Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Árni Jónsson tannlæknir og læknir hefur skrifað grein í tímarit tannlæknanema þar sem
hann fjallar um einkenni kvikasilfurseitrunar og tannfyllingarefnið amalgam. Guðrún
---------------------------j —----------______----------------------------------------■
Guðlaugsdóttir ræddi við Ama um amalgam, sem hann notar ekki í sínu starfí, og um
------------------------------------------:--------------------^----------------------
margt fleira sem tengist heilbrigðismálum og frjálsum rekstri. Ami hefur starfað sem
læknir hér á landi og í Noregi.
anum á Akureyri og lauk lækna-
prófi frá Háskóla ísiands árið 1978.
Hann starfaði eftir það sem héraðs-
læknir á Blönduósi og á sjúkrahús-
um á höfuðborgarsvæðinu, m.a. í
hálft ár við barnadeild Landspítal-
ans. Hann fékk þá hugmynd að
iæra tannlækningar meðfram lækn-
isstarfi og leitaði eftir möguleikum
á því erlendis. Best leist honum á
tilboð frá Noregi, þar gat hann
starfað sem heimilislæknir jafnhliða
því að stunda tannlæknanám. Það
varð úr. að Árni fór til Noregs árið
1981 ásamt konu sinni, Steinunni
Kristinsdóttur hjúkrunarfræðingi,
og tveimur börnum þeirra. „Það var
ákaflega gott að vera í Noregi,
ekki síst fyrir íslendinga. Ég fór
víða í störfum mínum sem heimilis-
læknir, einkum kynntist ég Osló
vel. Það kom sér vel íið ég hafði
góðan bílstjóra, ekki síst þegar ég
þurfti að fara inn í skuggaleg hverfi
að nóttu til. Þótt ég næði norsk-
unni sæmilega var ég oft spurður
hvaðan ég væri. Þegar ég sagðist
vera frá Islandi sýndi fólk mér sér-
stakan velvilja og vildi endilega
bjóða mér það besta sem það átti
í búrinu. Fólk í Noregi vissi margt
hvert mikið um ísland og hafði
mikinn áhuga á landi og þjóð.
Ég hóf sérnám í læknisfræði á
íslandi en ákvað að læra tannlækn-
ingar til þess að geta verið öðrum
óháður og verið með sjálfstæðan
rekstur," sagði Árni. „ Ég er hlynnt-
ur fijálsum rekstri í sem flestum
greinum heilbrigðisþjónustunnar og
hef trú á einkaframtakinu. Það er
meira um það í útlöndum en hér
að menn séu bæði læknar og tann-
læknar. Menn ræða jafnvel um að
í framtíðinni verði tannlækningar
sérgrein innan læknisfræðinnar,
líkt og t.d. augnlækningar eru
núna. Þetta fyrirkomulag verður
þó varla tekið upp á næstunni.
Læknir - tannlæknir
METRA
VALFRELSI
ITÍMARITI tannlæknanema,
Harðjaxli, birtist fyrir nokkru
grein eftir Árna Jónsson tann-
lækni og lækni. Þar ijallar hann
m.a. um hvernig kvikasilfur berst
úr amalgam-fyllingum í tönnum
fólks og sest í líffæri þess. Þetta
atriði hefur verið mjög umdeilt
meðal tannlækna. í samtali við Árna
sagðist hann hafa fyllst áhuga á
áhrifum þessa efnis þegar þær
fregnir tóku að berast frá ná-
grannalöndum að tannlæknar þar
væru margir að hætta nota það.
í Svíþjóð er nú bannað að setja
amalgam í fólk undir tvítugu og
notkun þess verður alveg bönnuð
þar fyrir næstu aldamót. Þess í stað
nota tannlæknar plastfyllingar,
postulín og gull. En hvað telur Árni
að gerist þegar amalgam-fyllingar
leka kvikasilfri?
„Helmingur af amalgam-fylling-
arefni er kvikasilfur en aðeins 30
prósent er silfur. Það er margsann-
að að kvikasilfrið lekur út í líkam-
ann í mismiklu magni. Greinilegt
samhengi er t.d. milli fjölda amalg-
am-fyllinga í fólki og þess magns
kvikasilfurs sem það skilur út með
þvagi og hægðum. Þegar fólk andar
berast kvikasilfursgufur frá fylling-
unum niður í lungun og frásogast
þar inn í líkamann. Síðan sest
kvikasilfrið að í hinum ýmsu líffær-
um. Talið er að kvikasilfrið losni
hraðar úr amalgam-fyllingunum ef
þær liggja samhliða gullfyllingum.
Vandamálið við að greina þetta
fyrir víst er að ekki er hægt að
senda fólk í rannsókn sem sker al-
gerlega úr um hvort, viðkomandi
einstaklingur sé með kvikasilfurs-
eitrun eða ekki. Hægt er að taka
blóðsýni til þess að athuga magn
kvikasilfursins í blóði en sú athugun
sýnir bara hversu mikið magnið er
á því andartaki sem sýnið er tekið.
Það er hins vegar ekki hægt að
finna út hve mikið kvikasilfur er
bundið í líffærum einstaklings fyrr
en við krufningu. Þá er hægt að
mæla magn kvikasilfurs í hinum
ýmsu líffærum. Nokkrir breskir
tannlæknar voru t.d. krufnir og
reyndust vera með allt upp í þijátíu
sinnum meira magn af kvikasilfri
í heilanum og upp í þrjúhundruð
sinnum meira í heiladinglinum, en
það sem venjulega er.“
Eitrunareinkenni
í grein Árna kemur fram að
kvikasilfur getur valdið ýmsum eitr-
unareinkennum, svo sem liða- og
vöðvaverkjum, þreytu, svima, höf-
uðverk, óþægindum frá maga og
þörmum, sviða og sárum í munni,
slæmu minni, þunglyndi og einbeit-
ingarerfiðleikum. Þegar fyllingar
eru fjarlægðar úr fólki sem kvartar
yfir þessum einkeniium minnka eða
hverfa þessi einkenni í mörgum til-
fellum. Þetta er byggt á rannsókn
sem sagt var frá í sænska lækna-
blaðinu 1989. Rannsókn þessi fólst
í því að kannaðar voru breytingar
á líðan fólks eftir að búið var að
fjarlægja allar amalgam-fyllingar
úr tönnum þess. Af 285 sjúklingum
sem kvartað höfðu um lið- og
vöðvaverki töldu t.d. 213 sig miklu
betri eða betri eftir þessa aðgerð.
Höfundar þessarar rannsóknar telja
að þetta gefi til kynna sterkt orska-
samband milli amalgams og eitr-
unareinkennanna. Því verði að við-
urkenna að hugsanlegt sé að fólk
með amalgam í tönnum hafi ein-
kenni um kvikasilfurseitrun. Eitur-
áhrif greinast með nákvæmri sjúk-
rasögu og skoðun á ástandi tanna
viðkomandi einstaklings.
Árni sagði ennfremur að þegar
tannlæknar kaupa amalgam frá
Bandaríkjunum fylgi með viðvörun
um hugsanlega skaðsemi efnisins.
Þetta er gert í kjölfar dóms sem
gerði þetta að skyldu framleið-
enda.„Líklega er fólk misnæmt fyr-
ir eitrunaráhrifum kvikasilfurs,"
sagði Árni. „Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin orðar þetta þannig
að ekki séu til nein örugg mörk sem
segja til um hvað óhætt sé að hafa
mikið kvikasilfursmagn í líkaman-
um. Best er auðvitað að vera alveg
laus við það.
Fyllingar og
fegrunarsjónarmið
Eru plastfyllingar þá alveg skað-
lausar?
„Það er talað um að fleiri fái
ofnæmi fyrir plastfyllingum en
amalgami, en vandamálið við
amalgam er ekki tengt ofnæmi
heldur eitrunaráhrifum. Ofnæmi
vegna plastfyllinga er sjaldgæft,
sjálfur hef ég aldrei séð það. Fegr-
unarsjónarmiðið er líka atriði í
þessu máli, það er óneitanlega fal-
legra að nota hvítt tannfyllingarefni
en dökkt eins og amalgamið er. Ég
nota aldrei amalgam í mínu starfi,
tel það hvorki heppilegt fyrir sjúkl-
ingana eða þá sem starfa á tann-
læknastofunni.
Innan læknisfræðinnar þykir
sjálfsagt að ræða það án nokkurrar
tilfinningasemi ef í ljós kemur að
eitthvert efni hefur óæskilegar hlið-
arverkanir og hætta að nota efnið
ef uppi eru mikiar grunsemdir um
skaðsemi þessi. Mér hefur fundist
einkennilegt hve erfiðlega hefur
gengið að ræða um amalgam á
sama hátt. Ég myndi vilja fara að
eins og hinar Norðurlandaþjóðirnar,
hætta notkun amalgam í áföngum.
Það ætti ekki að vera
mikið vandamál að hætta
alveg að nota amalgam.
Plastfyllingar eru að vísu
heldur dýrari og það er
seinlegra að setja þær í
fólk, en hvorugt er þó nein frá-
gangssök. Helsta vandamálið er að
plast hentar ekki í stórar fyllingar
en gullið og postulínið er hins vegar
talsvert dýrt. Víða hafa þó yfirvöld
ákveðið að hætta að nota amalgam
er fram líða stundir, t.d. í Austur-
ríki, Finnlandi, Þýskalandi og Sviss.
Islenskir tannlæknar hafa verið
óvenju fastheldnir á þetta efni.
Danir hafa ákveðið að hætta að
nota alia hluti sem innihalda kvika-
silfur, þar með talið rafhlöður og
hita- og blóðþrýstingsmæla. Tann-
læknar þar hafa undanþágu með
amalgamið til ársins 1999, en þá
verður notkun þess h'ka bönnuð.
Árni er stúdent frá Menntaskól-
Ég tel að menn sem hafa læknis-
próf sjái ýmislegt í öðru ljósi í tann-
læknisfræðinni. Ýmis sjúkdómsein-
kenni geta stafað frá tönnum en
tannlæknar heyra sjaldnast kvart-
anir af því tagi, með þær snýr fólk
sér til lækna. Hafi einstaklingur
með slík einkenni hins vegar sama
mann sem tannlækni og lækni þá
fæst samhengi í málið, en sem bet-
ur fer eru slík tiivik fremur sjald-
gæf.
Það er sérstakt fyrir ísland að
fólk hér skuli þurfa að borga allar
tannlæknisaðgerðir úr eigin vasa.
Áður fyrr voru tannréttingar barna
greiddar að hluta en nú er því
hætt. Annað atriði má nefna sem
mætti bæta hér, það að fólk fær
að mínu mati ekki að vita nóg um
aðgerðir sem það þarf að gangast
undir, t.d. mögulegar hliðarverkanir
af ýmsu tagi. Né heldur fær fólk
oft og tíðum nægilega greinargóðar
upplýsingar þegar það fer heim eft-
ir dvöl á sjúkrahúsi, hins vegar er
heimilislækni viðkomandi sjúklings
þá sent svokallað læknabréf. Mér
finnst að gera ætti eins og gert er
sums staðar erlendis, að sjúklingur
fái einnig með sér bréf með helstu
upplýsingum um hvað gert hefur
verið og hvernig hann eigi að haga
sér eftir að heim er komið. Mér
finnst að það hljóti að vera af hinu
góða að uppfræða fólk. Það er of
lítið talað um þessi mál hér. Of
mikil miðstýring í heil-
brigðiskerfinu er heldur
ekki heppiíeg. Fólk á að
fá að ráða meiru, það
borgar fyrir þessa þjón-
ustu með sköttum sínum.
í Ósló er til dæmis við lýði kerfi
sem mér leist ekki alls kostar á við
nánari kynningu. Borginni er skipt
í svæði sem tilheyra hvert sínu
sjúkrahúsi. Þegar ég starfaði þarna
sem læknir var alltaf fyrsta spurn-
ingin til allra sjúklinga sem hugsan-
lega þurfti að leggja á sjúkrahús:
Hvar áttu heima? Sumir sjúkling-
anna vildu ekki fara á þá spítala
sem þeir tilheyrðu samkvæmt bú-
setu, en við það varð ekki ráðið;
það var meira að segja ekið með
stórslasað fólk framhjá sjúkrahús-
um til þess að koma þeim á sjúkra-
húsið sem þeir tilheyrðu. Mér finnst
að við hér á íslandi eigum að va-
rast að byggja upp kerfi í líkingu
„Hef trú á
einkafram-
takinu."