Morgunblaðið - 12.11.1995, Blaðsíða 2

2 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
ALTECH í
verkefni
í Bahrein
Þrjú eldgos undir
Vatnajökli frá 1989
FLEST bendir til þess að eldgos
hafí orðið undir Vatnajökli, fyrir
vestan Grímsvötn, árin 1989, 1991
og á þessu ári, að sögn Páls Einars-
sonar jarðeðlisfræðings.
Páll segir að íssjármælingar hafi
sýnt að hryggur er undir ísnum
vestur af Grímsvötnum. Þar sé jarð-
hiti og uppspretta Skaftárhlaupa
sem hafa komið að jafnaði annað
hvert ár síðustu fjörutíu árin. Vís-
indamenn hafí nefnt hrygginn
Lokahrygg, hann sé virk eldstöð og
við hann tveir sigkatlar sem tæm-
ast í Skaftárhlaupum. Páll segir
sterkar vísbendingar þess efnis að
Flugvél
bilaði og
ekið á aðra
NOKKUR röskun varð á áætlun
Flugleiða á föstudag og í gær, laug-
ardag, vegna tveggja óhappa.
Þegar Boeing 757-þota, sem flaug
til Óslóar á föstudagsmorgun, hafði
lent á Fomebu-flugvelli kom í ljós
að ekki var hægt að slökkva á öðrum
hreyfli hennar. Flugleiðir urðu því
að senda 737-vél eftir farþegunum.
Flugvélin, sem var biluð í Ósló,
hafði átt að fara til New York síðar
um daginn og varð að senda 737-vél
í hennar stað. Þegar verið var að
hlaða vélina á Keflavíkurflugvelli,
vildi það óhapp til að ekið var á aftur-
hurð hennar og seinkaði fluginu um
tvær og hálfa klukkustund.
Sextán tíma seinkun
Vegna þessa seinkaði flugvél frá
New York, sem átti að lenda í Kefla-
vík kl. 6.20 í gærmorgun, til um kl.
10.45 í gærkvöldi, eða um rúma sex-
tán tíma. Jafnframt seinkaði flugi
frá Fort Lauderdale.
síðustu þtjú hlaup sem komið hafa
úr eystri sigkatlinum hafi verið
undanfarar stuttra eldgosa undir
jöklinum.
Kötlugos 1955?
Lengi hafa menn reiknað með
gosi í Kötlu og segir Páll reglu þá
sem eldstöðin sjálf hefur sett fram,
tvö stórgos á öld að jafnaði síðan
árið 1600, hafa gefíð tilefni til að
vænta goss í kring um 1960. Síð-
asta stórgos í Kötlu var 1918 og er
samkvæmt því löngu kominn tími á
Kötlu. Páll segir í ljósi þessara stað-
reynda hafi menn endurmetið at-
burði sem urðu í jöklinum árið 1955.
Þá kom talsvert hlaup í Múlakvísl
og sigketill myndaðist við eldri gos-
stöðvar Kötlu. Þessu róti fylgdi
skjálftavirkni. „Þetta var ekki talið
hafa verið eldgos, en síðar hafa
menn túlkað það á annan veg. Hafí
þarna verið eldgos, þá hefur það
verið svo smátt í sniðum að það
náði ekki upp úr jöklinum og því
ékki dæmigert Kötlugos. Nú er það
mál manna að Katla hafí látið þarná
á sér kræla, en gosið hafí verið af-
brigðilegt," segir Páll.
■ Undir kraumar eldurinn/10
FYRIRTÆKI Jóns Hjaltalíns
Magnússonar verkfræðings, JHM
ALTECH ehf., hefur tekið að sér
að annast verulegar endurbætur
á skautsmiðju eins af stærstu ál-
verum heims, Aluminium Bahrain
BSC (ALBA) í Bahrein. Samning-
urinn er að verðmæti um 150
milljónir kr. og tekur til verk-
fræðilegrar hönnunar, ýmissa
tækja, stjómbúnaðar og uppsetn-
ingarvinnu.
Besta tæknilega lausnin
Verkefnið var boðið út síðastlið-
ið sumar á alþjóðlegum markaði
og tóku fyrirtæki frá Frakklandi,
Þýskalandi, Ástralíu og Noregi
þátt í útboðinu, auk ALTECH. Jón
Hjaltalín segir að fyrirtækið hafi
fengið verkefnið vegna þess að það
hafi boðið fram bestu tæknilegu
lausnina og hagkvæmasta verðið.
ALBA framleiðir nú um 460 þús-
und tonn á ári og er verið að
stækka það upp í liðlega 500 þús-
und tonn. Álverið er í eigu ríkis-
stjórna Bahrain sem á þtjá fjórðu
hluta og Saudi-Arabíu sem á fjórð-
ung.
Ný uppfinning
Jön Hjaltalín segir að í tilboð-
inu sé svokallaður deigluhellir til
að steypa skautgaffla í kolaskaut
á hálf-sjálfvirkan hátt, en það er
eitt mikilvægasta tækið í skaut-
smiðju álvera. Er þetta ný upp-
finning Jóns Hjaltalíns sem hann
hefur þróað í samvinnu við Hauk
Baldursson vélaverkfræðing hjá
ALTECH. Fyrirtækið hefur sér-
hæft sig í þróun og sölu búnaðar
til álvera og hefur frumsmíði
nokkurra tækja verið í notkun hjá
íslenska álfélaginu í Straumsvík,
enda segir Jón að slíkar starfs-
prófanir séu forsenda fyrir sölu
nýrra tækja til álvera.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Borði klipptur á Garðatorgi
YFIRBYGGINGIN yfir Garða-
torg í Garðabæ var tekin form-
lega í notkun með mikilli hátið
í gærmorgun. Við sama tækifæri
var opnuð endurnýjuð verzlun
Hagkaups við torgið. Hátíðin var
einkum barnahátið og það var
unga kynslóðin í Garðabæ, sem
sá um að klippa á borðann fyrir
dyrum nýju Hagkaupsverzlunar-
innar — undir árvökulu auga
Óskars Magnússonar forsljóra.
Ríkisstjórnin hafði þijár leynilegar sendistöðvar í Reykjavík 1940
Attu að kalla á hjálp Breta
kæmi til þýzkrar innrásar
Njósnari á brezku ræðismannsskrifstofunni varaði Þjóðveija við hernáminu
• kixxiscámoc Tðtu* » «t<n*xáU oc/trr* • r*xr*sux**
uÁimrxiMOpvMAMtrrtiiHAxvM • OmxmmCM-
AIMVHX.WAtiVAOtr. I HCUjmKJH'.KKAnhV * nODmMXWlA
Bílar 96
MEÐ Morgunblaðinu í dag fylg-
ir 40 síðna aukablað um bíla,
Bílar 96. í blaðinu er fjallað um
þá fólksbíla og jeppa af árgerð
1996 sem bifreiðaumboðin hafa
til sölu.
RÍKISSTJÓRN íslands var reiðubú-
in til að kalla á hjálp Breta, væri
þýzk innrás yfirvofandi árið 1940,
og kasta þannig hlutleysinu fyrir
róða, eins og Þór Whitehead pró-
fessor orðar það í nýrri bók sinni
um ísland í síðari heimsstyijöld,
Milli vonar og ótta, sem út kemur
hjá Vöku-Helgafelli. Þar kemur
einnig fram að fyrr á árinu 1940
hafí stjórnin talið æskilegast að
leita eftir hervemd Bandaríkjanna
ef innrás þýzka hersins vofði yfír.
í bók Þórs Whitehead er sagt frá
því að eftir að þýzki herinn hafði
ráðizt inn í Noreg og lagt undir sig
Danmörku vorið 1940 hafí þjóð-
stjómin látið setja saman þijár
sendistöðvar, sem komið var fyrir
með leynd í Reykjavík í því skyni
að leita á náðir Breta, væru horfur
á að Þjóðveijar gengju á land í
Reykjavík. Þór segir vitað að ein
stöðvanna hafi verið höfð til taks í
húsi við Nýlendugötu, nærri höfn-
inni í Reykjavík, frá því í apríl.
Hafí Bretastjóm verið látin vita um
stöðvamar og brezki herinn hlustað
eftir kalli þeirra allan sólarhringinn.
Æskilegast að leita eftir
vernd Bandaríkjanna
í bók Þórs er jafnframt upplýst
að í byijun ársins 1940 hafi ríkis-
stjórn Hermanns Jónassonar kom-
izt að þeirri niðurstöðu að æskileg-
ast væri að leita eftir vemd Banda-
ríkjanna ef hætta væri á innrás
Þjóðveija og næði gæfist til aðgerða
vestra. Stjórnin hafði þá fengið
upplýsingar um það frá Sveini
Bjömssyni, sendiherra Islands í
Kaupmannahöfn, að Bretar teldu
víst að Þjóðveijar myndu hemema
Danmörku og brezki herinn þá taka
Island undir sína vernd.
Þegar Þjóðveijar hernámu Dan-
mörku 9. apríl 1940 óttuðust ráð-
herrar að annaðhvort Bretar eða
Þjóðveijar hertækju ísland. Einkum
óttuðust menn að skipbrotsmenn
af þýzka kaupfarinu Bahia Blanca
væm hermenn í dulargervi, sem
ættu að taka á sitt vald höfnina,
fjarskiptastöðvar og aðra hernaðar-
lega mikilvæga staði. Hluti Reykja-
víkurlögreglunnar var hafður undir
vopnum, einkum til að takast á við
þýzku sjómennina. Þór Whitehead
telur hins vegar að gmnsemdir í
garð þeirra hafi ekki átt við rök
að styðjast.
Njósnari á ræðismanns-
skrifstofunni
Er brezka stjómin ákvað að her-
nema ísland í byijun maí 1940
hvíldi mikil leynd yfir ráðagerðinni.
Þór Whitehead segir í bók sinni að
brezka ræðismanninum í Reykjavík
hafi ekki verið tilkynnt um að land-
gönguliðið væri á leiðinni fyrr en
daginn fyrir hernámið og hafí hon-
um verið falið að undirbúa það án
þess að nokkuð spyrðist út; annars
væri talin hætta á að Þjóðverjar
yrðu fyrri til og myndu sökkva
brezka hernámsflotanum. Þór hefur
hins vegar komizt að því að Þjóð-
veijar höfðu njósnara í brezku ræð-
ismannsskrifstofunni, sem gaf
Gerlach, ræðismanni Þjóðveija í
Reykjavík, upplýsingar um að
hernám stæði fyrir dyram. Gerlach
hafði sendistöð í ræðismannsbú-
staðnum við Túngötu og gat því
. komið upplýsingunum á framfæri
við þýzka herinn.
eldurinn
►Dr. Páll Einarsson jarðeðlis-
fræðingur hefur fylgst með eld-
stöðvum landsins undanfarin ár.
Leiða má getum að því að eldgos
hafí nýlega orðið án þess að al-
menningur yrði þeirra var. /10
Fjórðungi færri
varnarliðsmenn
►Bandarískum hermönnum í
vamarliðinu á Keflavíkurflugvelli
hefur fækkað um fjórðung á tæp-
um tveimur árum. íslenskum
starfsmönnum hefur ekki fækkað
að sama skapi. /12
Sundrung í Landinu
helga
►Morðið á Yitzhak Rabin, forsæt-
isráðherra ísraels, hefur beint at-
hyglinni að þeim klofningi sem rík-
ir í ísrael og fjölmörgum og ólíkum
hópum gyðinga sem þar búa. /16
„Kína er land
tækifæranna"
►Ragnar Baldursson er áreiðan-
íega sá íslendingur sem hvað
mesta þekkingu hefur á kínversku
samfélagi. Hann starfar í nýstofn-
uðu sendiráði íslands í höfuðborg
Kína. /18
Sagan sem lá í leyni
►Kristín Maija Baldursdóttir,
kennari og blaðamaður, hefur snú-
ið við blaðinu og sendir nú frá sér
fyrstu skáldsögu sína. /20
Gervilimir án
landamæra
►Stoðtækjasmiðjan Össur hf.
smíðar gervilimi. Framieiðslu fyr-
irtækisins hefur verið vel tekið
innan lands sem utan. /22
B________________________
► 1-36
Landkönnuðurinn VII-
hjálmur Stefánsson
►Vilhjálmur Stefánsson var
heimsþekktur maður og einn mesti
heimskautafari sögunnar. Ævi-
saga þessa nafntogaða Vestur-
íslendings er að koma út. /1
Fjölgun I kirkjunum
sem nemur öllum
ísjendingum
►Á einu ári hafa íslenskir kristni-
boðar snúið mörgum til kristinnar
trúar í Kenýa og Eþíópíu. /8
Þetta er ekkert popp
►Ólafur Gaukur samdi tónlistina
við Benjamín dúfu og er það í
fyrsta skipti sem hann gerirtónlist
við kvikmynd. /16
Fljúgandi olíuskip
►Mörgum þykir furðulegt að flug-
vélar geti tekið eldsneyti á flugi.
Hér segir frá eldsneytisflutningum
á milli flugvéla vamarliðsins. /18
Vísnatorg
►Hagyrðingar láta hér gamminn
geysa í nýjum vísnaþætti Morgun-
blaðsins. /22
FASTIR ÞÆTTIR
Fréttir 1/2/4/6/bak tdag 40
Leiðari 26 F61k í fréttum1 42
Helgispjall 26 Bíó/dans 44
Reykjavíkurbréf 26 íþróttir 48
Minningar 28 Útvarp/sjónvarp 49
Myndasögur 38 Dagbók/veður 51
Bréf til blað3ins 39 Gárur 6b
Brids 39 Mannlifsstr. 6b
Stjömuspá 39 Kvikmyndir 12b
Skák 39 Dægurtónlist lOb
INNLENDAR FRÉTTIR:
2-4-8-BAK
ERLENDAR FRÉTTIR:
1-6