Morgunblaðið - 19.11.1995, Blaðsíða 27
26 SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995 27
STÓFNAÐ 1913
þjóðþingið samþykkir þessa
grundvallarbreytingu í efnahags-
og atvinnumálum okkar. Umræð-
urnar í þinginu í fyrradag gefa
til kynna, að sú ákvörðun verði
tekin fyrr en ætla mátti fyrir
nokkrum árum.
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
A DAGSKRA
Líflegar umræður á Alþingi í
fyrradag um veiðileyfagjald
í tilefni af tillögu, sem þingmenn
Þjóðvaka hafa flutt, sýna að mál-
ið er komið á dagskrá Alþingis.
Það eitt út af fyrir sig er mi'kill
áfangi, þar sem þingmenn hafa
vikizt undan því að taka þetta
mikla hagsmunamál þjóðarinnar
til alvarlegrar umræðu á helzta
umræðuvettvangi hennar, sem
Álþingi er.
Þá vekur það einnig athygli,
að þrír þingflokkar hafa nú lýst
stuðningi við veiðileyfagjald, þ.e.
þingflokkar Þjóðvaka, Alþýðu-
flokks og Kvennalista. Að auki
lýsti talsmaður Alþýðubandalags-
ins í umræðunum, Ólafur Ragnar
Grímsson, sig reiðubúinn til að
styðja tillögu Þjóðvakaþingmanna
með einhverjum breytingum. Síð-
ast en ekki sízt lýsti einn af hinum
nýju þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins, Pétur Blöndal, yfir fylgi
við greiðslu fyrir veiðileyfi og
Friðrik Sophusson, fjármálaráð-
herra og varaformaður Sjálfstæð-
isflokksins, ítrekaði fyrri afstöðu
sína til málsins.
Það fór ekki fram hjá nokkrum
frambjóðanda í kosningabarátt-
unni vegna þingkosninganna sl.
vor, að fylgi við veiðileyfagjald
hefur stóraukizt meðal þjóðarinn-
ar. Frambjóðendur gerðu sér
glögga grein fyrir því, að þeir
gætu tæpast komið til fundar við
kjósendur að fjórum árum liðnum
án þess að geta vísað til þess,
að einhver árangur hefði náðst í
þessum efnum. Kannski eru um-
ræðurnar á Alþingi í fyrradag
vísbending um, að þingmenn eru
nú tilbúnari en áður til að ræða
þetta mál af alvöru og einurð og
efna til þeirra skoðanaskipta á
Alþingi sem eru forsenda þeirra
ákvarðana, sem þingið kann að
taka á næstu árum.
Rökin í þessu máli eru einföld.
Lögum samkvæmt á íslenzka
þjóðin fiskimiðin í kringum land-
ið. Takmarkaður hópur lands-
manna hefur fengið ókeypis út-
hlutun á réttinum til þess að nýta
þessi mið en jafnframt heimild
til að selja réttinn öðrum. Veiði-
heimildir ganga nú kaupum og
sölum og útgerðarfyrirtæki
greiða háar fjárhæðir fyrir þær.
Enginn andstæðinga veiðileyfa-
gjalds hefur getað útskýrt til
þessa hvers vegna útgerðirnar
hafa efni á því að greiða hver
annarri fyrir veiðiheimildir en
ekki eigopdum þeirra, þ.e. þjóð-
inni.
Þegar rökin fyrir veiðileyfa-
gjaldi eru svo augljós og rökin
gegn því svo veikburða, að and-
stæðingar þess eiga engan annan
kost en veitast að talsmönnum
veiðileyfagjaldsins með stóryrð-
um fer ekki hjá því, að niðurstað-
an verður fyrr eða síðar sú, að
SKATTURA
FJÁRMAGNS-
TEKJUR
Flest bendir nú til, að skatt-
lagning fjármagnstekna
verði að veruleika á næsta ári.
Líklegt má telja, að nefnd á veg-
um ríkisstjórnarinnar leggi til að
tekinn verði upp 10% flatur skatt-
ur af vaxtatekjum, leigutekjum,
arði og sölu- og gengishagnaði.
Sú grundvallarhugsun, sem
liggur að baki skattlagningu fjár-
magnstekna er rétt. Það er eðli-
legt, að menn greiði skatta af
öllum tekjum sínum, hvernig, sem
þær eru til komnar. Hins vegar
hefur reynzt erfiðara að útfæra
þessa hugmynd og framkvæma
hana þannig að vit væri í. í sum-
um löndum Evrópu hefur skatt-
lagning fjármagnstekna t.d. leitt
til fjárflótta þannig að eigendur
fjármagns hafa flutt fjármuni
sína til Lúxemborgar, þar sem
enginn fjármagnsskattur hefur
verið.
Reynslan á eftir að leiða í ljós
til hvers skattlagning fjármagns-
tekna leiðir hér. Ekki er ólíklegt,
að hún valdi óánægju í fyrstu en
smátt og smátt finnur fólk, að
það er eðlilegt, að allar tekjur sé
skattlagðar, hvort sem þær eru
til komnar vegna vinnu fólks eða
vegna arðs af eignum í hvaða
formi sem þær eru.
Það á líka eftir að koma í ljós
hvaða áhrif slík skattlagning hef-
ur á vaxtastigið og þess vegna
er nauðsynlegt og 'skynsamlegt
að fara varlega í upphafi. Og í
því sambandi skiptir höfuðmáli,
að skattprósentan sé hófleg og
sanngjörn.
stríðinu þekkjum svona andrúms-
Ioft. En ég trúi því það heyri sög-
unni tii. En við skulum þó ekki
vera of bjartsýn. Fordómar eru
fylgifiskar mannlegs samfélags.
Þeir verða ekki upprættir nema
með samtölum og þekkingu. Firr-
ing vekur tortryggni. Og hún er
í ætt við öskrið í frumskóginum.
Margt hef ég heyrt um gagn-
rýni í seinni tíð, en einhver ja eftir-
minnilegustu athugasemd um rit-
dóma sem ég hef rekizt á er að
finna í bók Silju Aðalsteinsdóttur
um Ingu Laxness. Hún er eftir-
minnileg vegna þess ég held í
henni sé kraftur algildra, en þó
óskiljanlegra sanninda um þver-
stæðurnar í umhverfi okkar. Inga
segir: „...en eftir því sem hann
(Kiljan) fékk verri dóma því ást-
fangnari varð ég.“
Þetta á ekki einungis við um
Halldór Laxness. Mér er nær að
halda flest skáld hafí einhveija
slíka reynslu að styðjast við. Við-
brögð af þessu tagi eru ekki bund-
in við einstaklinga. Alþýða manna
getur einnig brugðizt við með svip-
uðum hætti. Sigurður Breiðfjörð
lifði jafnvel af frægan Fjölnisdóm
Jónasar Hallgrímssonar og spyija
má hvort hann hafi ekki verið
Jónasi skeinuhættari en Sigurði.
Rímnaskáldið var í vinarhúsi hjá
þjóðinni. Jónas átti aftur á móti
undir högg að sækja, menningar-
vitinn. Hann þoldi ekki holtaþoku-
væl rímnanna, en þær voru þjóð-
inni runnar í merg og bein. Jónas
varð ekki listaskáldið góða fyrren
dómurinn um Sigurð Breiðfjörð
var gleymdur öllum þorra manna.
Hvítu blóðkornin reisa varnar-
vegg, þegar innrás er gerð. Þau
tapa aðvísu stundum og þáeinkum
ef líkamanum er ábótavant. En
sé skáldið við sæmilega heilsu,
hrín ekkert á því. Og það lifir
áfram í verkum sínum.
84.
GAGNRYN-
að spyija sig margra
spurninga áðuren
þeir ráðast fram á
ritvöllinn, margra
nærgöngulla spurn-
inga; t.a.m. hvers vegna skrifa ég
gagnrýni; fyrir hveija; hvaða kröf-
ur geri ég til sjálfs mín?
Við verðum að fá svör við þess-
um spurningum áðuren við getum
tekið mark á því sem gagnrýnend-
ur skrifa. Ef þeir lifa einungis og
hrærast í fordómum sínum eða
pólitískum skúmaskotum, þurfum
við ekki að eyða tíma í skrif þeirra,
en ef þeir leggja metnað sinn í
að upplýsa, auka þekkingu okkar
og bæta við reynslu okkar getur
starf þeirra verið margra físka
virði.
En hvað skyldu margir gagn-
rýnendur hafa lagt nærgöngular
spurningar fyrir sjálfa sig áðuren
þeir snúa sér að öðrum? Eða getum
við búizt við að þeir sem þjást af
pólitísku haddlífi svari svona
spurningum, yfirleitt? Mér er það
til efs.
Mér er einnig til efs að gagnrýn-
endur geri sér grein fyrir því, að
eitt er sjónvarpsmynd, annað kvik-
mynd og enn annað leiklist, Á
sama hátt er nú farið að rugla
saman sönglagatextum og ljóðlist;
þ.e. skemmtiiðnaði og bókmennt-
um.
O r GAGNRÝNI
Otl»er mikill galdur. Ég hef
stundum áhyggjur af gagnrýnend-
um og skrifum þeirra. Þau lýsa
einatt helzt þeim sjálfum og þá
er mikið í húfi að vel takist til.
Það er með ólíkindum hvað gagn-
rýnendur hafa oft verið seinheppn-
ir í gegnum tíðina. Sem betur fer
höfum við átt góða gagnrýnendur
sem hafa lagt ást á bókmenntir,
tekið starf sitt alvarlega og haft
meiri áhuga á upplýsingum um
HELGI
spjall
verkið en hasar og
fjaðrafoki. Nú eigum
við betur menntaða
bókmenntagagnrýn-
endur ^ og þá einnig
sanngjarnari - en áð-
ur. Við njótum góðs
af þessu unga, menntaða æsku-
fólki sem er að breyta íslandi í
alþjóðlegan kúltúr.
Eg hef stundum þurft að staldra
við gagnrýni, hugleitt ábendingar
sem ég veit eru sprottnar af góð-
vild og umhyggju fremur en sjálfs-
byrgingshætti. Vel skrifuð gagn-
rýni getur verið sá eldur aðhalds
og sjálfskönnunar sem hveijum
rithöfundi er nauðsynlegur. Og þá
einnig bakhjarl metnaðarfullum
bókmenntum. Hún er ekki alltaf
skáldskapur. Getur samt verið ritl-
ist. Verður að vera mikilvægari
en merkingin í þessari setningu
Kierkegaards: „Menn geta því
ekki treyst nábúum sínum og blað-
aumsögnum..." Er það samt ekki
alltaf.
Gagnrýnandi á í raun og veru
miklu meira undir því að vel tak-
ist til í ritdómi en höfundur verks-
ins sem gagnrýnt er. Ef það er
einhvers virði stendur það hvort
eð er af sér alla gagnrýni.
Ritdómar eiga að vera gagnrýn-
endum jafnviðkvæm áskorun og
skáldverkið er höfundi sínum mik-
ill lífsháski.
George Bernard Shaw segir frá
vondu dæmi um gagnrýni. Austin
Harrison hafði áhuga á Shaw
„þegar ég fór að gera allt vitlaust
í leikhúsinu" og skrifaði iangar
athugasemdir um leikrit hans í
Daily Mail. Greinarnar voru ýmist
styttar niður í smábúta eða alls
ekki birtar. Þegar Harrison sem
skildi þetta ekki spurði Northcliffe
hver vaeri ástæðan, svaraði lávarð-
urinn, Ég er ekki að gefa út dag-
blað til að auglýsa þennan fjand-
ans sósíalista!
Við sem vorum ung í kalda
REYKJAVÍK U RBRÉF
Laugardagur 18. nóvember
Akvörðun stjorn-
ar Svissneska álfélags-
ins um stækkun álvers-
ins í Straumsvík, sem
leiðir til 17 milljarða
fjárfestingar í
Straumsvík og í nýjum
framkvæmdum við
orkuverin, er á margan hátt snúnings-
punktur á erfiðri leið okkar upp úr öldu-
dal efnahagskreppunnar, sem fyrst gerði
vart við sig á miðju ári 1988. Þótt allar
helztu efnahagsstærðir hafi ótvírætt bent
til þess síðustu misserin, að kreppunni
væri lokið hefur ákvörðun um stækkun
álversins sannfært allan almenning um að
svo sé.
Þettd samdráttarskeið, sem nú er af-
staðið, hefur verið talið eitt af þremur
mestu og dýpstu slíkum tímabilum á þess-
ari öld en jafnframt eitt það lengsta. Allt-
ént er það mun lengra en kreppan, sem
hófst á árinu 1967 og stóð fram undir
árslok 1969. Hún var afar erfið en stutt.
Erfiðleikar okkar undanfarin 6-7 ár hafa
staðið lengur og á þessum rúma hálfa
áratug hefur kreppt mjög að fólki. Stór
fyrirtæki hafa horfið af sjónarsviðinu,
miklir fjármunir hafa tapazt og ekki sér
fyrir endann á þeim erfiðleikum, sem steðj-
að hafa að fjölmörgum heimilum á þessu
tímabili.
En þegar upp er staðið og horft er til
baka getum við íslendingar verið stoltir
af því, hvernig við höfum tekizt á við
kreppuna og sigrazt á henni og ánægðir
með hvað við höfum lært á þessum erfiðu
árum. Við erum reynslunni ríkari og upp
úr öldudalnum rís þjóðfélag með sterkari
innviði en áður.
Atvinnufyrirtækin, bæði stór og smá,
voru þau fyrstu til þess að laga sig að
gjörbreyttum aðstæðum. Á fyrri hluta
þessa áratugar hefur gífurlegt starf verið
unnið í fyrirtækjunum til þess að leggja
grundvöll að traustari rekstri í allt öðru
umhverfi en menn þekktu áður. Fyrirtæk-
in hafa tekið nýja tækni í sína þjónustu,
fækkað starfsmönnum og tekið upp betri
vinnubrögð. Þau sem höfðu misst fótanna
í æði óðaverðbólguáranna hurfu af vett-
vangi en þau sem eftir standa eru sterk-
ari. Ný kynslóð ungs og vel menntaðs fólks
á ríkan þátt í þeirri breytingu, sem orðið
hefur á þessum vettvangi.
Sú stefnubreyting, sem varð á vinnu-
markaðnum með febrúarsamningunum
1990, var alger forsenda þess, að þjóðinni
tókst að ráða við kreppuna. Með þeim kja-
rasamningum var óðaverðbólgan, sem
staðið hafði í tvo áratugi eða frá því að
vinstri stjórn tók við völdum sumarið 1971,
brotin á bak aftur. Það væri einföldun að
halda því fram, að sú ríkisstjórn hafí bor-
ið alla ábyrgð á því, að þetta tímabil hófst.
Tvær olíuverðssprengingar á áttunda ára-
tugnum voru ein helzta ástæða þeirrar
verðbólguöldu, sem gekk yfir Vesturlönd
á þeim árum en okkur íslendingum tókst
verr en öðrum að fást við afleiðingar
þeirra. Alla tíð síðan hafa aðilar vinnu-
markaðar haldið við þá ábyrgu stefnu, sem
mörkuð var í upphafi þessa áratugar og
er enn lykillinn að velferð þjóðarinnar.
Veik staða þorskstofnsins hefur verið
mikið áfall fyrir þjóðina og þjóðarbúskap-
inn. En þegar við horfum til baka getum
við einnig verið sátt við, að við höfum
horfzt í augu við þann vanda, bitið á jaxl-
inn og staðizt þá freistingu að lifá fyrir
líðandi stund. Flest bendir til, að þorsk-
stofninn muni smám saman rétta við á
næstu árum og hagur þjóðarinnar batna
í samræmi við það.
í raun og veru er það ævintýri líkast,
hvernig íslenzkur sjávarútvegur hefur lag-
að sig að þessum erfiðu aðstæðum og
margeflzt þrátt fyrir, að þorskveiðum hafi
verið haldið í lágmarki. Sennilega er það
eitt mesta afrekið, sem unnið hefur verið
í atvinnulífinu á þessum erfiðleikaárum.
Þar voru vandamálin stærst og þar hafa
þau verið leyst nánast með glæsibrag.
íslenzka bankakerfið hefur gengið í
gegnum afar erfitt tímabil. Það var ekki
sjálfgefið, að bankar og sparisjóðir stæð-
ust þessa erfiðu raun. Víða um lönd hafa
gjaldþrot banka verið erfið viðureignar.
Það á ekki sízt við um Norðurlöndin, þar
sem hver bankinn á fætur öðrum hefur
lent á ríkisframfæri, sérstaklega þó í Nor-
egi. Hér hafa bankar, sparisjóðir og fjár-
festingarsjóðir tapað gífurlegum fjármun-
um. Þeir hafa hins vegar staðizt þau töp,
að vísu með því að leggja þungar byrðar
á viðskiptamenn sína, en engu að síður
má búast við, að á þessu ári sjáist fyrstu
afdráttarlausu merki þess, að rekstur
bankanna sé að snúast við og að sumir
þeirra a.m.k. skili verulegum hagnaði á
nýjan leik.
íslenzka ríkið hefur ekki átt sjö dagana
sæla í kreppunni og fæstum þykir nægi-
lega myndarlega hafa verið staðið að verki
við samdrátt í opinberum útgjöldum. Þó
er ljóst, að á þeim vettvangi hefur a.m.k.
tekizt að halda vandamálunum í skefjum
með þeim hætti, að þau hafa ekki orðið
óviðráðanleg með öllu. Það er helzt á vett-
vangi sveitarstjórna, sem málin hafa farið
um of úr böndum.
Rekstur heimilanna hefur orðið fyrir
þungum áföllum á undanförnum kreppu-
árum, eins og allir þekkja. Þau eru hins
vegar sú rekstrareining, sem á einna auð-
veldast með að draga saman seglin á
skömmum tíma. Þrátt fyrir það blasa af-
leiðingar langvarandi efnahagssamdráttar
við í rekstri mikils fjölda heimila og þar
eru enn mikil, óleyst vandamál.
Þegar horft er yfir þetta svið verður
ljóst, að okkur hefur, þrátt fyrir smæð
okkar og einhæfni atvinnulífsins tekizt að
ráða við þau vandamál, sem að okkur
hafa steðjað. Við höfum ekki orðið að leita
á náðir annarra í þeim efnum og þrátt
fyrir mikla skuldasöfnun erlendis hefur
okkur líka tekizt að snúa þeirri þróun við
og byijað að lækka skuldir. Þjóðin kemur
veðurbarin út úr þessari kreppu en það
fer ekki lengur á milli mála, að við erum
komin út úr henni.
Umbóta-
skeið í
kreppunni
ATOKUM VIÐ
efnahagssamdrátt-
inn hafa, þótt
merkilegt kunni að
virðast, fylgt víð-
tækar umbætur í
íslenzku þjóðlífi. Erfiðleikar knýja menn
oft til þess að horfast í augu við vanda-
mál, sem þeir ella mundu víkja til hliðar.
Og að því leyti til hafa erfiðleikar undanf-
arinna ára í íslenzkum þjóðarbúskap senni-
lega orðið þjóðinni til góðs.
Sjávarútvegurinn hefur verið knúinn til
þess að leita nýrra leiða vegna stöðu þorsk-
stofnsins. Fyrirtækin hafa verið knúin til
þess að hagræða stórlega í rekstri vegna
samdráttar í viðskiptum. Bankar, spari-
sjóðir og fjárfestingarlánasjóðir hafa verið
knúnir til þess að taka upp ný vinnubrögð
vegna mikilla áfalla og tapaðra útlána.
Heimilin hafa verið knúin til að draga úr
útgjöldum og sníða sér stakk eftir vexti.
Én jafnframt höfum við hrint í fram-
kvæmd víðtækum þjóðfélagslegum umbót-
um. Fjármagnsmarkaðurinn er gjörbreytt-
ur irá því sem var fyrir fimm árum að
ekki sé talað um fyrir tíu árum. Fyrirtæki
og einstaklingar, sem leita nú eftir lánsfé
til fjárfestinga eða annarra þarfa, eiga nú
margra kosta völ og beztu fyrirtækin fá
tilboð úr öllum áttum. Fjármagnseigendur,
hvort sem um er að ræða einstaklinga,
lífeyrissjóði eða aðra, eiga líka margra
kosta völ og leita eftir tilboðum í beztu
mögulegu ávöxtun.
Smátt og smátt hafa orðið til leikreglur
í viðskiptalífínu, bæði á hlutabréfamark-
aðnum og annars staðar, sem valda því,
að viðskiptaheimurinn á íslandi er ekki sá
frumskógur, sem hann var í upphafi þessa
áratugar heldur leikvöllur siðaðra manna.
Svo lengi sem menn halda þessar leikregl-
ur skiptir ekki máli hver er að kaupa hvað.
Sterk samkeppnislöggjöf og öflug fram-
kvæmd hennar á að koma í veg fyrir, að
þessi leikur fari úr böndum.
Við íslendingar erum nú orðnir eðlilegir
þátttakendur í viðskiptalífi umheimsins.
Við höfum heimild til að flytja fjármuni á
SKAMMDEGISSÓL á Hveravöllum.
milli landa með sama hætti og aðrir. Við
höfum öðlazt sjálfstraust til að kaupa og
reka fyrirtæki í öðrum löndum í ríkara
mæli en áður. Við erum smátt og smátt
að flytja út þá þekkingu, sem við höfum
aflað okkur í verstöðinni hér í Norður-Atl-
antshafí við að reka útgerð og vinna og
selja fisk.
Aðild okkar að Evrópska efnahagssvæð-
inu hefur haft víðtækari áhrif en nokkurn
gat órað fyrir á almenn viðhorf í efna-
hags- og atvinnulífi. Vegna þeirrar aðildar
erum við knúnir til að taka upp hætti
annarra þjóða, sem margir hafa talið sjálf-
sagt en aðrir barizt á móti.
Aðild okkar að GATT hefur haft þau
áhrif, að íslenzkir neytendur geta nú keypt
í verzlunum á íslandi matvörur, sem áður
voru óþekktar hér, bæði osta og kjötvör-
ur. Þetta eru að vísu enn alltof dýrar vör-
ur en þær eru samt á boðstólum.
í því sem hér hefur verið rakið felst
bylting í þjóðfélagsmálum, sem fáa hefði
grunað í lok síðasta áratugar, að ætti eft-
ir að verða fyrir aldamót. En stærsta og
mesta byltingin er kannski i gjörbreyttum
viðhorfum manna til margvíslegra vanda-
mála líðandi stundar. Réttur einstaklings-
ins er meira og betur virtur á íslandi í dag
en fyrir nokkrum áratugum. Það þykir
ekki lengur sjálfsagt að líta svo á, að hið
opinbera og stofnanir þess hafi alltaf rétt
fyrir sér. Þvert á móti sækja einstaklingar
nú stíft rétt sinn til dómstóla hérlendis og
erlendis, ef nauðsyn krefur.
ÞAÐ ER MIKIL-
vægt að menn lagi
sig að breyttum
viðhorfum og nýj-
um tímum. Það sem
átti við í upphafi þessa áratugar er ekki
endilega rétt afstaða þegar komið er fram
Ný verkefni
- ný viðhorf
undir aldamót. Ákvörðun Svissneska álfé-
lagsins um stækkun álversins í Straums-
vík sýnir glöggt hvað erlend fjárfesting
skiptir miklu fyrir hagsæld þjóðarinnar.
Sendimenn íslands á erlendum vettvangi
verða þess mjög varir, að erlendir fjárfest-
ar hafa takmarkaðan áhuga á að fjárfesta
í íslenzku atvinnulífi vegna þess, að þeim
er óheimilt að fjárfesta í sjávarútvegi.
Morgunblaðið hefur verið í hópi þeirra,
sem hafa talið, að erlendar fjárfestingar
í íslenzkum sjávarútvegi væru óhugsandi.
Sú afstaða mótaðist á þeim árum, þegar
við áttum í harðri baráttu við aðrar þjóð-'
ir, sérstaklega Breta og að nokkru leyti
Þjóðveija, um yfirráð yfir fiskimiðum okk-
ar. Það virtist fánýtt að beijast fyrir yfír-
ráðum yfír fiskimiðunum, ef erlend útgerð-
arfyrirtæki gætu komizt inn um bakdyrnar
með því að kaupa upp íslenzk sjávarút-
vegsfyrirtæki.
I allmörg ár hefur verið ljóst, að laga-
ákvæði sem banna eignaraðild erlendra
fyrirtækja í sjávarútvegsfyrirtækjum hér
væru brotin með óbeinni eignaraðild
þeirra. Erlendu fyrirtækin eiga hlut t.d. í
íslenzkum olíufélögum, sem aftur eru stór-
ir hluthafar í einstaka útgerðarfyrirtækj-
um. Það er þó ekki þessi þáttur málsins,
sem kallar á breytt viðhorf.
Nú er þróunin ekki sú, að útlendingar
séu að kaupa sig inn í íslenzkan sjávarút-
veg heldur eru Islendingar að kaupa sig
inn í sjávarútveg í öðrum löndum. Skýr-
asta dæmið um þetta eru kaup útgerðar-
fyrirtækjanna tveggja á Akureyri á stórum
hlutum í tveimur þýzkum útgerðarfyrir-
tækjum, sem leiða til þess að Islendingar
hafa nú mikil ráð á nánast öllum úthafs-
veiðikvóta Þjóðveija. Önnur íslenzk sjávar-
útvegsfyrirtæki hafa tekið til hendi í Chile
og með nokkuð öðrum hætti í Rússlandi.
Þegar svo er komið, að við höfum snúið
dæminu við og erum ekki lengur í þeirri
varnarstöðu að veija okkar heimavígstöðv-
ar heldur sækjum fram bæði í veiðum á
fjarlægum miðum og með kaupum á sjáv-
arútvegsfyrirtækjum í öðrum löndum, má
spyija hvort aðstæður nú gefí tilefni til
þess að endurskoða þá stefnu, að fjárfest-
ingar útlendinga í íslenzkum sjávarútvegi
séu alfarið óheimilar. En þá yrði að sjálf-
sögðu að fara að öllu með fyllstu gát.
Hvenær verður framsókn okkar í öðrum
löndum stöðvuð með tilvísun til þess að
við séum að gera það á þeirra vettvangi,
sem þeim er óheimilt hér? Slíkur skortur
á gagnkvæmni er m.a. einn helzti ásteyt-
ingarsteinninn í viðskiptum Bandaríkja-
manna og Japana. Bandarísk fyrirtæki og
bandarískir stjórnmálamenn segja við Jap-
ani: þið hafíð fijálsar hendur í okkar landi,
hvers vegna ekki við á ykkar heimavíg-
stöðvum? M.ö.o. er tímabært að velta fyr-
ir sér og ræða, hvort bann við erlendum
fjárfestingum í íslenzkum sjávarútvegi
fari hvað úr hveiju að vinna gegn okkar
eigin hagsmunum.
Þorsteinn Þorsteinsson, einn af forsvars-
mönnum Norræna fjárfestingarbankans,
setti fram þá athugasemd í samtali við
tímaritið Fijálsa verzlun, að íslenzka krón-
an ætti eftir 10-15 ár sem sjálfstæður
gjaldmiðill. Þetta er sjónarmið, sem er
tímabært að ræða á næstu árum. Evrópu-
sambandið stefnir að því að taka upp sam-
eiginlegan gjaldmiðil innan nokkurra ára.
Enginn veit, hvort af því verður. Ef til
þess kemur, að margfalt stærri og öflugri
þjóðir telja tímabært að leggja niður eigin
gjaldmiðla og taka upp sameiginlegan
gjaldmiðil, hlýtur sú spuming að verða
áleitin, hver staða okkar verður við slíkar
aðstæður. Með þessu er einungis sagt, að
það kann að vera tímabært að ræða þessi
„tabú“ og önnur.
iuoiguuoiaoiu/ nstvaiuui uuuiiiuiiuaðuu
„í raun og veru
er það ævintýri
líkast, hvernig ís-
lenzkur sjávarút-
vegur hefur lagað
sig að þessum erf-
iðu aðstæðum-og
margeflzt þrátt
fyrir, að þorsk-
veiðum hafi verið
haldið í lágmarki.
Sennilega er það
eitt mesta afrek-
ið, sem unnið hef-
ur verið í atvinnu-
lífinu á þessum
erfiðleikaárum.
Þar voru vanda-
málin stærst og
þar hafa þau ver-
ið leyst nánast
með glæsibrag.“