Morgunblaðið - 12.11.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1995 B 3
ástríðu að komast á einhvern tiltek-
inn stað án tillits til þess hvað það
kostar.
Menn sem geta ekki um annað
hugsað en óvenjuleg afrek á sviði
landkönnunar fá ekki orð fyrir geð-
prýði. Þremenningarnir frægu sem
könnuðu Afríku á 19. öld — David
Livingstone, Henry Stanley og Ric-
hard Burton — voru vissulega mörg-
um hæfileikum gæddir en jafnframt
haldnir miklum geðflækjum. Stefnu-
festa og þrá eftir viðurkenningu al-
mennings knúðu þá til fráleitrar
hegðunar og ofsafengins rógburðar
um þá sem öttu við þá kappi og
níddu þá. Með líkum hætti gerðu
fremstu landkönnuðir á norð-
urskautsslóðum, Robert Peary og
Roald Amundsen, sig seka um heift-
rækni og ofsa á efri árum sem gekk
fram af vinum þeirra hvað þá öðr-
um. í þessum fimm manna hópi var
Burton einn bæði fræðimaður og
landkönnuður, en þótt hann
skyggndist víðár en hinir var hann
vansæl sál, hlutdrægur og óstöðug-
lyndur, hneigður til ofsabræði og
andstyggðar á sjálfum sér.
Þótt Vilhjálmur Stefánsson væri
gerólíkur Peary, Amundsen, Stanley
og Burton að skaplyndi og fram-
göngu, átti hann hlut að sama stór-
kostlega könnunarátakinu og þeir á
síðustu áratugum 19. aldar og fyrstu
árum hinnar tuttugustu. Hinn hefð-
bundni landkönnuður, sem var að
hluta til sjóræningi, að hiuta opinber
skemmtikraftur og — já, reyndar —
vísindamaður að einhverju leyti, hop-
aði seint og um síðir af meginsviði
sögunnar.
Flestir landkönnuðir eru umdeiid-
ir. Ferill Vilhjálms Stefánssonar
vakti líka deilur og er sumum þeirra
ólokið enn. Sumir samtíðarmenn
töldu hann sýndarmenni og æsi-
fréttamann og vefengdu jafnvel gildi
starfa hans úti á vettvangi. Enn
heyrist gagnrýni af þessu tagi, eink- ,
um í Kanada, þar sem óvildarmenn
Vilhjálms hafa styrkari stöðu en í
Bandaríkjunum eða Evrópu.
Svo langur tími er liðinn síðan
Vilhjálmur Stefánsson lét af virku
hlutverki úti á vettvangi að unnt er
að ná yfirsýn yfir deilur um störf
hans á því sviði. Ætla má að sögu-
legar heimildir veiti nú heildarsýn.
Skrif og gögn þátttakenda eru varð-
veitt í opinberum skjalasöfnum þar
sem unnt er að rannsaka þau ’ leit
að frekari vitneskju.
Robert Peary sagði eftirfarandi
um Vilhjálm þegar hann afhenti
honum gullmedalíu The Nationai
Geographic Society:
„Vilhjálmur Stefánsson hefur gert
uppdrætti af yfir 100.000 fermílum
af áður ókönnuðu landsvæði í norður-
héruðum Kanada og aukið þekkingu
mannkynsins á svo margvíslegan
hátt, að það er næstum ómetanlegt."
Vísindamaðurinn
Á árunum 1906 til 1918 ferðaðist
Vilhjálmur í samtals 10 vetur og 7
sumur um heimskautalönd Ameríku.
Hann lærði tungumál eskimóa til
hlítar og varð fyrstur vestrænna
manna til að sanna að hægt væri
að lifa á gæðum heimskautalands-
ins. í leiðangrinum 1913-18 safnaði
Vilhjálmur gögnum sein fylltu 30
bindi og fjölluðu m.a. um dýra-
fræði, mannfræði, landafræði,
grasafræði, líffræði, veðurfræði,
segulaflsfræði, jarðfræði og haf-
fræði.
Hinn frægi bakteríufræðingur dr.
Rene Dubos tók svo til orða 1962:
„Enginn hefur fært rök fyrir því á.
gleggri, frumlegri og uppbyggilegri
hátt að lífeðlislegar rannsóknir á lífs-
háttum séu fullgilt svið innan mann-
fræðinnar og afar gjöfull þáttur vís-
indalegrar læknisfræði." Gagnrýn-
endur Vilhjálms saka hann gjarnan
um að vera gervivísindamaður, en
sú ásökun leiðir hugann að því í
hveiju sannar vísindakenningar séu
þá fólgnar. Dubos hrósaði rannsókn-
um Vilhjálms á aðlögunarþæfni esk-
imóa, en þær voru fólgnar í ná-
kvæmri beitingu hinnar vísindalegu
aðferðar: „Með athugunargáfu sinni
og hæfileika til að draga almennar
ályktanir af einstökum staðreyndum
lagði hann til nýjar íhuganir um
margvísleg efni, t.d. húsagerð, nær-
ingarfræði og orsakir langvinnra
sjúkdóma."
Vilhjálmur lýsti lífi sínu að hætti
innfæddra í bókinni Meðal eskimóa,
sem er lýsing á annarri dvöl hans á
STEINWAY & SONS PÍANÓ
Óska eftir að kaupa Steinway píanó, staðgreitt.
Upplýsingar sendist afgreiðslu Mbl. merktar:
„Steinway - 15910“.
HÚÐLÆKNIR
Hef flutt læknastofu mína í Eiðistorg 17, 2. hæð.
Tímapantanir kl. 13.00-15.00 í síma 561 5550.
Helga Hrönn Þórhallsdóttir.
Sérgrein: Húðsjúkdómar.
Eftirlitsstofnun EFTA
Fulltrúi laga- og stjórnsýsludeildar
Eftirlitsstofnun EFTA í Brussel hyggst ráða til starfa
frá og með 1. janúar 1996 fulltrúa (fullt starf) í laga-
og stjórnsýsludeild sína (Legal & Executive Affairs
department).
Meginmarkmið Eftirlitsstofnunar EFTA er að tryggja
að EFTA-ríkin, sem aðild eigá að EES-samningnum,
virði skuldbindingar sínar samkvæmt samningnum og
að verkefni séu samkvæmt reglum um virka
samkeppni. Laga- og stjórnsýsludeildin veitir ráðgjöf
varðandi lagaleg málefni sem kunna að koma upp í
öðrum deildum stofnunarinnar og gegnir mikilvægu
hlutverki í kærumálum og öðrum formlegum
aðgerðum stofnunarinnar. Hún er einnig fulltrúi
stofnunarinnar í dómsmálum, það er málurn er fara
fyrir EFTA-dómstólinn.
Starfsmaðurinn mun sinna verkefnum á þessum
þremur sviðum innan þess ramma sem
EES-samningurinn nær til og honum/henni eru falin
með hliðsjón af persónulegri reynslu og hæfileikum
hans/hennar.
Háskólagráða í lögfræði og grundvallarþekking á
hinum lagalega rammma Evrópusambandsins og
Evrópska efnahagssvæðisins (EES) sem og nokkurra
ára starfsreynsla á tengdu sviði hvort sem er hjá hinu
opinbera eða einkafyrirtæki er nauðsynleg.
Góð þekking á undirstöðum einhvers þátta
EES-samningsins og starfsreynsla tengd dómsmálum
yrði metin seni mikilvægur kostun
Frábært vald á ensku, jafn skriflega sem munnlega, er
nauðsynleg en enska er hið opinbera mál
stofnunarinnar. Þá .yrði litið á frönsku-, norsku-,
íslensku- eða þýskukunnáttu sem kost.
Venjulega eiga starfsmenn stofnunarinnar að vera
ríkisborgarar einhvers þeirra þriggja EFTA-ríkja, er
aðild eiga að EES-samningnum, en stofnunin er
einnig reiðubúin að taka til umfjöllunar umsóknir frá
borgurum annarra ríkja, er eiga aðild að
EES-samningnum.
Tilað fá nánari upplýsingar og umsóknareyðublöð (No
3/95) vinsamlegast hafið samband við:
EFTA Surveillance Authority,
Director of Administration,
Rue de Tréves 74,
B-1040 Brussels,
Sími: (00 322) 2861 891. Belgíu.
Fax: (00 322)2861 800.
Umsóknarfrestur rennur út 5. desember 1995.
btliitrVVVtrLÍv (2 CrLIlU LvMdl
í Borgarleikhúsinu
'/iÍLuiíl'JTÍJÍ'Jfi
.\ I o I ■*
Aij'JJ/BiiJJl
Ingibjörg Björnsdóttir
Sigurður Þórðarson
^ -jjíjjjj jjjj/ibuj
August Bournonville
Edvard Helsted og Holger Paulli
jjjj of'jnij jrumjji
Petipa/lvanov ,b“
P. Tchaikovsky
rjubrJr fjjjr
Stephen Mills 1
Robert LaFosse
Scott Joplin
id jyijJÍJÍdö
nonville
H. Lövenskjold
iJoyaifiDíií:
A&eins þrjár sýningar
ansflokkurinn
jfe SPARISIÓÐUR
REYKJAVlKUR OC NÁCRENNIS