Morgunblaðið - 18.11.1995, Síða 4
4 C LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 1995 C 5
JÓNAS Ingimundarson og
Kristinn Sigmundsson.
Kristinn,
Jónas,
Schubert
TÓNLIST
Illjómdiskar
SCHWANENGESANG
Franz Schubert: Schwanengesang
(Svanasöngur) og fjögur sönglög.
Kristínn Sigmundsson, bassabarítón.
Jónas Ingimundarson, pianó. Upp-
töku stjórnaði Halldór Vikingsson.
Framleitt af Sony DADC Austria.
Mál og menning MM-001.
ÞÚ veist í fyrsta laginu á hverju
þú átt von; frábærum flutningi á
síðustu söngvum Schuberts — sem
allir eru merktir snilldinni og rísa i
óviðjafnanlegan skáldskap í Tvífar-
anum (Der Doppelgánger) og Mynd-
inni hennar (Ihr Bild). Raunar eru
allir Heine-söngvamir á þvílíku plani
að þeir eiga sér ekki hliðstæðu nema
í Vetrarferðinni (ætli Tvífarinn eigi
sér nokkra hliðstæðu — nema ef
væri í síðasta söng Vetrarferðarinn-
ar, Der Leiermann?).
Að vísu er ég ekki að segja nein
tíðindi nema hvað mér finnst stund-
um gert of lítið úr söngvunum við
texta Ludwigs Rellstab (sem var að
vísu enginn Heine). Væntanlega
gjalda þeir þess að standa við hlið
Heine-söngvanna. Samt er varla
hægt að hugsa sér yndislegri byijun
á einu söngvasafni en Liebesbot-
schaft og magnaðara framhald (sem
gefur fyrirheit um það sem síðar
kemur) en Kriegers Ahnung (stór-
kostlega sungið). Eða þá Aufent-
halt. Eða ljúfari mansöng en Leise
flehen meine Lieder (Stándchen).
Heine-söngvamir eru auðvitað
snilldin uppmáluð, allir með tölu.
Eða þekkja menn betri „sviðsetn-
ingu“ á einsemdinni en í söngvunum
Við hafið (Am Meer) eða Borginni
(Die Stadt)? (Og hafði Sehubert þó
hvorki séð saltan sjó né komið til
Hamborgar!) — Svo ekki sé minnst
aftur á Tvífarann.
Þeir félagar, Kristinn og Jónas,
bæta við fjórum alþekktum söngperl-
um, að viðbættum einum Rellstab-
söng (Herbst eða Haust), sem settur
er á sinn stað (oftast sleppt). Goethe-
söngvamir Wanderers Nachtlied (við
stórfallegan texta, sem til er m.a. í
snilldarþýðingu Helga Hálfdanarson-
ar) og Heidenröslein eru einstaklega
vel fluttir, Kristinn syngur þann
seinni með stórum sjarma og jafnvel
húmor.
Hljómdiskurinn endar viðeigandi
á lofgjörðinni Til tónlistarinnar.
Ég held ég sé ekkert að ausa þá
félaga meira lofi en komið hefur
þegar fram, beint og óbeint. Flutn-
ingur beggja er persónulegur um
leið og hann er „ekta Schubert".
Sjaldan hef ég heyrt einsemdinni
betur lýst — og með skáldlegri
(stundum nístandi) hætti.
Við skulum ekki gleyma því að
þessir söngvar Schuberts fjalla í ein-
hveijum skilningi um ástina — sem
á sér dapurlegan förunaut, einsemd-
ina sjálfa.
Þú hlustar á þá einn. Það sama
gildir um Vetrarferðina (sem við
bíðum eftir). Mál og menning og
Halldór Víkingsson (stjóm upptöku)
eiga heiður skilinn fyrir þessa merku
útgáfu.
Oddur Björnsson
Albee í
endurliti
BANDARÍSKA leikritaskáldið,
Edward Albee, hefur alltaf
verið tregt til að veita blaða-
viðtöl. Albee hefur nefnilega
alltaf verið illa við þá áráttu
gagnrýnenda að lesa ævisögu
höfunda inn í verk þeirra.
Nýlega veitti hann þó Inter-
national Herald Tribune viðtal
þar sem hann ræðir meðal
annars um verk sitt, Three
Tall Women, sem fengið hefur
Pulitzer-verðlaunin.
í því verki hafa gagnrýnend-
ur þóst finna hliðstæðu kjör-
móður skáldsins, því til mikill-
ar armæðu. „Ég veit að öll leik-
rit mín eru upprunnin inni í
sjálfum mér“, segir Albee, „en
ég hef aldrei skrifað leikrit um
sjálfan mig — ég hef aldrei
skrifað sjálfan mig í dular-
gervi. Raunar finnst mér að
það ætti aldrei að koma fram
hverjir eru höfundar leik-
verka.“
Albee hefur reyndar viður-
kennt nó að ein af þremur
persónum í leikritinu sé samin
með móður hans í huga sem
ættleiddi hann tveggja vikna
gamlan, dreng sem átti eftir
að fara að heiman á unglings-
aldri og vera að heiman í tutt-
ugu ár án þess að hafa sam-
band við móður sína. „Sumir
sem þekktu hana mjög vel
segja að ég hafi gert hana
mildari en hún var. Ég var
heldur ekki að leita hefnda.
Ég yfirgaf hana af frjálsum
vilja og er fullkomlega sáttur
við það.
Hefur opnað sig
Þegar Three Tall Women var
frumsýnt í New York í fyrra
átti Albee, sem er 67 ára, á
hættu að verða viðfang fræði-
manna, leikritaskáld sem væri
fjallað um í háskólum en ekki
sýndur á sviði leikhúsa. Liðin
var rúmur áratugur frá því
leikrit var sett upp eftir hann
í borginni og nærri aldarfjórð-
ungur frá því að leikrit hans
hlaut góðar viðtökur gagnrýn-
enda þar.
Allt hefur þetta breyst. „Það
er ekki aðeins verið að endur-
ÞEGAR Three Tall Women var frumsýnt í New York í fyrra
átti Edward Albee, sem er 67 ára, á hættu að verða viðfang
fræðimanna, leikritaskáld sem væri fjallað um í háskólum en
ekki sýndur á sviði leikhúsa.
meta söguna í Rússlandi“, seg-
ir Albee. Verk hans hljóta nú
mikla athygli, auk fyrrnefndr-
ar sýningar er verið að dusta
rykið af eldri verkum hans.
Sjálfur hefur hann líka opnað
sig eilítið og er farinn að
hleypa fjölmiðlum að sér og
tala um fjölskylduna og lífið.
„Yfir honum hvílir samt alltaf
ákveðin leynd, ákveðin mýstík
sem umlykur einnig leikrit
hans“, segir Marian Seldes,
sem leikur eitt aðalhlutverk-
anna í Three Tall Women.
Þröngsýn og ofsóknar-
brjáluð móðir
Albee var 11 ára þegar hann
reyndi að stijúka að heiman í
fyrsta sinn. „Föðuramma mín
gaf mér alltaf 100$ í jólagjöf.
Þegar ég var 11 ára haf ði ég
því safnað mér 1100$. Ein-
hvernveginn hafði mér tekist
að bóka mér far með flutninga-
skipi til Frakklands og var
kominn niður á höfn í New
York þegar foreldrar mínir
fundu mig.
Albee segist ekki vera hinum
auðugu fósturforeldrum sínum
gramur „en við áttum aldrei
skap saman og ég taldi að mér
myndi líða betur annarsstað-
ar.“ Albee hefur sagt að móðir
sín hafi verið þröngsýn og of-
sóknarbrjáluð, að hún hafi
vanvirt skoðanir hans og sam-
kynhneigð. Föður sinn segir
hann hins vegar hafa verið
skaplausan og dulan.
Atján eða nítján ára var
Albee vísað úr Trinity-háskól-
anum í Connecticut. Hann sett-
ist að í Greenwich Village,
listamannahverfi New York-
borgar, og sinnti ýmsum störf-
um, sentist til dæmis með
skeyti fyrir Western Union.
Hann skrifaði fyrst í stað ljóð
sem ekki hlutu góðan hljóm-
grunn hjá útgefendum en um
þrítugsaldurinn hóf hann að
semja leikrit sem vöktu strax
athygli. Fyrsta leikritið hét
Zoo Story en það frægasta er
Who’s Afraid of Virginia Wo-
olf?
Enginn söknuður
Albee segist aldrei hafa
saknað heimahaga sinna eða
foreldranna; „það plagaði mig
ekkert að hafa farið svona
ungur að heiman“. En eftir að
hafa verið sambandslaus við
foreldra sína í rúm 20 ár frétti
hann að móðir sin hafði fengið
hjartaáfall. „Ég frétti að hún
væri veik og hugsaði sem svo
að kannski þyrfti hún á félags-
skap að halda“. Það tókust þó
aldrei sættir á milli þeirra
tveggja. „Hún talaði aldrei um
brotthvarf mitt en hún var mér
greinilega mjög reið. Ég fékk
til dæmis nánast engan arf
eftir þau. Ég þurfti svo sem
ekkert á peningunum að halda
en þetta var þeirra leið til að
segja hvað þeim fannst. Ég
held að hún hafi aldrei fyrir-
gefið mér að fara frá þeim en
ég hefði aldrei fyrirgefið sjálf-
um mér hefði ég ekki farið.“
Ekki hlýrra
til móður sinnar
Albee hóf ekki að skrifa Three
Tall Women fyrr en eftir að
móðir hans lést. „Það var ekki
til að forðast að móðga hana,
það hefði bara verið kjánalegt
að byija áður en hún féll frá,
ég hefði þá ekki getað skoðað
líf hennar í heild.“
Three Tall Women fjallar
um þijár konur — 92, 52 og
26 ára — sem horfa aftur og
reyna að endurmeta gjörðir
sínar og afleiðingar þeirra. Ein
afleiðinganna er að sonur einn-
ar þeirra strýkur að heiman
18 ára og lætur ekki heyra frá
sér í áratugi eða þar til móðir
hans veikist alvarlega. I öðru
atriði verksins gengur ungur
maður inn á sviðið, er þar kom-
inn sonurinn að heimsækja
móður sína á banasængina.
Albee segist hafa kynnst
móður sinni vel á meðan hann
skrifaði verkið. „Hún hafði
margar ástæður til að vera
eins og hún var. Ég skil hvers
vegna hún þurfti að sýnast
svona hörð; hún sá um alla
hluti fyrir föður minn og fjöl-
skylduna."
Eftir að hafa skrifað verkið
segist Albee þó ekki hafa orðið
hlýrra til móður sinnar. Hann
segir að sér verði reyndar ekki
hugsað til móður sinnar þegar
hann horfir á leikritið. Áhorf-
endur segjast hins vegar iðu-
lega sjá móður sína í elstu
konunni á sviðinu.
Morgunblaðið/Ásdís
„Samtímis“ í
Norræna húsinu
FIMM myndlistarmenn opna sam-
sýningu með heitinu „Samtímis" í
kjallara Norræna hússins í dag,
laugardag, kl. 16. Listamennimir
eru Benedikt G. Kristþórsson, Elín
P. Kolka, Gréta Mjöll Bjamadóttir,
Gréta Ósk Sigurðardóttir og Krist-
bergur Pétursson. Þau eiga öll nám
að baki í Myndlista- og handíðaskól-
anum og/eða frá skólum erlendis
og hafa að baki fjölbreyttan sýning-
arferil.
A sýningunni í Norræna húsinu
era grafíkverk, meðal annars æt7
ingar og þurmál í kopar og ál, stein-
þrykk og blönduð þrykktækni.
Listamennimir vinna út frá ólíkum
hugmyndalegum forsendum.
Sýningin stendur til 3. desember
og er opin alla daga frá kl. 14-19.
Faldar
frásagnir
* *
Caritas á Islandi gengst fyrir tónleikum í Kristskirkju
ÞORRI listamannanna sem fram kemur í Kristskirkju annað kvöld.
Morgunblaðið/Ásdís
Til styrktar misþroska
og ofvirkum bömum
CARITAS á íslandi efnir til tónleika
í Kristskirkju við Landakot á rnorg-
un klukkan 17 til styrktar mis-
þroska og ofvirkum bömum. Fram
kemur fjöldi landsþekktra lista-
manna og gefa þeir vinnu sína.
Á efnisskrá tónleikanna verða
Adagio í F-dúr fyrir klarinett og
orgel og Kvartett fyrir óbó og
strengi eftir W.A. Mozart, 3 þættir
úr einleikssvítu eftir J.S. Bach,
Kvintett fyrir blásara eftir J. Chr.
Bach og ariumar Agnus Dei úr
Messe petit Solenelle eftir G. Ross-
ini og Fac, ut portem úr Stabat
Mater eftir G. Pergolesi.
Listamennirnir sem kveðja sér
hljóðs á morgun eru Alina Dubik
messósópran, Júlíana E. Kjartans-
dóttir, fiðla, Helga Þórarinsdóttir,
víóla, Sesselja Halldórsdóttir, víóla,
Richard Talkowsky, selló, Daði
Kolbeinsson, óbó, Einar Jóhannes-
son, klarinett, Sigurður I. Snorra-
son, klarinett, Hafsteinn Guð-
mundsson, fagott, Lilja Valdimars-
dóttir, horn, Þorkell Jóelsson, hom,
og Úlrik Ólason, orgel.
Ein öflugasta
hjálparstofnun heims
Caritas Intemationalis starfar
innan rómversk-kaþólsku kirkjunn-
ar. Starfsemin hófst í Þýskalandi
árið 1880 en breiddist út tii Evrópu
um og eftir aldamót. Óx Caritas
fiskur um hrygg eftir síðari heims-
styijöld og er í dag ein öflugasta
hjálparstofnun heims. Stofnuð var
íslandsdeild innan Caritas árið 1989
og var hún tekin inn í alþjóðasam-
tökin tveimur árum síðar.
Caritas á íslandi hefur á undan-
förnum áram gengist fyrir fjársöfn-
unum á aðventu fyrir þá sem minna
mega sín í þjóðfélaginu. Hinn árlegi
Caritas-sunnudagur verður 3. des-
ember næstkomandi og fer fjár-
söfnunin fram í öllum kaþólskum
kirkjum landsins.
MYNDLIST
Norræna húsið
GRAFÍK/BÓK
Behta Moltke, Ulla Ryum.
Opið alla daga á opnunartíma Nor-
ræna hússins tíl 3. desember.
Aðgangur ókeypis.
í ANDDYRI Norræna hússins,
hefur verið komið fyrir sýningu
á samvinnuverkefni tveggja lista-
kvenna, þeirra Bertu Moltke
grafíklistakonu og Ullu Ryum
rithöfundar.
Um er að ræða mjög náið sam-
starf og hvernig það fór fram er
mjög lærdómsríkt fyrir okkur ís-
lendinga, því að hér er um svið
að ræða sem vert er að „bóka-
þjóðin“ gaumgæfi. Það er löng
hefð að því í Danmörku, að gefa
út vandaðar bækur í takmörkuðu
upplagi, gjarnan í litlu broti eins
og t.d. útgáfufyrirtækin Blöndal
og Bröndum eru þekkt fyrir, þar
sem einfaldleikinn og frábært
bókverk varða veginn. Hér er
ekki um neinn íburð að ræða,
heldur handverk og fagmennsku
á háu stigi, þar sem innihaldið
kemst frábærilega vel til skila,
auk þess að bækumar fara vel í
hendi. Þetta kallar maður bóka-
gerð í lagi og er sitthvað annað
en þessar stóru íburðarmiklu
listaverkabækur, sem við erum
að burðast við að gefa út með
miklu tapi og mætti kannski kalla
montbækur, eins og listasöfnin
okkar þurfa endilega að vera eins
konar monthús úr marmara og
eðalsteinum, og er hér líkingin
sótt til ummæla útlendra lista-
manna, og vísar öðru fremur til
minnimáttarkenndar kotþjóðar.
Rétt áður en ég hóf að skrifa
þetta var ég að blaða í lítilli bók,
sem inniheldur ljóðaþýðingar úr
rússnesku, eftir Geir heitinn
Kristjánsson, og sámar mér að
sjá þessar perlur í jafn ómerkileg-
um umbúðum, en síðurnar hrein-
lega detta úr henni. Andstæðurn-
ar eru miklar og mætti þetta jafn-
ast eitthvað í áttina til einfald-
leikans og hins handhæga, því
þetta gengur ekki lengur á tækni
og tölvuöld. Ég fann hjá mér
sterka hvöt fyrir þennan formála
fyrir þá sök, að mér þykir sam-
vinna listakvennanna mikil fyrir-
mynd og bókin öll vel úr garði
gerð. Menn taki sérstaklega eftir
hve myndimar prentast vel, hin-
um vandaða pappír og óaðfinnan-
legu og trausta bandi. Á stundum
njóta myndirnar sín mun betur á
síðum bókarinnar en frummynd-
irnar á veggjunum, sem segir
nokkra sögu og er giska sjald-
gæft í bókagerð hérlendis.
Grafiklistakonan Berta Moltke
kann sitt fag til hlítar og hinar
fínlegu myndir hennar era ein-
faldar, blábrigðaríkar og afar vel
unnar. Falla vel að textunum,
sem eru í dagbókarformi og lýsa
lífi gyðingakvenna gegnum fjórar
kynslóðir frá síðustu aldamótum
til vorra daga. Ekki er þó svo
fráleitt, að sumar myndirnar hafi
full mikinn svip af hreinum
myndlýsingum, standi ekki nógu
sterkt einar og sér, en það á
Lífsneisti
í leysingxnn
ekki við myndir eins og „Hús“
(23), „Sléttan“ (24), „Hebraísk
tákn“ (27), „Inngangur" (32) og
„Tré“ (33), sem afar veik ogverð-
mæt blæbrigði prýða. Og stafa-
myndir eins og „Hvernig“ (1),
„Turninn" (10) og „Veggur“ (16)
standa vel sem sjálfstæð verk.
Vönduð vinnubrögð og hand-
verkið sjálft standa eftir sem sig-
urvegarar í þessari samvinnu og
ber þá einnig að nefna prentar-
ann, Poul Kristensen, sem á stór-
an hlut að máli um fagurt og
menningarlegt útlit bókarinnar.
Útgefandi er Christian Ejlers’
Forlag og hafa ýmsir sjóðir stutt
framtakið svo sem Margrétar
drottningar og Hinriks drottning-
armanns, L. Zeuthen og fjöl-
skyldu og verkstæðisins fyrir list-
og listiðnað, sem ríkið stendur
að og staðsett er á Gömlu dokk-
unni í Kaupmannahöfn.
Semsagt, vel að verki staðið.
Bragi Ásgeirsson
MYNDOST
Nýlistasafnid
MÁLVERK OG GRAFÍK
Samsýning. Opið alla daga kl. 14-18
tíl 26. nóvember. Aðgangur ókeypis.
VIÐ fyrstu sýn kann að virðast
að hér mætist andstæður; annars
vegar lífrænar teikningar Guðnýjar
Richards, sem minna annaðhvort á
örveröld smásjárinnar eða loftmyndir
af vatnaleysingum túndrunnar, og
hins vegar strangflatarmyndir
Thomasar Ruppel, sem virka ýmist
sem tilraunir með samspil lita og lita-
tóna eða sem gluggar inn í hulda
tilvera að baki tjaldanna.
Við nánari skoðun kemur í ljós
að andstæðurnar era fyrst og fremst
á yfirborðinu, en í raun vinna þessar
myndir ágætlega saman í sölunum,
þar sem skiptast á dimmar og óreglu-
legar myndir Guðnýjar og litrík mál-
verk Ruppels. Sölunum er að nokkru
skipt á milli þeirra til að heildarhrif
myndanna ná að njóta sín, en á öðr-
um stöðum er verkunum blandað
saman, þannig að samvinna eða tog-
streita þeirra kemur fram.
Guðný Björk Richards útskrifaðist
frá Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands 1985, og sótti síðar framhalds-
nám til London og Stuttgart, en hún
hefur undanfarin ár helst haslað sér
völl í leikmyndagerð og grafíkvinnslu
fyrir sjónvarp. Thomas Ruppel lauk
námi frá Myndlistarakademíunni í
Stuttgart 1990, og hefur síðan m.a.
notið styrks til dvalar hér á landi,
en hann hefur komið víða við í sýn-
ingarhaldi undanfarin ár.
Á sýningunni eru rúmlega sextíu
verk, sem fylla alla sali safnsins.
Guðný sýnir hér bæði málverk og
verk unnin með þurrnál eða ætingu,
og má segja að megineinkenni þeirra
sé algjör fylling flatarins; fyrstu
verkin minna öðru fremur á sprung-
inn jökul, sem annað flæðir frá. í
litleysinu finnst áhorfandanum þar
fyrst og fremst um að ræða snjóleys-
ingar og vatn í kyrrum pollum, ís-
hrafl og jafnvel skafla í fjallshlíðum;
hins vegar má einnig lesa þessar
myndir sem óhlutbundið samspil ljóss
og skugga eða línuspil þeirrar örver-
aldar, sem sjá má kvikna í sífellu
undir smásjá.
Hér er unnið með fínlegum hætti,
og er rétt að benda sérstaklega á
þau verk Guðnýjar sem unnin era
með þurrnál.
Verk Thomasar Ruppel eiga bein-
an ættboga að rekja til strangflatar-
listarinnar og ýmissa frömuða reglu
og skipulags fyrr á öldinni. Hins
vegar er hér ekki aðeins um að ræða
niðurskipun lita og flata, heldur einn-
ig eftirtektarverða teikningu í graf-
íkverkum, sem má helst líkja við
gluggamynstur, eins og nefnt er að
ofan. Hér er um að ræða afrakstur
vandaðs listamanns, sem kann vel
til verka.
í setustofu sýnir Martin Leiensett-
er nokkur myndverk þar sem hvalir
eru í fyrirrúmi. Mest eru þetta lítil
málverk sem sýna búrhvali líða um
þögul djúpin, þar sem dökk umgjörð-
in gerir dýrin enn dularfyllri en þjóð-
sagan gerir ráð fyrir. Gamlir hval-
skurðarmenn yrðu líkast ti) ekki sam-
mála þverskurði listamannsins af
hval, en það er aukaatriði; ekkert
kemur hins vegar fram um tilgang
þessara hvalaskoðunarmynda á þess-
um vettvangi.
Það hefur verið dauft yfir Nýlista-
safninu undanfarið misseri, svo ekki
sé meira sagt; sýningarskrár eru
sjaldan meira en fátækleg fjölrit,
sýningar einsleitar og fyrir mestan
part lítt áhugavekjandi, enda orðin
hending að sjá fleiri en tvo gesti
samtímis innandyra. Þessi sýning
(einkum hlutur Guðnýjar) sýnir lífs-
neista og gefur von um að nú sé
Eyjólfur að hressast, enda varla
seinna vænna; annars hlýtur að vera
stutt í að hefjist umræða um hvort
þessi stofnun hafi lokið hlutverki
sínu.
Eiríkur Þorláksson
Mosfells-
kórinn
með söng-
skemmtun
MOSFELLSKÓRINN heldur
söngskemmtun sunnudaginn
19. nóvember kl. 20.30 í Bæj-
arleikhúsinu í Mosfellsbæ og
í Njarðvíkurkirkju miðviku-
daginn 22. nóvember kl. 21.
Einsögnvari með kórnum er
Þorvaldur Halldórsson.
Mosfellskórinn er blandaður
kór sem syngur létt lög við
undirleik hljómsveitar. Kór-
stjóri er Páll Helgason.
Á efnisskrá verða meðal
annars O happy day, Go down
Moses, Erla góða Erla, Þetta
er yndislegt líf, The Rose o.fl.
Miðasala við innganginn.
Hamingju-
pakkið með
aukasýningu
ÁKVEÐIÐ hefur verið að bæta
við einni sýningu á verkinu
Degi eftir Helenu Jónsdóttir
sem Hamingjupakkið setti upp
á Litla sviði Borgarleikhússins.
í upphafí var aðeins áætlað
að sýna verkið fjóram sinnum,
en vegna fjölda áskorana hefur
verið stofnað til aukasýningar
miðvikudaginn 22. nóvember
kl. 20.30.
Dagur er gleðiverk sem
byggist á frumsamdri tónlist
eftir meðlimi hópsins, dansi,
leik og söng og óvæntum
. uppákomum.
Tónleikar í
Seljakirkju
TÓNSKÓLI Eddu Borg heldur
þriðju tónleika vetrarins í
Seljakirkju í dag, laugardag,
kl. 16.