í fremstu röð hefur
oft óbilandi trú á til-
tekna hæfileika sína.
um.
Þessir sálfræðingar telja að hinn
vitræni þáttur manneskjunnar hafi
verið ofmetinn og þeim sem eru
fljótastir að finna úrlausnir á til-
teknum vandamálum hafi verið
hampað um of á kostnað hinna sem
NJEMIá tilfinningar annarra
■■"■■■I hefur mikið gildi í
mannlegum samskiptum.
eru lengur að læra en búi yfir leikni
í mannlegum samskiptum.
Félagsgreind góður
mœlikvarðl?
Guðmundur Amkelsson segir að
undanfarið hafi menn beint sjónum
Morgunblaðið/Kristinn
streitu getur ráðið úrslitum um
hvernig til tekst i vinnu.
sínum að fjölbreytninni i hæfileikum
manna. í náinni framtíð gætu kom-
ið fram hagnýt próf sem mæli fé-
lagsgreind eða félagshæfni. Slík
próf gætu spáð um árangur manna
í starfi. Atvinnurekandi gæti þannig
ákveðið að ráða mann með háa fé-
MA6N
um að ræða almennt sjáfstraust,
heldur trú á færni sína á tilteknum
sviðum.
Viss sjálfsbirgingsháttur getur
einnig verið forsenda þess að ná
langt og skara fram úr. Fólk í
fremstu röð hefur oft óbilandi trú á
tiltekna hæfileika sína og að það
muni að lokum ná markmiðum sín-
um. Sjálfsupphafning þess verndar
það fyrir áföllum og hjálpar því að
halda ótrauðu áfram, þrátt fyrir
tímabundna erfiðleika.
Yfirmenn og þekking á
áhrifum hugsunar
Síðustu 20 ár hefur hægfara bylt-
ing innan sálfræðinnar átt sér stað
og sjónum verið beint að hlut hugs-
unarinnar í stjórn tilfinninganna eða
að áhrifum hennar á tilfínningar og
árangur. Hér er dæmi: Yfirmaður
ávítar starfsmann sinn harðlega.
Starfsmaðurinn leitar eðlilega skýr-
inga á því hvers vegna yfirmaðurinn
setur ofan í við hann. Skýringin sem
hann finnur stjórnar því síðan
hvernig honum muni líða eftir á.
Ef hann telur að yfirmaðurinn hafi
hrakyrt hann af ástæðulausu eða
vegna þess að hann sé sjálfur illa
fyrir kallaður, getur hann orðið reið-
ur eða látið orð hans sem vind um
eyru þjóta. Ef hann ályktar að hann
sjálfur sé í raun lélegur starfsmað-
ur, getur hann fyllst vonleysi. Ef
hann á hinn bóginn sér mistök sín,
fyllist hann skömmustutilfinningu
en verður ákveðinn í að standa sig
betur.
Þessi áhrif hugsunar á tilfinning-
ar og árangur eru í raun hagnýt
þekking fyrir yfirmanninn. Hann
þarf að vera vakandi fyrir skýring-
um starfsmanna sinna á erfiðleikum
á framabrautinni. Með því að ýta
undir heilbrigðar skýringar á slöku
gengi getur hann fyllt starfsmenn
eldmóði og stuðlað að bættu gengi
þeirra í starfi og þannig aukið arð-
semi fyrirtækisins.
Þannig geta skýringar starfs-
manna, hugsanir og þær tilfinningar
sem þeir upplifa, ekki síður skipt
máli en hæfileikarnir sem þeir hafa
til starfsins.
Gunnar Hersveinn
HAUSTIÐ 1995 - Fimm nýjar gerðir. Hönnuðir: F.v. Seymour Chwast, Frantjois Gervais, Massimo
Giacon, Jean-Christian Knaff og Paola Piglia.
KÝR og mjólk fá mikla
umfjöllun í tímariti
mj ólkurglasasafnara.
Birtar eru myndir af
alls konar gripum sem
minna á annað hvort
eða hvort tveggja og
eru að öllum líkindum
í tísku hjá áhugasöm-
um söfnurum.
Sieger myndskreytti glasið,
s_em eingöngu er selt í safninu.
Ómögulegt er að segja fyrir
hvaða glösum verður skipt út,
en félagsmenn Mjólkur-
klúbbsins, sem eru áskrif-
endur tímaritsins „Ritzen-
hoff Milk Club News
for Collectors" eru
sagðir í betri aðstöðu
en aðrir að ráða í leynd-
ardóminn.
sérstakt safnglas í fimmtán hundruð °9 mi^,k
eintökum í tengslum við sýningu í Nýstárleg markaðssetning ásamt
ríkislistasafninu í Múnster. Dieter ólíkum útfærslum þekktra lista-
manna á efalítið mikinn þátt í vin-
sældum glasanna. Með hveiju ein-
stöku fylgir bæklingur með ævi-
ágripi og starfsferli . hönnuðarins.
Tímarit safnaranna fjallar sömuleiðis
um listamennina og flytur nýjustu
fréttir af framleiðslunnni, fyrirtæk-
inu og markaðssetningunni. Kýr og
mjólk fá mikla umfjöllun og alls kon-
ar gripum sem minna á annað hvort
eða hvort tveggja er gerð nokkur
skil. Má þá nefna karlmannanærbux-
ur með myndum af kúm, skartgripi
með sama mynstri, lampa úr mjólk-
urflöskum og Atom Heart Mother
geisladisk Pink Floyd, sem fyrst var
gefinn út árið 1970 og þykir einstak-
ur vegna þess að umslagið prýða
nokkrar galvaskar kýr.
Islendingar geta keypt Ritzenhoff
glösin í versluninni Casa, sem er
umboðsaðili fyrirtækisins. Að sögn
Sigurðar Blöndal kom verulegur kipp-
ur í söluna þegar glas eftir Erró kom
á markaðinn í fyrravor. Tvö saman
í pakka kosta glösin 1.890 kr. ■
vþj
YAL
G stendur fyrir Síberíu Ginseng, notað um aldur
til að viðhalda þreki og auka fjör.
P stendur fyrir Pollen, blómafrjókorn hlaðin
orku og kjarngóðum næringarefnum.
E stendur fyrir E-vítamín, mikilvægt fyrir frumuöndun,
efnaskipti kolvetna og fitu, myndun bandvefs og vöðva
og heilbrigða starfsemi heiladinguls og kynfæra.
Royal Jelly Vegna einstakra náttúrulegra
eiginleika þessa verðmæta efnis. Það er eftirsótt til að
efla þreyttu holdi kraft.
Fœst í heilsubúðutn, apótekum.
og heilsuhillum matvörubúða
Éh<
lEÍIsuhúsið
Kringlunni & Skólavbrðustig
GULI MIÐINN TRYGGIR GÆÐIN!