Morgunblaðið - 21.11.1995, Blaðsíða 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
___________________________________FRÉTTIR
íslendingur við eftirlit með kosningunum í Azerbajdzhan
Lýðræðislegar kröf-
ur ekki uppfylltar
Fyrstu lýðræðislegu kosningamar, sem
haldnar hafa verið í Azerbajdzhan, fóru fram
* ••
fyrir viku. Olafur Om Haraldsson alþingis-
maður var í hópi þingmanna frá Evrópuráð-
inu, sem hafði eftirlit með þeim. Ólafur
segir mörgu hafa verið ábótavant við
framkvæmd kosninganna
*
LAFUR Örn Haraldsson, al-
þingismaður Framsóknar-
flokksins, segir að kosning-
amar, sem fram fóru í Azerbajdz-
han fyrir tíu dögum, hafi ekki verið
lýðræðislegar. Hann telur ekki
tímabært að landinu sé veitt aðild
að Evrópuráðinu eins og Azerar
hafa sóst eftir. Hann telur þó að
Azerbajdzhan hafi með þessum
kosningum stigið skref í átt til lýð-
ræðis.
Ólafur Öm var í hópi sex þing-
manna sem Evrópuráðið í Strass-
borg sendi til Azerbajdzhan til að
hafa eftirlit með kosningunum sem
fram fóru 12. nóvember sl. Hann
dvaldi fjóra daga í landinu og var
fulltrúi eftirlitsnefndarinnar í hér-
aði sem liggur að íran, en þar er
trú á íslam mjög sterk.
Brögðum beitt fyrir kosningar
„Azerbajdzhan hefur nýlega
losnað undan klóm Sovétríkjanna
og kosningarnar, sem fram fóra um
síðustu helgi, eru fyrstu lýðræðis-
legu kosningarnar sem fram fara í
landinu. Ibúar landsins hafa enga
reynslu af lýðræði og era vanir að
búa við kúgunar- og ógnarstjórn.
Þetta reynsluleysi fólksins, skortur
á lýðræðishefð og bein afskipti
sterkrar harðstjórnar gerði það að
verkum að kosningarnar urðu alls
ekki lýðræðislegar.
Það sem er kannski öllu alvar-
legra er, að mörgu í aðdraganda
kosninganna var verulega ábóta-
vant. Hættulegustu andstæðingar
stjórnarinnar voru útilokaðir frá því
að bjóða fram. Möguleikar þeirra
til að tjá sig í fjölmiðlum voru skert-
ir mikið. Þegar við komum til höfuð-
borgarinnar, Baku, tókum við eftir
því að engin veggspjöld með kosn-
ingaáróðri var að finna í borginni
og við gerðum athugasemd við
þetta og spurðum hvort þau væra
ólögleg. Okkur var tjáð að svo
væri ekki og daginn eftir voru þau
komin upp. Það var að sjálfsögðu
ríkisprentsmiðjan sem prentaði
spjöldin og stjórnarandstaðan fékk
sín spjöld ekki prentuð vegna þess
að stjórnendur prentsmiðjunar
sögðu að það væri svo mikið að
gera að þeir gætu ekki prentað
fyrir þá. Þetta er kannski nokkuð
dæmigert fyrir þær aðferðir sem
voru notaðar.
Annað dæmi um aðferðirnar er
að hvetjum flokki var gert að safna
50.000 undirskriftum til að mega
bjóða fram. Hæstiréttur, sem er
skipaður af forsetanum, dæmdi all-
margar undirskriftir falsaðar og
kom þannig í veg fyrir að allir
Kjósandi kemur á kjörstað til
að kjósa. A veggnum við kjör-
kassann er mynd af Haydar
Alíjev, forseta landsins.
fengju að bjóða fram. Flokkurinn
sem varð fyrir þessu gat engum
vörnum við komið.“
Ólafur Örn sagði að mikið hefði
verið um að kosið hefði vérið fyrir
fólk. „Ég skal reyndar ekki fullyrða
um að það hafi komið meira niður
á einum flokki en öðram. Þarna er
á ferð þetta viðhorf múhameðstrú-
armanna að heimilisfaðirinn eigi að
koma fram fyrir hönd konu sinnar,
dætra og annarra í fjölskyldunni. I
kjördeildinni þar sem ég var kom
maður með umboð til að kjósa fyrir
16 einstaklinga.
Ég gerði athugasemdir við þetta
og þá upphófust gagnkvæmar ásak-
anir um hver hefði skrifað þessi 16
nöfn. Það endaði með harkalegum
handalögmálum, sem lauk með því
að fulltrúi stjórnarandstöðunnar var
hrakinn út.“
Komnir á lýðræðisbraut
„Þó að margt sé athugavert við
kosningarnar og aðdraganda þeirra
verður að viðurkenna að þarna eru
stjórnarandstöðublöð. Stjórnarand-
Morgunblaðið/Ólafur Örn Haraldsson
VIÐ talningu voru notaðir reiknistokkar. Tölvur eru ekki til í
landinu. Olafur Örn Haraldsson stendur fyrir miðju og fylgist með.
staðan hefur fengið að bjóða fram
og fær sennilega fylgi upp á nokkra
tugi prósenta. Það er ótvírætt skref
fram á við. Ég tel þess vegna góð-
ar líkur á að þjóðin sé að leggja
af stað í átt til lýðræðis, en hún á
langt í land. Það þarf að aðstoða
hana við að byggja upp sitt lýð-
ræði.“
Ólafur Örn sagði samt greinilegt
að í landinu ríkti harðstjórn. Dæmi
væru um að pólitískir andstæðingar
valdhafanna væru fangelsaðir. „Við
gerðum alvarlegar athugasemdir
við fangelsun fjögurra manna,
tveggja blaðamanna og tveggja
frammámanna í stjórnmálum. Mér
fannst aðdáunarvert hvað Evrópu-
þingmennirnir vora harðir í sinni
gagnrýni á fangelsun þessara
manna. Slík gagnrýni er almennt
ekki framborin í landinu.
Stjórnvöld í Azerbajdzhan eru að
sækja um að komast inn í samfélag
Evrópuríkja. Það er alveg ótækt að
láta þau halda að við séum tilbúin
til að samþykkja það ef ekki á að
standa betur að lýðræðisumbótum
í landinu," sagði Ölafur Örn.
Ólýðræðisleg
stjórnarskrá
Ekki er búið að ljúka talningu í
kosningunum, en allt bendir til að
flokkur Haydars Alíjevs forseta
vinni sigur. Ölafur Örn sagðist telja
sennilegt að flokkurinn hefði borið
sigur út bítum þó að ekki hefði
verið beitt óheiðarlegum brögðum
í aðdragenda kosningabaráttunnar.
Astæðan væri m.a. sú að margir
kjósendur væru þeirrar skoðunar
að þörf væri á sterkri stjórn í land-
inu og flokkur Alíjevs væri eini
flokkurinn sem gæti veitt slíka for-
ystu.
í kosningunum voru einnig
greidd atkvæði um nýja stjórnar-
skrá. „Við gagnrýndum þessa
stjórnarskrá mjög harðlega vegna
þess að hún veitir forsetanum mjög
mikið vald. Samkvæmt henni á for-
setinn að skipa Hæstarétt, alla ráð-
herra og alla borgarstjóra og hér-
aðsstjóra. Við gagnrýndum einnig
kröftulega að stjórnarskráin skyldi
ekki vera birt kjósendum í blöðum
fyrr en fjórum dögum fyrir kosning-
ar.“
Efnahagslíf í rúst
Ölafur Örn sagðist hafa fengið
tækifæri til að kynnast venjulegu
fólki í Azerbajdzhan. Það hefði
verið áberandi hvað fólk hefði ver-
ið einstaklega gestrisið og gott
heim að sækja. Það væri hins veg-
ar ömurlegt að horfa upp á þá
miklu fátækt sem fólk byggi við.
„Efnahagslíf landsins er ger-
samlega í rúst. Azerbajdzhan var
ein af ósjálfstæðum framleiðsluein-
ingum Sovétkerfisins og um leið
og það kerfi hrundi stendur landið
uppi eins og rúst. Hagkerfi lands-
ins bókstaflega hrundi inn í sjálft
sig.
Efnahagslífið er á hraðri niður-
leið og sennilega er það ekki búið
að ná botninum. Stríðið við Azera
við Armena hefur svo ekki bætt
ástandið. I landinu er um ein millj-
ón flóttamanna. Tuttugu þúsund
menn voru drepnir í stríðinu."
Skiptar skoðanir um réttmæti setu skólastjóra í bæjarstjórn eftir flutning grunnskóla
Hagsmunaárekstrar
eða óbreytt staða?
snerta minn skóla og
einnig hugsanlega
persónuleg kjör mín,
því þótt samið verði á
landsgrandvelli eru
væntanlega til staðar
alls konar aukasamn-
ingar um húsnæðis-
mál, síma, bílastyrki
og ýmislegt fleira,
þótt það eigi ekki við
í mínu tilviki," segir
Albert. „Sumir segja
að þegar fjailað verði
um umræddar stofn-
anir víki menn ein-
faldlega af fundum,
en mér finnst málið
ekki svo einfalt.
Segjum sem svo að
skólastjóri sé forseti eða oddviti
Albert Eymunds-
son: Hættir í öðru
hvoru embættinu.
Guðbjartur Hann-
esson: Víkur í per-
sónulegum málum.
ALBERT Eymundsson skólastjóri
Hafnarskóla í Hornafirði og vara-
forseti bæjarstjórnar kveðst annað-
hvort ætla að segja af sér sem
skólastjóri eða víkja úr bæjarstjóm,
þegar flutningur grunnskóla yfir til
sveitarfélaga verður að veruleika.
Hann telur hættuna á hagsmuna-
árekstrum of mikla til að verjandi
sé að gegna báðum stöðum samtím-
is.
Guðbjartur Hannesson skóla-
stjóri Grandaskóla á Akranesi og
formaður bæjarráðs er á öndverðum
meiði og kveðst ekki telja ástæðu
til að víkja úr því sæti vegna fyrir-
sjáaniegs flutnings grunnskóla til
sveitarfélaga.
Ekki nóg að víkja af fundi
Hann muni áfram taka þátt í
afgreiðslu mála sem grannskólann
snerta, svo sem úthlutun fjárveit-
inga, en muni hins vegar víkja af
fundi þegar til umræðu eða af-
greiðslu komi mál sem snerta per-
sónulegu hagsmuni hans eða af-
komu, svo sem vegna ákvörðunar-
töku í iaunamálum.
„Ég myndi taka ákvarðanir sem
bæjarstjómar; þá er hann æðsti
yfírmaður bæjarstjórans og bæjar-
stjórinn æðsti yfírmaður skólastjór-
ans. Ef eitthvað væri að í embættis-
færslu skólastjórans og bæjarstjór-
inn kemur með aðfinnslur, hvað
mun þá forseti bæjarstjórnar segja,
þ.e. hinn sami skólastjóri? Mun
hann minna bæjarstjóra á að hann
sé sérstakur trúnaðarmaður forseta
bæjarstjórnar og ráðinn af honum,
sem þýðir að hann getur einnig vik-
ið honum úr starfi?
Menn verða að hafa hugfast að
ekki er eingöngu fjallað um mál á
opnum fundum, heldur einnig í
minni hópum, einkasamtölum
o.s.frv. Það nægir því ekki að víkja
af fundi.“
„Þessar vangaveltur kviknuðu
hjá þeim sem telja aðfinnsluvert að
sami maður taki þátt í undirbúningi
mála á einu stjórnsýslustigi og
ganga frá samþykkt þeirra eða
synjun á öðra, en það er þó í raun
sama fyrirkomulag og verið hefur
á þessum málum til þessa í mínu
tilviki," segir Guðbjartur.
„Sú skipan mála hefur ekki vald-
ið erfiðleikum eða árekstrum enn
sem komið er og ég tel ekki ástæðu
til að ætla að svo verði eftir flutn-
ing grunnskólans. Mitt atkvæði er
auk þess aðeins eitt af níu í bæjar-
stjórn og getur því ekki haft afger-
andi áhrif á afgreiðslu mála sem
skólann snerta.“
Albert kveðst aftur á móti telja
að samstarfsmenn og flokksbræður
sem sitji eftir á fundi, þegar skóla-
stjóri og forseti bæjarstjórnar víkur
af honum, muni eiga erfitt um vik.
„Þeir eiga að taka á málum forseta
bæjarstjórnar sem vitaskuld er for-
ystumaður þeirra og sá sem á að
leiða þeirra mál og situr fundinn
eftir afgreiðslu viðkomandi máls. í
mínum huga eru svo margir agnúar
á þessu að ég vil ekki setja aðra í
þá aðstöðu að þurfa að taka slíkar
ákvarðanir," segir hann.
Túlka ber
lögin þröngt
Guðbjartur kveðst ekki vita til
þess að skólastjórnarmenn eða aðr-
ir í sambærilegum stöðum hafi
þurft að víkja úr bæjar- og sveitar-
stjórnum á hinum Norðurlöndum,
enda telji hann torvelt að finna
hæfa frambjóðendur ef þessar hug-
myndir yrðu útfærðar til fulls.
„Flest allir bæjarstjórnarmenn
tengjast einhveijum stofnunum
sem undir bæjarstjórn heyra eða
einkafyrirtækjum sem eiga marg-
víslega hagsmuni komna undir
ákvörðunum bæjarstjórna. Ég spyr
hvar eigi að hætta, byrji menn að
útiloka þá sem gegna stjórnunar-
stöðum í stofnunum; er þá ekki
eðlilegt að vísa næst út embættis-
mönnum öðrum sem gætu átt sam-
svarandi hagsmuna að gæta, for-
svarsmönnum einkafyrirtækja sem
eiga viðskipti við bæjarstjórn eða
annarra hagsmuna að gæta. Hvar
eru mörkin?“ segir Guðbjartur en
kveðst hins vegar telja þessar
vangaveltur spennandi lögfræði-
legt álitsefni.
Albert segist telja að í núver-
andi kerfi séu skólastjórar sem
jafnframt sitja í sveitar- eða bæjar-
stjórnum á „gráu svæði“, þar sem
menntamálaráðherra sé yfirmaður
þeirra og geti ráðið þá eða rekið,
en ekki bæjarstjóri, bæjarstjórn
eða skólanefndir.
„Stjórnsýslulögin eru ekki túlk-
uð jafn stíft gagnvart sveitar-
stjórnum og ríkinu, en ég held samt
að við eigum að ganga eins langt
og hægt er hvað sveitarfélögin
varðar, þar sem hægt er að koma
því við. Eg viðurkenni þó að í mjög
fámennum sveitarfélögum getur
verið vandamál að manna sveitar-
stjórnir hæfum mönnum.“