Morgunblaðið - 14.11.1995, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 14. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Frá Goethe til Gamla Nóa
Johann Wolfgang Piet
Goethe Hein
BOKMENNTIR
Ljóðaþýðingar
NOKKUR ÞÝDD LJÓÐ
eftir Helga Hálfdanarson. Prentun
G.Ben. Mál og menning 1995 —140
síður. 2.980 kr.
NOKKUR þýdd ljóð eru yfirleitt
óbirtar þýðingar eftir Helga Hálf-
danarson, en sumar þýðinganna
hafa áður komið í blöðum og bókum.
Breiddin í þýðingum Helga lýsir sér
í því að hann þýðir Goethe og Höld-
erlin, Bellman og Piet Hein og gerir
þeim öllum góð skil þótt hyldýpi virð-
ist liggja milli hinna þýsku snillinga
ljóðlistarinnar og Skandínavanna
sem slógu svo eftirminnilega á létta
strengi. Bellman tilheyrir reyndar
klassíkinni, en hinn aldni Hein (ní-
ræður 16. desember nk.) verður að
bíða eftir stallinum.
Ég hef orðað það áður að sjaldan
takist Helga betur en í glímu sinni
við þýskumælandi skáld. Nokkur
þýdd ljóð eru staðfesting þessa.
Þýskaland stendur fremst í safninu.
Fimm ljóð eru eftir Goethe: Nótt
hins mannlega, Fiskimaður, Gan-
ímedes, Tregaljóð smalans og
Söngvarinn.
Blökk og draumlynd
Gott var að rekast á Friedrich
Hölderlin. Nótt er afar falleg þýð-
ing, ekki síst lokalínurnar: „Sjá!
blökk og draumlynd er nóttin að
nálgast/ alsett stjörnum, en oss
afhuga; fjarlæg og dul/ vekur hún
furðu, svo fögur og framandi dauð-
legum mönnum,/ ofar háfjalla
hnjúk, heiðrík í sorg og í dýrð.“
Dauðinn eftir Hölderlin er að-
eins tvö erindi, en þarf ekki að
vera lengra:
Hann skelfir oss,
vor hollvættur Dauðinn, sem hljóður kemur
. hægt í draumskýi svefnsins.
Hann vekur hroll, og vér horfum aðeins
ofan í gröf, þótt hann fullkomnun færi,
úr hulu nætur oss leiði á land
lausnar alls efa.
Ljóð um dauða, tega og sorg eru
mörg í Nokkrum þýddum ljóðum,
enda hafa þessi yrkis-
efni freistað flestra
skálda og reynar fang-
að hug sumra þeirra
nær alveg. Grafskriftir
eru líka nokkrar, eink-
um eftir Grikkina sem
voru sérhæfðir i slíkri
ljóðasmíð. Helgi þýðir
framlag Símonídesar
frá Keos, Æskílosar
og Leónídasar frá Tar-
entos. Þessi skáld
kunnu flestum betur
að binda hugsanir sín-
ar í fá orð, en þó ekki
betur en Menandros
sem gerði sig ódauð-
legan með sex orðum:
„Sá sem guðirnir elska, ungur
deyr.“
Norðmaðurinn Johan Herman
Wessel á einnig gagnorða eigin
grafskrift þar sem hann víkur að
hóflausri drykkju sinni, en þetta er
efni sem fleiri eiga sameiginlegt í
Nokkrum þýddum ljóðum en höf-
undur Gamla Nóa.
Þá var gaman
Dóttir álfakóngsins eftir Jjohann
Gottfried Herder, hinn mikla
fræðimann og þjóðvísnaútgefanda,
er meðal þýðinga af alþýðlegra tagi.
Helgi nær sér mjög á strik í þessari
þýðingu. Sama er að segja um
Gamla Nóa Bellmans: „Þá var
gaman, þá var gaman,/ þá var lifað
hátt; þar var enginn þunnur,/ því
að enginn munnur/ lengur vildi,
lengur vildi/ lepja vatnið blátt.“
Sumt verkar ekki verulega sann-
færandi í bókinni, en allt er þýtt
af smekkvísi hjá Helga. Valið
kemur stöku sinnum á óvart. Sama
gildir vissulega um Magnús Ás-
geirsson og fleiri öndvegisþýð-
endur.
Endahnútur í lok bókar er
skemmtileg upprifjun þeirra
ummæla Helga að hann hafi að
mestu látið erlend nútímaljóð í friði
vegna þess að hann teldi æskilegt
að yngri menn en hann fengjust
við nútímaljóðin. Engu að síður
þýðir Helgi nútímaljóð í Nokkrum
þýddum ljóðum. Tvær ágætar þýð-
ingar eru á ljóðum eftir Spán-
verjann Antonio Machado. Önnur
þeirra hljómar svo:
Veikt hljóð, sem kyrtilfaldur
stijúki um auða jörð,
og gráthljómur
frá gömlum klukkum.
Af deyjandi glæðum
lýkur við sjónhring,
hvítir svipir feðranna
kveikja á stjömum.
Ljúkið upp svaladyrum,
stund draumanna nálgast.
Kvöldið er gengið til náða,
klukkumar dreymir.
Jóhann Hjálmarsson
BÖKMENNTIR
Skáldsaga
SKÖMMIN
Eftír Taslimu Nasrin. Mál og menn-
ing, Reykjavík 1995.239 bls.
BARÁTTA Taslimu Nasrin
gegn bókstafstrú og dauðadómur-
inn sem múslimar hafa kveðið upp
yfir henni hafa fært hana og bók
hennar, Skömmina (Lajja), inn í
sviðsljós bókmenntaheimsins.
Nasrin vakti mikla athygli á bók-
menntahátíðinni sem haldin var í
Reykjavík í haust. Á fyrirlestri sem
hún hélt í Norræna húsinu um
áhrif bókstafstrúar í heimalandi
sínu, Bangladesh, var staðið út úr
dyrum og ljóðaupplestur hennar í
Þjóðleikhúskjallaranum þótti sér-
stakur, jafnvel göldrum líkastur.
Það var því með nokkurri eftir-
væntingu sem gagnrýnandi hóf
lestur á Skömminni. Þær vænting-
ar sem hann gerði sér vonf hins
vegar ekki uppfylltar.
Skömmin er heimildarskáldsaga
og segir frá örlögum hindúískrar
fjölskyldu í múslimska ríkinu
Bangladesh. Á Indlandi hefur hóp-
ur hindúískra öfgamanna lagt
fimm hundruð ára gamla mosku
múslima í Ayodhya í rúst. Upp úr
því hefjast gríðarlegar ofsóknir á
Brotnar vonir
hendur hindúum í
grannríkinu Bangla-
desh. Fjölskyldan sem
Skömmin segir frá er
ekki trúuð en lifir í
trausti á mannúð og
kærleika. Á þeim for-
sendum og vegna ást-
ar sinnar á landi sínu
og þjóð neitar fjöl-
skyldufaðirinn að flýja
undan ofsóknum músl-
ima. Sú ákvörðun
verður fjölskyldunni
afdrifarík og áður en
yfir lýkur stendur hún
uppi með brotnar von-
ir, í skömm vegna
grimmdar þjóðar sinnar.
Inn í þessa frásögn fléttast saga
Bangladesh sem er blóði drifin.
Er sú saga ýmist rakin með upp-
talningum í gegnum höfundarinn-
skot, samtöl persóna og hugsanir
eða í eins konar skýrsluformi. All-
ar aðferðirnar hægja mjög á frá-
sögninni auk þess sem hinar sögu-
legu upplýsingar auka lítt á áhrifa-
mátt bókarinnar. Síendurteknar
upptalningar á voðaverkum músl-
ima gagnvart hindúum hafa jafn-
Taslima Nasrin
vel öfug áhrif á le-
sandann, þær draga
úr áhuga hans og at-
hygli þar eð þær bijóta
framvindu sögunnar
upp. Að auki eru teng-
ingar á milli frásagn-
ar- og upptalninga-
(eða upplýsinga-)
kafla oft illa unnar og
klaufalegar. Persóna
kemur auga á bók
„sem eftir titlinum að
dæma fjallar um trú-
ardeilurnar 1990.
Hann opnar bókina og
byijar að lesa, og brátt
er hann niðursokkinn
í lesturinn“ (101). Á eftir fylgir
tveggja blaðsíðna upptalning á of-
beldisverkum sem tengjast sögu-
þræðinum ekkert. Á einum stað
birtist löng tala um fjárhagsvanda
Bengala og spillingu án þess að
henni sé fylgt eftir í frásögninni
sjálfri (198-201). Á öðrum stað
segir frá því að „verslanir hindúa
sem ekki hafa orðið fyrir árásum
séu lokaðar" og í kjölfarið rennir
persóna sögunnar „huganum yfir
dæmi um svívirðilega skemmdar-
starfsemina árið 1990“ (144). Þar
fylgir löng upptalning á hofum,
hótelum, hárgreiðslustofum, bif-
reiðaverkstæðum, veitingahúsum
o.s.frv. sem voru eyðilögð þetta
ár. Hún færir lesandann ekki nær
söguefninu á einn eða neinn hátt.
Mörg slík dæmi mætti nefna. Allt
þetta gerir söguna ákaflega erfiða
og leiðinlega aflestrar.
Skömmina skortir frásagnarein-
ingu. Ef til vill má deila um það
hvort hægt sé að gera kröfu um
að heimildarskáidsaga búi yfir
þeim eiginleika — sem er vissulega
eitt megineinkenni góðrar skáld-
sögu. Það hlýtur þó ávallt að vekja
meiri áhuga og athygli hjá lesand-
um ef slík saga er vel byggð, vel
fléttuð heild.
Að mínu mati hefur Nasrin far-
ið auðveldari leiðina að því að segja
sögu sem sannarlega á erindi við
heiminn; erfíðari leiðin hefði verið
að flétta þær hörmungar sem hér
birtast í upptalningum og staðtölu-
skýrslum í eina samfellda sögu.
Það má svo ef til vill einnig deila
um það hvort eigi að leggja bók-
menntalegt mat á verk eins og
Skömmina. Þetta er saga sem varð
að segja. Það skiptir kannski ekki
svo miklu máli hvernig hún var
sögð?
Þröstur Helgason
Snert hörpu mína
BÓKMENNTIR
Saga
LÍNA LANGSOKKUlt í
SUÐURHÖFUM
Höfundur Astrid Lindgren. Þýðing
Sigrúnar Amadóttur.
Mál og menning 1995 -112 síður.
SÚ VAR tíð, að fólk taldi sig
hafa fundið forskrift að því, hvað
þyrfti til að teljast skáld: Klæðast
snjáðum brókum sem aldrei hefðu
komizt í snertingu við straujárn;
setja upp svarta alpahúfu; götuga
strigaskó; gleraugu, helzt hring-
spanga; trefíl og snjáðan frakka;
láta' sér vaxa hár og hökutopp.
Vissulega var gott að eiga penna
og blað, pára á það orð, andvana-
fædd orð. Síðan var að arka með
„meistaraverkið“ til úthlutunar-
nefndar listamanna Íauna, sækja
um styrk fyrir kaffibolla og vínar-
brauði. Já, mannskepnan er skrýtin,
sumum veitist auðvelt að blekkja
hana til að trúa að hægt sé að
læra að verða skáld, og jafnvel
tæla útgefendur til að gefa bullið
út. En skáld er annað og meir: Gjöf
til mannheims. „Sá einn er skáld,
sem þögull getur þráð og þakkað
guði augnabliksins náð,“ eins og
Davíð Stefánsson orðar það, skilur
að skáld er hljóðfæri „hins mikla
eilífa anda“, beygir sig undir slátt
hans í auðmýkt: „Snert hörpu mína,
himinborna dís, svo hlusti englar
guðs í Paradís.“ Þú hlustar ekki
aðeins á orðin sem skáldið þylur
þér við hlust, heldur á streng þíns
eigin hjarta er fyllir stundina lífsins
hljómi. Hér skilur milli ljóss og
skugga. Astrid Lindgren er einn
þessara tónvaka sem með sanni
falla undir orðið skáld. Nærri fertug
sendir hún fyrstu söguna um Línu
Langsokk frá sér. Sænskir og heim-
ur allur urðu að augum og eyrum,
þreyttust ekki á að hrópa: Meira!
Meira! Það var af því að draumur-
inn í bijóstum þreytzt, stríðshijáðs
mannkyns kristallaðist í háttum og
lífsspeki þessarar undarlegu telpu,
Línu, sem gaf skrautklæddu tildrinu
langt nef, þorði að vera hún sjálf.
Lindgren sváraði kalli: Dró til
myndar af Emil í Kattholti; Ronju
ræningjadóttur og fleiri ærslabelgj-
um.
í þessari bók er Lína Langsokkur
söm við sig, stígur ekki til höfuðs
þó prinsessa sé 126 þegna Kattar-
attaeyjar í Suðurhöfum, kennir
spjátrungi, sem vill sölsa undir sig
setrið hennar, Sjónarhól, betri siðu,
líka hákarli sem hyggst gæða sér
á vini hennar. Já til éyjar sinnar
heldur hún með vinum sínum,
Tomma og Önnu, svo þau nái sér
eftir veikindi. Slíkur er grómáttur
eyjarinnar, að ekki aðeins börnin
verða sæl og pattaraleg, heldur
tognar og úr virðulegri margföldun-
artöflunni!
Með blökkum vinum eignast Lína
og systkinin unaðsstundir, og
hjartahlýja Línu vekur þegnum
hennar þær kenndir, að tárvotir
horfa þeir eftir skipi hennar, þá hún
kveður.
Myndir eru fjörmiklar, skemmti-
legar, falla vel að efni.
Þýðing Sigrúnar er mjög góð,
lipur, kliðmjúk, falleg. Ekki nenni
eg að fínna að þó herra Níels, ap-
inn, tylli sér á rassinn á hestinum
í stað lendar, slíkt væri sparða-
tínsla, svo vel sem Sigrún hefir hér
staðið að verki.
Útgáfunni ber þökk, þvi bókin
mun gleðja börn á öllum aldri.
Sig. Haukur
Nýjar bækur
Álfheiður Guðfinna
Steinþórsdóttir Eydal
• BARNASÁLFRÆÐIe ftirsál-
fræðingana Álfheiði Steinþórs-
dótturog Guðfinnu Eydal er
komin út.
Bókin er ætluð sem handbók
handa uppalendum og öllum öðrum
sem sinna málefnum bama. Hún
fjallar um þroska barna frá fæð-
ingu til unglingsára og er fyrsta
íslenska bókin sinnar tegundar, að
sögn útgefanda. Annars vegar er
lýst eðlilegum þroskaferli og sér-
kennum hvers aldurskeiðs um sig
og hins vegar tekið á einstökum
atriðum. Má þar nefna kafla um
foreldrahlutverkið og annan um
mótun bams í fjölskyldu, þar sem
m.a. er rætt um einkaböm og tví-
bura. Staldrað er við breytingar
og álag sem komið geta upp í lífi
barna, svo sem missi ýmiss konar,
skilnað foreldra, búferlaflutninga
og stjúpfjölskyldur. Þá er fjallað
um sálræna erfiðleika bama og
hegðunarvandkvæði og loks um
afmarkaða þætti, til dæmis svefn-
venjur, aga, ofbeldi, leik og sköp-
un, kynhlutverk, vináttu, umferð-
ina og margt fleira.
Utgefandi er Mál og menning.
Halldór Hansen barnalæknir ritar
aðfaraorð að bókinni sem erprent-
uð íPrentsmiðjunni Odda. hf. Ljós-
myndir eru eftir Sissu ogkápu
gerði Margrét E. Laxness. Verð
3.960 kr.
• ÚT er komin bókin Vöru-
merkjaréttur - Helstu megin-
reglur eftir Jón L. Arnalds hér-
aðsdómara og sérfræðing í hug-
verka- og auðkennarétti. Bókinni
er ætlað að gefa
almennt yfirlit
yfir meginreglur
gildandi vöm-
merkjaréttar hér
á landi. Hún er
rituð fyrir nem-
endur í lagadeild
Háskóla Islands
og er ætluð til
nota við kennslu
í vömmerkjarétti.
í lok bókarinnar eru birt helstu
lög sem máli skipta varðandi vöm-
merkjarétt. Bókin miðast við stöðu
þessara mála í september 1994 og
fjallar um dóma, úrskurði og við-
burði fram til þess tíma.
Utgefandi erBókaútgáfa Orators.
Bókin er 199 bls. Verð bókarinnar
er 3.600 krónur.
• ÚT ER komin bókin Ertu viss?,
Brigðul dómgreind í dagsins
önn, eftir Thomas Gilovich pró-
fessor í sálfræði við Cornel-lhá-
skóla í Bandaríkjunum, en hann
hefur einkum fengist við rannsókn-
ir á ályktunarhæfni fólks og skyn-
semi í daglegu lífi.
Bókin fjallar um hæpnar
skoðanir fólks, meinlokur eða
ranghugmyndir og hvernig þær
mótast af misskilningi, rangtúlk-
un, hlutdrægni, óskhyggju, hags-
munum manna og samfélaginu í
heild. í fyrri hlutanum em rang-
hugmyndir og grillur af ýmsu tagi
skoðaðar fræðilega og niðurstöð-
umar síðan notaðar í síðari hlutan-
um til þess að varpa ljósi á vafa-
samar hugmyndir fólks um smá-
skammta-, náttúru- og huglækn-
ingar og svonefnd dulsálfræðileg
fyrirbæri. Sigurður J. Grétarsson,
dósent í sálfræði við Háskóla ís-
lands, þýddi bókina sem er 209
blaðsíður.
Utgefandi er Heimskringla, Há-
skólaforlag Máls ogmenningar,
kápu gerði Erlingur Páll Ingvars-
son ogprentvinnslu annaðist G.
Ben. - Edda prentstofa hf. Verð
3.480 krónur.