Morgunblaðið - 05.11.1995, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VALDIMAR Jó-
hannsson, ritstjóri
Þjóðólfs, kemur að
dyrum hegningar-
hússins við Skóla-
vörðustíg með teppi
undir hendinni.
Hann móðgaði Breta
á hernámsárunum,
var dæmdur fyrir
landráð og sat 30
daga í fangelsi.
FORSÍÐA Þjóðólfs þar sem segir frá fangelsun
Valdimars ritstjóra.
Þjóðót'fs hnepptur í vardhald
gagnrýni hans á fiskselusamninginn
Ég skrifaði mig
Úr nýjum bókum
„Ég skrífaði mig í tugthúsið“
nefnast endurminningar
Valdimars Jóhannssonar
bókaútgefanda eftir Gylfa
Gröndal sem Forlagið gefur
út. Titillinn stafar af því að
Valdimar er einn af fáum
ritstjórum hér á landi, sem
dæmdur hefur verið til
fangelsisvistar fyrir skrif sín,
en hann sat í hegningarhúsinu
við Skólavörðustíg þrjátíu
daga á hemámsárunum.
Morgunblaðið birtir kaflabrot
úr bókinni með leyfí
útgefanda.
VALDIMAR og Ingunn kona hans á götu I
Kaupmannahöfn árið 1950.
VALDIMAR um það leyti sem hann
dvaldist á Kristneshæli sumarið 1931.
Valdimar er uppalinn í
Svarfaðardalnum og
ákvað snemma að bijót-
ast til mennta þótt efnin
væru lítil. Hann hugðist hefja nám
í Menntaskólanum á Akureyri ásamt
Kristjáni Eldjárn forseta, en fékk
berklaveiki og varð að fara á Krist-
neshæli:
„Ég þekkti ekki annað en torfbæi
í bernsku minni og æsku, svo að
það voru ekki lítil viðbrigði fyrir
mig að koma á Kristneshæli og fá
að búa þar við glæsileg húsakynni
og góðan aðbúnað.
Mér var tekið með einlægri vin-
semd að mér fannst, og ég var svo
heppinn að þurfa ekki að vera rúm-
liggjandi nema fyrsta sólarhringinn.
Eftir það hafði ég fótavist og gat
skoðað hælið og kynnst íbúunum
þar, bæði -/istmönnum og starfsfólki.
Þarna var hjúkrunarkona úr
Svarfaðardal, sem ég þekkti, Guð-
rún að nafni Jónsdóttir. Hún hafði
herbergi í kjallara, býður mér inn
til sín og réttir mér appelsínu.
Ég hafði aldrei séð appelsínu áður
og vissi ekki hvernig ætti að eta
þessi ósköp.
Svo að ég bít í hana með hýðinu!
Guðrún blessunin sér hvernig mér
líður, fær sér sjálf appelsínu og fly-
sjar hana eins og átti að gera.
Og ekki stóð ég mig betur, þegar
ég þurfti að fara á klósett í fyrsta
sinn á hælinu, því að ég hafði aldrei
á ævinni séð vatnssalerni. Þau voru
ekki til í sveitinni heima. Og það var
ekki algengt að menn byggðu van-
hús eða kamar; ég hef verið að hugsa
um það síðar á ævinni og undrast
hve lítið var um slíkt. Menn fóru út
í móa, ef þeir þurftu að tefla við
páfann, eða í fjósflórir.n; það þótti
ekkert tiltökumál.
Ég vissi af einu vatnssalerni í
Svarfaðardal, á Karlsá, en hafði
aldrei séð það. Mér var kunnugt um
það af því að sú saga gekk um sveit-
ina, að þegar Vilhjálmur karlinn á
Bakka leit klósettið á Karlsá augum,
hafí honum þótt mikið til þess koma
og sagt þegar heim kom:
„Það er ekki að spyrja að fínheit-
unum hjá fólkinu á Karlsá. Það skít-
ur bara fyrir vatnsafli!"
Og nú er ég kominn inn á salemi
á Kristneshæli og þarf að ganga
örna minna.
Ég sé skálina og geri mér Ijóst
að þangað skal það fara. Og ég leiði
getum að því að vatnið hljóti að
vera mikilvægt atriði í þessari nýju
tækni samkvæmt, ummælum Vil-
hjálms á Bakka. Ég sé hvítan kassa
hátt uppi á vegg og giska á að þar
muni vatnið vera; og svo lafir keðja
niður úr kassanum.
Sem ég er í þessum hugleiðingum
verður mér á að grípa í keðjuna -
og hrekk í kút.
Hvílík læti! Hvað í ósköpunum
hafði ég nú gert?
Vatnið fellur niður í skálina eins
og foss með svo ógurlegum skruðn-
ingum að ég verð skíthræddur.
Og hvemig skyldi nú eiga að
stoppa þessi ósköp? Ég hafði ekki
hugmynd um það og óttaðist að
herbergið fylltist af vatni.
í fáti mínu gríp ég aftur í keðj-
una til þess að reyna eitthvað, og
þá vill mér til happs að straúmurinn
stöðvast, þar sem allt vatnið er
rannið úr kassanum.
Lengi eftir þetta tók ég ævinlega
tvisvar í keðju á klósetti, einu sinni
til þess að koma vatnsstraumnum
af stað og öðru sinni til að stöðva
hann!
Gildi frjálsrar samkeppni
Valdimar fékk góðan bata og
hélt suður til að stunda nám í
Kennaraskólanum:
„Ég fæ far með mjólkurbílnum
frá Dalvík til Akureyrar. Það er
kominn ferðahugur í mig. Ég hef
kvatt foreldra mína og bifreiðin
leggur af stað snemma morguns
seint í september árið 1934. Farang-
ur minn er allur í einni ferðakistu;
föt mín, fáeinar bækur og aðrir
munir. Kistan er níðþung og fyrir-
ferðarmikil, þótt eigur mínar séu
ekki miklar.
Kristján Kristjánsson rekur Bif-
reiðastöð Akureyrar, BSA, á
Strandgötu 3 og hefur með höndum
áætlunarferðir milli Akureyrar og
Reykjavíkur ásamt Steindóri Ein-
arssyni. Umboðsaðili Steindórs fyrir
norðan er Bifreiðastöð Oddeyrar,
BSO, en hún hefur aðsetur sitt við
Ráðhústorg örskamman spöl frá
BSA.
Milli þessara tveggja bílakónga
er eitilhörð samkeppni; það er barist
um hveija sál upp á líf og dauða,
og fjandinn sjálfur hefði ekki getað
sótt það fastar.
Jæja! Ég vildi styðja norðlenskt
framtak og ætla því að ferðast með
Kristjáni, svo að ég bið mjólkurbíl-
stjórann að stansa fyrir utan BSA.
Hann hjálpar mér að bera kistuna
inn á stöðina, og við setjum hana
þar út í horn.
„Það er varla að tveir menn ráði
við þessa ijandans kistu,“ segir
mjólkurbílstjórinn og þurrkar af sér
svitann, þauivanur að burðast með
þunga brúsa.
Ég sest á bekk og kasta mæð-
inni, en í sama biii birtist Kristján
sjálfur; hann kemur askvaðandi,
rigsar inn fyrir afgreiðsluborðið,
kemur auga á mig og spyr:
„Hvað er með þig, góði? Ætlarðu
að fara suður?“
„Já,“ svara ég. „Það er meining-
in.“
„Þú færð far í fyrramálið,“ stað-
hæfír hann.
„Það er gott,“ ansa ég. „En ég
er hérna með ferðakistu, sem er
frekar stór og þung, en ég vona að
hægt sé að koma henni fyrir þvers-
um í skottinu."
„Ég athuga það,“ segir Kristján
ábúðarmikill og skjótráður, skálmar
fram, lítur á kistuna, tekur í hanka
á göflunum og ætlar að lyfta henni
- en getur það ekki.
„Nei, elsku vinur," segir hann
■ móður og másandi og hristir höfuð-
ið ákaft. „Þetta getur ekki gengið.
Ef allir farþegar kæmu með svona
farangur, þá yrði aldrei farið til
Reykjavíkur. Það er deginum ljós-
ara.“
„Jæja,“ segi ég vonsvikinn. „Ég
verð þá að koma henni suður á
annan hátt.“
Hið eina sem um var að ræða í
þessu tilviki var að setja kistu-
skömmina á afgreiðslu Eimskips á
Akureyri og flytja hana með skipi.
Mér var hins vegar meinilla við það
og vildi með engu móti skilja hana
við mig.
Ég fer út, geng yfir torgið og
snara mér inn á afgreiðslu keppi-
nautarins, BSO.
„Ég þarf að fara til Reykjavíkur
í fyrramálið," segi ég.
„Jájá, það er pláss,“ segir af-
greiðslumaðurinn umsvifalaust.
„Það er nóg pláss.“
_ „En á því er einn ampli,“ segi ég.
„Ég er með ferðakistu sem ég þarf
endilega að hafa með mér. Heldurðu
að þið getið tekið hana?“
„Við hljótum að bjarga því,“ svar-
ar hann.
Svo að ég hraða mér út harla
kátur og léttur í spori, hitti kunn-
ingja minn frá Dalvík á torginu, bið
hann að koma með mér inn á BSA
og halda undir kistu með mér; ég
þurfí að koma henni yfír götuna.
Ha'nn kveður það sjálfsagt. Við
göngum rösklega inn og tökum að
bogra yfir bannsettri kistunni.
Kristján er á þönum fyrir innan
afgreiðsluborðið, en gjóar til mín
augum andartak, tekur snöggt við-
bragð og kallar til mín:
„Hvað ertu að gera, góði?“
„Ég er að fara með kistuna yfír
á BSO. Þeir ætla að taka hana.“
„Það kemur ekki til mála,“ hreyt-
ir hann út úr sér. „Það kemur ekki
til nokkurra mála. Láttu kistuna
vera! Auðvitað tökum við hana með,
fyrst þú endilega vilt. Hvernig gat
þér dottið annað í hug, strákur?“
„Jæja, það er gott,“ segi ég og
brosi út undir eyru. „Ég vil heldur
ferðast með þér, Kristján minn, því
að þú ert Norðlendingur eins og ég.
Steindór er frá Reykjavík, og ég
kæri mig kollóttan um hann!“
Kristján bílakóngur brosir líka;
hann er kominn í gott skap og leik-
ur við hvurn sinn fingur.
Löngu seinna hitti ég hann, rifj-
aði upp þessa sögu og við hlógum
báðir dátt og lengi.
„Þetta er borðliggjandi dæmi um