Morgunblaðið - 12.11.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Texti og mynd: Volgeróur Katrín Jónsdóttir
RAGNAR Baldurs-
son er einn
þriggja starfs-
manna sendi-
ráðsins, auk
, hans eru þau
Hjálmar Hann-
esson sendiherra
og Petrína Bachmann önnum kafin
við að koma sér fyrir í húsakynnum
sendiráðsins í byggingu sem hýsir
flest sendiráð erlendra ríkja í Pek-
ing. Fram að þessu höfðu sendiráðs-
starfsmennirnir verið önnum kafnir
við ýmis skyldustörf sem tengdust
heimsókn forseta íslands til Kína og
kvennaráðstefnunni sem þarna var
nýlokið. En þó starfsmennirnir hafi
haft mikið að gera urðu þeir þó að
gefa sér tíma til að borða og það
tækifæri var notað til að spyija
sendiráðsritarann nokkurra spum-
inga um kínverskt samfélag sem
augu heimsins hafa beinst að undan-
farnar vikur.
Ótrúlegar breytingar
Ragnar borðar gjarnan á kín-
verskum veitingastað sem er í nokk-
ur hundruð metra fjarlægð frá sendi-
ráðinu. „Þessi staður minnir mig á
námsár mín hér í Kína,“ segir hann
og pantar nokkra rétti á borðið á
hinu óskiljanlega máli, kínversku.
„Þegar ég kom hingað núna fannst
mér ég aldrei hafa komið hingað
áður, svo miklar hafa breytingamar
orðið. Göturnar hér fyrir framan
voru t.d. akrar, hér vom bændur að
rækta hrísgijón. Leigubílar þekktust
varla, voru kánnski eitt til tvö þús-
und ef þeir hafa þá verið það marg-
ir, en nú er talið að þeir séu um 70
þúsund í borginni. Það vom fjögur
hótel á þeim tíma, en nú em menn
hættir að hafa tölu á þeim. Ég var
að spyija leigubílstjóra að því um
daginn hvað hann héldi að hér væru
mörg hótel og hann hafði ekki hug-
mynd um það.
Auglýsingarnar hafa haldið inn-
reið sína í kínverskt samfélag og
fréttir í kínverska ríkissjónvarpinu
eru t.d. kostaðar af brennivínsfram-
leiðanda. Stór auglýsing fyrir Heim-
ilisvín Konfúsíusar tekur hluta af
skjánum á meðan sjónvarpsþulur
kynnir veðurfréttirnar. Það eru að
verða mestu breytingar á kínversku
samfélagi sem orðið hafa í yfír tvö
þúsund ár. Það er mjög athyglisvert
að fylgjast með þessari þróun,“ seg-
ir hann og skiptist aftur á nokkrum
orðum við kínversku veitingastúlk-
una sem komin er með rétti á borð-
ið, grænmeti sem vex frammi í saln-
um og kokkurinn klippir niður eftir
þörfum.
Kínveijar vilja gjarnan hafa hrá-
efnið sem ferskast og því er algengt
að sjá físka af mörgum tegundum,
humra; rækjur og fleiri „sjávarrétti"
synda um í þar til gerðum fískikeij-
um á veitingastöðunum þar til þeir
eru veiddir upp úr og matreiddir
áður en þeir komast á disk gest-
anna. Á borðinu eru einnig kjúkl-
ingabitar og hrískökur sem kjötsósu
er hellt yfír. Hann segist vera mjög
hrifínn af austrænum mat, og
skömmu áður en leið hans lá aftur
til Kína var hann búinn að setja á
laggirnar japanskan veitingastað við
Ingólfsstræti í Reykjavík.
„Ég var lengi búinn að bíða eftir
því að einhver myndi opna slíkan
veitingastað og þegar ég var orðinn
úrkula vonar varð ég bara að gera
það sjálfur. Þessi veitingahúsarekst-
ur var hálfgert hliðarspor hjá mér,“
bætir hann við, en undanfarin ár
hefur hann mest verið í frétta-
mennsku, bæði á Tímanum og á
Ríkisútvarpinu, auk þess sem hann
hefur kennt kínversku og japönsku
við Háskóla íslands, kennt greinar
skyldar þeim við framhaldsskóla og
fengist við leiðsögumannastörf og
þýðingar svo eitthvað sé nefnt. Síð-
ustu árin hefur hann einnig snúið
sér í vaxandi mæli að stofnun við-
skiptasambanda milli íslands og
Asíu.
Ævintýramennska
En hvað skyldi hafa orðið til þess
að hann fékk áhuga á að fara rúm-
lega tvítugur yfir háifan hnöttinn til
að læra kínversku, fyrir um það bil
tuttugu árum, með fyrstu íslending-
um til að læra þetta framandi tungu-
mál? „Ætli það hafi ekki verið ævin-
RAGNAR Baldursson er fróðastur manna um Kína nútímans og segir tækifæri Morgunblaðið/Valgerður K. Jonsdottir
Isiendinga í fjárfestingum þar eystra fóigna í jarðhita og sjávarútvegi.
„Kína er land:
tækifæranna“.
Ragnar Baldursson er áreiðanlega sá
íslendingur sem hvað mesta þekkingu hefur
á kínversku samfélagi og það er því ómetan-
legt að hafa hann í þjónustu íslenska ríkisins
í nýstofnuðu sendiráði íslendinga í Peking
eða Beijing, eins og Kínverjar nefna höfuð-
borg sína. Valgerður Katrín Jónsdóttir
hitti Ragnar að máli nýverið þegar
hún var á ferð í Kína.
týramennska fyrst og fremst," segir
hann svona eins og hann sé fyrst
núna að gera sér grein fyrir því. „En
þegar ég útskrifaðist frá Mennta-
skólanum við Hamrahlið um áramót-
in 1974-75 var mjög mikill áhugi á
menningarbyltingunni og Kína á ís-
landi, og ég var í hópi þeirra sem
hafði mikinn áhuga á maoismanum
og Kína á þessum árum. Þegar síðan
var auglýstur styrkur til náms í kín-
versku lét ég kylfu ráða kasti og
ákvað að fara, m.a. til að kynnast
því hvernig raunverulegur sósíalismi
væri í framkvæmd. Ég vissi þó lítið
sem ekkert um Kína, eitthvað um
Mao Zedong og Lin Biao var vondi
maðurinn sem reyndi að flýja land
en var skotinn niður á flóttanum.
Svo þekkti ég nöfn á nokkrum borg-
um og það var um þ_að bil allt sem
ég vissi um Kína. Ég var ekkert
búinn að ákveða hvað ég ætlaði að
gera við framtíðina og þetta var
ágætt tækifæri til að kynnast ein-
hveiju nýju.“
Hann var fýrst við nám í Peking-
tungumálastofnuninni, var svo við
nám í Pekingháskóla í heimspeki.
„Þetta var í lok menningarbyltingar-
innar og Mao ennþá á lífí þegar ég
kom hingað og því var heimspeki-
kennslan svo til eingöngu kennsla í
marxiskri heimspeki, eða stærsti
hluti námsefnisins, og svo auðvitað
kenningar Maos. Ég komst þó fljót-
lega að því að til að skilja kínverskt
samfélag og hugmyndafræði Maos
varð ég að kynnast hefðbundinni
kínverskri hugsun.
Á þessum árum, 1976-1977, voru
verk Konfúsíusar og Lao-tse_s bann-
aðar bókmenntir hér í Kína. Ég byij-
aði samt að lesa þetta og síðar fór
ég i framhaldsnám til Japans þar
sem ég lærði m.a. kínverska heim-
speki." Hann bætir við að hann sé
nú að vinna að þýðingum á verkum
Lao-tse á íslensku, því þær þýðingar
sem til séu hafi ekki verið þýddar
beint og því sé alltaf hætta á að
merkingin skolist til.
Heimsspeki samræmingar
Er hann er spurður hvort hann
geti í einni setningu eða tveimur
sagt hver munurinn sé á vestrænni
og austrænni heimspeki, segir hann
vestræna heimspeki vera aðgrein-
andi, leggi áherslu á það sem sé
ólíkt en austræn heimspeki og kín-
versk heimspeki leggi meiri áherslu
á það sem er sameiginlegt. „Kín-
versk heimspeki leggur einnig
áherslu á að allt sé í þróun og breyt-
ingu, allt sé sífelld barátta and-
stæðna. Þetta endurspeglast alls
staðar í afstöðu þeirra til umhverfis-
ins, Jing og Jang eru alls staðar
fyrir hendi. Þessi afstaða endur-
speglast einnig í hugmyndafræðileg-
um deilum milli Evrópusósialista,
sovéskra sósíalista og kínverskra. I
evrópskum marxisma er aðaláhersl-
an lögð á sögulega efnishyggju, sem
er að vissu leyti vélræn, þróun verð-
ur bara til vegna efnahagslegra for-
sendna. Móthverfur eru ekki alltaf
til, heldur spretta þær fram og eru
leystar. Kínveijar segja hinsvegar
að móthverfur séu alltaf fyrir hendi,
Jing og Jang séu alltaf til staðar og
því sé allt í þróun og breytingu.
Þetta er líklega hluti skýringar á
því sem er að gerast hér í Kína
núna, Kínveijar eru miklu opnari
fyrir breytingum og nýjum hugsun-
arhætti, en t.d. vestrænir marxistar,
því ef kenningar þeirra fóru ekki
saman við raunveruleikann þá féll
allt kerfið saman. Kínverskir komm-
únistar aðlaga bara kenningar sínar
raunveruleikanum og eru þá ekki
marxistar lengur heldur bara Kín-
veijar, þeir byggja kommúnismann
á kínverskum grunni."
Þetta er skýringin á því hvers
vegna alþjóðlegir hamborgarar og
gosdrykkir hafa m.a. haldið innreið
sína í Kína. Tveir Kínveijar koma
að borðinu til okkar og setjast við
það. Við sitjum við stórt hringborð
í innra sal veitingahússins og kín-
verska veitingastúlkan kemur aftur
að borðinu til að taka við nýrri pönt-
un. Ragnar spyr hvað ég haldi að
hún sé gömul, „svona 14-15,“ er
svarið, hann skiptist á nokkrum orð-
um við stúlkuna, hún flissar og ég
vona að hún hafi ekki móðgast því
hún er 18 ára og finnst hún eflaust
mjög fullorðin. Ég spyr hvort það
sé ekki erfitt að ná tökum á þessum
undarlegu málum, japönsku og kín-
versku. Hann segir kínverska mál-
fræði einfalda, „orðin eru stutt og
það eru engar beygingarendingar.
En hljóðfræðin og skriftin eru erfið.
Japönsk málfræði er hins vegar mjög
erfið fyrir íslendinga en framburður
tiltölulega auðveldur, öfugt við kín-
verskuna, enda eru þessi mál ekkert
skyld þrátt fyrir að Japanir noti
mikið af kínverskum tökuorðum.
Þjóðfélagsbylting í Kína
„Kína er land tækifæranna í dag.
Kína er risaveldi, þriðja mesta ríki
veraldar á eftir Bandaríkjunum og
Japan. Þessar breytingar á fram-
leiðsluþáttum og mannlegum sam-
skiptum og þjóðfélagskerfinu öllu í
heild eru mun meiri og róttækari
en urðu við valdatöku kommúnista
árið 1949. Ýmsir þættir í stjórnkerfi
kommúnista og þjóðfélagskerfinu
sem þá var eiga sér hliðstæðu í
gamla Kína. Stærstu fyrirtækjunum,
sem réðu jafnvel um hundrað þúsund
manns í vinnu, svo sem eins og
skipasmíðafyrirtæki, myntsláttur,
járnnámur, fyrirtæki sem réðu millj-
ónir manna um allt land, var stjórn-
að af starfsmönnum ríkisins og emb-
ættismennirnir voru skipaðir af
stjórninni í Peking. Þeir voru skipað-
ir með tilliti til þess hversu vel þeir
voru að sér í hinum opinberu fræð-
um, sem voru þá verk Konfúsíusar
og Lao-tses.
Þessu var við haldið eftir valda-
töku kommúnista, nema þá var ríkis-
heimspekin marxísk. Menn voru
skipaðir í yfirmannastöður eftir því
hve vel þeir voru að sér í marxisman-
um en ekki hversu góðir fagmenn
þeir voru, yfirmaður í skipasmíða-
stöð var með kenningarnar á hreinu
(í
€
«
«