Morgunblaðið - 12.11.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1995 11
mennilega af sér og ef það er til-
fellið gæti verið stutt í næsta gos.
Önnur tilgáta er, að eldfjöll í næsta
nágrenni séu í einhveiju óljósu
þrýstingssambandi, að tíð gos í
Heklu og Vestmannaeyjum hafi á
einhvern hátt slakað á þrýstingi í
Kötlu,“ segir Páll.
Páll bætir við að önnur eldstöð
nærri Kötlu hafi virst vera í nokkr-
um tengslum við þá gömlu. Er það
Eyjafjallajökull, en tvö gos hafa
orðið á sögulegum tíma í fjallinu,
annað réft eftir 1600 og hitt 1823.
„Bæði gosin virðast hafa orðið í
hájöklinum og bæði voru fremur
lítil. Það athyglisverða er, að segja
má að bæði hafi tengst Kötlugos-
um. Eyjafjallajökull er eldstöð sem
þarf að taka tillit til, síðast í fyrra
voru þar jarðskjálftar sem mjög
líklega tengdust kvikuhreyfingum
þótt gos hafi ekki náð að komast
upp á yfirborðið. Það sýnir að allt
getur gerst þarna," segir Pálí.
Eldstöðvar undir Vatnajökli
Það er til marks um mótsagnirn-
ar í íslenskri náttúru, að stærsti
jökull Evrópu, Vatnajökull, er ger-
samlega sundurskotinn af bráð-
virkum eldstöðvum með mikium
jarðhitasvæðum. Ber þar hæst
Grímsvötn, en Kverkfjöll eru auk
þess mikið hitasvæði. Sé miðað við
eldvirkni hefur þó vegur Bárðar-
bungu farið vaxandi og seinni árin
hafa vísindamenn áttað sig á því
að eldsumbrot hafa trúlega verið
fylgifiskur að minnsta kosti
þriggja Skaftárhlaupa hin seinni
ár. Undir jöklinum hefur fundist
mikill hryggur, nefndur Loka-
hryggur, og yfir honum tveir sig-
katlar í ísnum sem Skaftárhlaupin
koma úr til skiptis.
Grímsvatnahlaupin hafa komið
á 4-5 ára fresti og er farið að
styttast í það nægta. Þarna er
öflugt jarðhitasvæði sem bræðir
jökulinn, stöðuvatn mikið fyllist
smátt og smátt uns framrás hefst
ogjökullinn sígur. Árið 1983 gaus
í suðurbrún Grímsvatna-öskjunnar
og ýmislegt bendir til þess að slíkt
hafi einnig gerst 1984, án þess þó
að eldur hafi komist upp úr ísnum.
Bárðarbunga skín í gegn
Páll segir að eldstöðin i' Bárðar-
bungu hafi ekki uppgötvast fyrr
en fyrir 20 árum, er menn sáu
„öskjuna skína í gegn um ísinn á
gervitunglamyndum", eins og
hann kemst að orði. Þarna er sum
sé virkt eldfjall, há eldkeila með
öskju. í gegn um tíðina hafa alls
konar hræringar verið í Vatnajökli
og flestar skrifaðar á Grímsvötn.
Nú bendir ýmislegt til þess að sum-
ar þeirra hafi átt upptök í Bárðar-
bungu.
„Arið 1974 byijaði þarna merki-
leg syrpa sem stendur enn. Það
virðist sem kvikuþró í rótum eld-
stöðvarinnar sígi saman. Það veld-
ur skjálftum og eru stærstu kipp-
irnir 5 til 5,5 stig á Richter kvarða.
Þeir finnast hins vegar ekki í byggð
vegna fjarlægðar. Ýmis stórgos á
sögulegum tíma má tengja þessari
eldstöð, þ.e.a.s. þau hafa orðið á
sama sprungusveim. Til dæmis
stórgos í Vatnaöldum rétt eftir
landnám, en þá féll hið svokallaða
landnámslag, öskulag sem finnst
víðast hvar á landinu og hefur
verið notað til að tímasetja land-
námið.
Mikið gos í Veiðivötnum um
1480 tengist einnig kerfi þessu.
Ef litið er til lengri tíma má full-
yrða, að svæðið er fullt eins virkt
og Grímsvötn. Segja má um bæði
svæðin, að óvenjulega langt sé síð-
an að á þeim gaus svo orð sé á
gerandi. Það væri því ekki ein-
kennilegt þótt veruleg gos kæmu
á þessum svæðum í nánustu fram-
tíð,“ segir Páll.
Lokahryggur
íssjármælingar hafa sýnt fram
á að hryggur er undir ísnum vest-
an við Grímsvötn. Þar er jarðhiti
og uppspretta Skaftárhlaupa sem
hafa komið að jafnaði á tveggja
ára fresti síðustu 40 árin. Skjálftar
á svæðinu sýna að þetta eru virkar
eldstöðvar. Katlarnir, sem eru
tveir, síga í hlaupunum og þegar
þeim lýkur hefur komið fram órói
á skjálftamælum. Katlarnir síga
ekki báðir í einu, heldur koma
hlaupin úr þeim til skiptis. Það er
sá eystri sem þykir áhugaverðari
sökum hugsanlegrar eldvirkni.
Páll segir: „Það var byijað að
mæla þarna árið 1985 og síðan
hafa komið þijú hlaup úr eystri
katlinum, 1989, 1991 og 1995.
Þegar hlaupunum er að ljúka hefur
komið órói á skjálftamælum sem
líkist gosóróa, rétt eins og hlaupin
hleypi af stuttum gosum. Skjálfta-
virknin jókst eftir hlaupið síðasta
sumar. Nú mælast þar skjálftar í
hverri viku. Samkvæmt þessu
bendir margt til þess að gos hafi
orðið undir jöklinum þarna þrisvar
á síðustu árum. Það verður því
fróðlegt að fylgjast með því hvað
þarna gerist á næstu árum.“
Kominn tími á Reykjanes?
Síðast gaus á Reykjanesskaga
árið 1340 og telur Páll að það sé
mjög langur tími miðað við að
skaginn er á virkum flekaskilum.
Fyrir þann tíma voru gos mjög tíð.
Eftir landnám komu til dæmis
þrjár stórar goshrinur, ein í Brenni-
steinsfjallakerfinu, önnur rétt um
1200 í Krýsuvík og sú þriðja, rétt
eftir 1200, á Reykjanesi, bæði á
landi og í sjó.
„Okkur hefur orðið tíðrætt um
hrinutilhneigingar eldsumbrota og
er ógerningur að segja til um hvað
langt geti liðið á milli hrina. Sem
stendur er fátt sem bendir til yfir-
vofandi eldsumbrota, en hlutirnir
geta verið fljótir að breytast. Aftur
á móti hafa íbúar Reykjanesskaga
ekki farið varhluta af jarðhræring-
um, en svæðið hefur eftir sem
áður verið mjög virkt jarðskjálfta-
svæði.“
Páll bætir við, að fátt ef nokkuð
bendi til þess að eldsumbrot séu í
uppsiglingu á Hengilssvæðinu
þrátt fyrir tíðar jarðskjálftahrinur
þar undanfarið ár. Engir meiri
háttar kvikuflutningar hafí verið
þar á ferðinni, þótt ekki sé útilokað
að skjálftarnir tengist minni háttar
breytingum á kvikuþrýstingi.
„Það hefur vafist aðeins fyrir
mönnum að túlka þessa skjálfta.
Þessar hrinur eru furðu þrálátar
en enginn skjálfti stór. Þetta ein-
hvern veginn vill ekki hætta og
gæti bent til þess að spenna fari
hækkandi í jarðskorpunni á öllu
suðvesturhorninu,“ eru lokaorð
Páls Einarssonar.
fltangiiiiÞIiiMfr
- kjarni málsins!

clean+^
clean and easy
nútíma háreyðingar-
meðferð með vaxi
• Langtíma háreyðing (4-6 vikna).
• Vax sérstaklega fyrir viðkvœma húð.
• Náttúruleg vaxblanda.
Vökvi sem hœgir á hárvexti.
15% kynningarafsláttur af vaxmeðferð
í nóvember á eftirtöldum snyrtistofum:
Snyrtistofa Ágústu 552-9070
Snyrtistofa Díu 551-8030
Snyrtistofa Halldóru 588-1990
Snyrtistofan Ársól 553-1262
Snyrtistofan Ásýnd 588-7550
Snyrtistofan Fegrun 553-3205
Snyrtistofan Guerlain 562-3220
Snyrtistofan Gyðjan 553-5044
Snyrtistofan Helena fagra 551-6160
Snyrtistofan Líf 557-9525
Snyrtistofan Maja 551-7762
Snyrtistofan Mandy 552-1511
Snyrtistofan Okkar 568-2266
Snyrtistofan Paradís 553-1330
Snyrtistofan Lipurtá 565-3331
Snyrtistofan Þema 555-1938
• Á/œdaÁœs* *
Snyrtistofan Rósa 565-9120
• < leJijarfta/'neti
Snyrtistofa Sigríðar Guðjónsdóttur 561
• . i(/tureyri
Snyrtistofa Nönnu 462-6080
• ÖBotyameg'
Snyrtistofa Jennýar Lind 437-1076
C.
Pantið tíma strax!
//íe/laotAy
Snyrtistofan Dana 421-3617
• V{í//ör'(la{'
Snyrtistofan Sóley 456-4022
/XM/reAfí/fö/'Jor
Snyrtistofa Sigriðar 456-1380
’Sandyeodó
Snyrtistofa Rósu 423-7930
. íc/{/<)(/{'/{'<//•</{'
Fótaaðgerða- og snyrtistofan
Táin 453-5969
S(U/bs&
Snyrtistofa Ólafar 482-1616
Stw/masisiae<//<{/'
Snyrtistofan Anita 481-1214
Snyrtistofan Farðinn 481-1993
-1161