Morgunblaðið - 21.11.1995, Blaðsíða 31

30 ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1995 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LECH WALESA
LECH WALESA, forseti Póllands, beið lægri hlut í
forsetakosningunum um helgina. Hann hlaut 48,3%
atkvæða en sigurvegarinn, Aleksander Kwasniewski,
leiðtogi Lýðræðislega vinstribandalagsins, 51,7%.
Kwasnieski var í pólska Kommúnistaflokknum í 13 ár,
unz flokkurinn var leystur upp árið 1990, og ráðherra
í tveimur síðustu ríkisstjórnum kommúnista. I kosninga-
baráttunni kom hann á hinn bóginn fram sem talsmað-
ur þeirrar lýðræðisþróunar, sem orðin er og yfir stendur
í Póllandi, markaðsbúskapar á vestræna vísu og aðildar
Póllands bæði að Atlantshafsbandalaginu og Evrópu-
sambandinu.
Breytingin á þjóðfélagsgerð og hagkerfi A-Evrópu-
ríkja, frá marxisma til markaðsbúskaðar, hefur ekki
gengið þrautalaust fyrir sig. Fjölmennir þjóðfélagshópar
hafa orðið að axla ýmiss konar tímabundna erfiðleika,
sem fylgt hafa ferlinu til markaðsbúskapar. Það hefur
bitnað á fylgi Lech Walesa, forseta Póllands, sem og
annarra forystumanna lýðræðisins í A-Evrópu.
Mikilhæfir þjóðarleiðtogar hafa og fyrr beðið lægri
hlut í kosningum svo að segja í kjölfar þess að leiða
þjóð sína gegnum erfiða tíma til sigurs, friðar og frels-
is. Minna má á ósigur Winstons Churchills í kosningum
í Bretlandi árið 1945, eftir sigur bandamanna í síðari
heimsstyrjöldinni.
Lech Walesa stofnaði Samstöðu, samtök frjálsra
verkalýðsfélaga í Póllandi 1980. Hann var leiðtogi
pólsku þjóðarinnar í frelsisbaráttu hennar gegn sovézk-
um yfirgangi og hlaut friðarverðlaun Nóbels 1983. Sem
forseti Póllands hefur hann leitt þjóðina til lýðræðis og'
mannréttinda - en steytt á skeq'um sem heyra til meiri-
háttar þjóðfélagsbreytingum. Hann skorti aðeins herzlu-
mun til að halda forsetaembættinu. En það eitt að kosn-
ingar af þessu tagi fórú fram í Póllandi um helgina,
með og ásamt lýðræðisframvindunni í Iandinu, er von-
andi vitnisburður um það, að lýðræðishugsjónir Lech
Walesa fnunu leiða pólsku þjóðina inn í framtíðina.
YALFRELSI
SJÚKLINGA
VALFRELSI og samkeppni innan heilbrigðisþjón-
ustunnar er vænlegasta leiðin til að bæta þjónustu
við borgarana og draga úr kostnaði hins opinbera. Arni
Jónsson, læknir og tannlæknir, ræðir m.a. um þetta í
viðtali, sem birtist í Morgunblaðinu sl. sunnudag. Þar
segir Arni m.a.:
„Mér finnst líka að það gæti verið hollt að hafa ein-
hverja samkeppni innan hverrar heilbrigðisgreinar. Hér
er fæðingardeildin t.d. einráð á sínu sviði, en hvert á
sú kona að faja, sem er óánægð með þá þjónustu sem
hún fær þar? Áður fyrr voru alltaf biðlistar hjá röntgen-
deildum sjúkrahúsanna. Svo var komið á fót einkarek-
inni röntgenstofu í Domus Medica og þá brá svo við,
að biðlistarnir við sjúkrahúsin hurfu, allt fór að ganga
miklu fljótar fyrir sig. Þetta er varla tilviljun." Og Árni
segir ennfremur: „Fólk getur valið sér hárgreiðslukonu
og endurskoðanda, en þegar kemur að því sem mestu
máli skiptir, lífi og limum fólks, þá fær það takmörkuð
ráð.“ Loks segir Árni: „Samkeppni er öllum holl. Einok-
un og ríkisrekstur er ekki heppilegur og býður heim
ákveðinni hættu. Allt er þetta gert undir þeim formerkj-
um að það þurfi að spara, en ég er ekki viss um, að
fólk vilji spara á þennan hátt. Kannski vill það borga
meira og fá betri þjónustu.“
Þetta er mergurinn málsins. Fólk vill hafa valfrelsi
um þá þjónustu, sem skiptir það mestu, líf og heilsu
sína og sinna. Og samkeppni innan heilbrigðisþjón-
ustunnar mun að sjálfsögðu skila bættri þjónustu og
aukinni hagkvæmni eins og hjá öðrum þjónustugreinum.
Engin frambærileg rök mæla gegn því, að fólk hafi
valkost og ráði því sjálft, hvort það greiðir fyrir þjón-
ustuna af sparifé sínu eða kaupir sér tryggingu í því
skyni. Allir eiga samt að hafa sama rétt til beztu þjón-
ustu opinberra sjúkrastofnanna kjósi fólk það fremur.
EFTIR miklar vangaveltur
komst Maríanna Csillag
hjúkrunarfræðingur að
réttast væri að þýða
starfsheiti sitt „akurhjúkka“. Hún er
það sem kallast upp á ensku field
nurse, en það útleggst líklega sem
umdæmishjúkrunarfræðingur. Mar-
íanna kýs fremur styttra heitið enda
lýsir það starfi hennar ágætlega.
Undanfarna átta mánuði hefur
hún þeyst á milli bæja og þorpa í
suðurhluta Bosníu-Herzegóvínu með
lyf, kynnt sér ástand mála á sjúkra-
húsum, heimsótt fanga og unnið að
því að sameina fjölskyldur. Henni er
jafnan tekið fagnandi, nema hvað
landamæraverðir og fulltrúar stjóm-
valda eiga það til að tefja för hennar
með alls kyns lagaflækjum sem eru
til þess eins ætlaðar að tefja fyrir.
Sjálf segist Maríanna lifa eftir
kjörorðunum: Ef þú átt við vandamál
að stríða, taktu á því. Eigir þú ekki
við vanda að etja, ekki búa hann til.
í viku hverri ekur Maríanna nokk-
ur hundmð, jafnvel þúsundir kíló-
metra, ásamt aðstoðarmanninum
Zlatko, sem túlkar fyrir hana þar sem
þörf er á og er auk þess ótæmandi
upplýsingabrunnur um ástandið í
Bosníu, en þaðan flúði hann í upp-
hafi stríðsins. Maríanna hefur aðset-
ur í hafnarborginni Split í Króatíu
en umdæmi hennar er í kringum
borgina Mostar í Bosníu-Herzegóv-
ínu.
Hún ekur eins og aðrir sendifull-
trúar Alþjóðaráðs Rauða krossins um
á voldugum jeppa og veitir ekki af á
vegunum í Bosníu. Á hlykkjóttum
fjallvegum geysist hún fram úr hverj-
um bílnum á fætur öðrum og leggur
sérstaka áherslu á að komast fram
hjá endalausum röðum af trukkum
Sameinuðu þjóðanna sem séu hættu-
legur félagsskapur vegna þess hve
oft sé á þá skotið.
Víða myndast unjferðarhnútar á
fjallvegunum þegar trukkarnir mæt-
ast á malarvegi sem seint getur tal-
ist tvíbreiður. Ekið er á ystu brún
en lendi bílamir út af er fallið að
minnsta kosti 100 metrar. Þessir
óskemmtilegu vegir hafa verið lagðir
í kjölfar þess að brýr yfir gil og skom-
inga hafa verið sprengdar í loft upp
í stríðsátökunum. Maríanna kippir
sér ekki upp við þetta, segir aðeins
gott að hún hafi gaman af því að
keyra.
Mannúðin í hnotskurn
Þolinmæði er annar eiginleiki sem
reynir á. „Þetta er nú mannúðin í
hnotskurn," segir Maríanna þegar
við höfum beðið á landamærum Kró-
atíu og Bosníu-Herzegóvínu í rúmar
þrjár klukkustundir. Landamæra-
verðir beggja landa hafa ýmiss konar
athugasemdir við skjölin sem fylgja
ly^um þeim sem eiga að berast
sjúkrahúsum í Bosníu og aðstoð-
armaðurinn Zlatko verður að taka á
honum stóra sínum í glímunni við
verðina.
Hann er orðinn rauðnefjaður af
því að standa úti í kuldanum og reyna
að ná samkomulagi við skrif-
finnanna, sem Maríanna fullyrðir að
séu eingöngu að þessu til að tefja
hjálparstarfið en mun meira af hjálp-
argögnum berst til múslimanna en
Króatanna.
Á sjúkrahúsum sem Maríanna
heimsækir reglulega með lyf, spraut-
ur og sárabindi er henni hins vegar
tekið fagnandi. Hún gengur um spít-
alann til að kanna hvort upplýsingar
um sjúklingafjölda og ástæður
sjúkrahúslegunnar séu réttar. Ræðir
við sjúklinga, lækna og hjúkrunar-
fólk, sem reynir eftir bestu getu að
halda starfseminni gangandi við
þessar erfíðu aðstæður.
Á einum spítalanum sem við heim-
sækjum er ískuldi innan dyra, raf-
magn af mjög skornum skammti og
rennandi vatn einnig. Þarf ekki að
fjölyrða um birgðahald og tækjakost
slíkrar stofnunar enda virðist sendi-
fulltrúi Rauða krossins vera eins og
frelsandi engill þegar hann kemur
með bílfarma af lyfjum og sjúkra-
gögnum.
Sameining fjölskyldna er ekki síð-
ur ánægjulegur angi starfsins en
hann er seinlegur og ekki þarf mikið
til að gera vinnu starfsfólks Rauða
krossins við þetta að engu.
Fangelsisyfirvöld hleypa Rauða
krossinum með semingi inn fyrir dyr
en Maríanna segir þau mál þó í sæmi-
Málin rædd við sjúklingana íKonjic
Morgunblaðið/Sverrir
SJÚKLINGARNIR á sjúkrahúsinu í Konjic eru flestir hermenn sem misst hafa fæturna er þeir hafa stigið á jarðsprengjur.
Maríanna ræðir við þá um meðferðina sem þeir fá og kannar aðbúnaðinn á spítalanum.
% f-
Frá Borgarspítal-
anum til Bosníu
Sverrir Vilhelmsson ljósmyndari og Urður
Gunnarsdóttir blaðamaður slógust í för með
Maríönnu Csillag hj úkrunarfræðingi sem
starfar fyrir Rauða krossinn í Bosníu
legu ástandi á þeim stöðum sem hún
heimsækir en þeir eru allir undir
stjóm Króata. Samskiptin við slík yfir-
völd hljóta þó eðli málsins samkvæmt
að vera flókin og vandmeðfarin.
Dóttir flóttamanna
Maríanna er 34 ára, dóttir ungver-
skra flóttamanna sem komu til ís-
lands 1956. Hún hefur starfað sem
hjúkrunarkona í tólf ár, lengst af á
gjörgæsludeild Borgarspítalans.
Þessa mánuðina klæðist Maríanna
ekki hjúkrunarbúningi og hefur ekki
bundið um nein sár.
Það gerði hún hins vegar er hún
fór í fyrsta og annað sinn til starfa
á vegum Rauða krossins erlendis.
Fyrsta starfið var í Kabúl í Afghan-
istan á miklum átakatímum frá árs-
lokum 1991 og fram á mitt ár 1992.
Auk hennar störfuðu tveir íslenskir
hjúkmnarfræðingar þar, Jón Karls-
son og Elín Guðmundsdóttir. Jón var
myrtur skömmu eftir að hann kom
til starfa og var það Maríönnu og
Elínu mikið áfall. Þá voru mikil
stríðsátök um borgina er menn Nur-
sultins Hekmatyars tóku hana.
Sprengjur féllu nærri spítalanum
sem þau unnu á, svo og við íbúðir
þeirra. Lítið annað komst að en vinn-
an, enda streymdu stórslasaðir sjúk-
lingar inn á spítalann, ekki síst börn
Lagtupp
MARÍANNA Csillag undirbýr
brottför til Mostar. Farið er
með lyf og sjúkragögn á
tveimur jeppum frá Split í
Króatíu til Bosníu og veitir
ekki af því að vera á slikum
farartækjum á bosnískum
malar- og fjallvegum.
Fæddí
ótryggan heim
VELKOMIN í stríðið, tautaði
einhver, þegar hann leit þessi
nýfæddu börn augum á
sjúkrahúsinu í bænum Ja-
blanica. Þau eru nokkurra
klukkustunda gömul og á
leiðinni heim innan nokkurra
stunda vegna sýkingahætt-
unnar á sjúkrahúsinu. I næsta
herbergi liggja sjúklingar
með lifrarbólgu og bronkítis.
Mæðurnar ungu nota þá fáu
klukkutíma sem gefast eftir
fæðingu til að hvílast. Síðan
er haldið heim með nýjustu
bosnísku þegnana.
Morgunblaðið/Sverrir
Morgunblaðið/Sverrir
Litið inn á tvö sundurskotin
sjúkrahús í Bosníu
Þar sem allt er
af skornum skammti
sem höfðu stigið á jarðsprengjur eða
fengið sprengjuflísar í sig.
Fyrsta starf Maríönnu á erlendri
grund var því sannkölluð eldskírn.
„Stuttu eftir að við komum heim frá
Kabúl var ég í strætó þegar gamall
maður snýr sér að mér og spyr hvort
ég sé ekki annar hjúkrunarfræðing-
anna sem hafi verið í Afghanistan.
Segist svo vera guðslifandi feginn
að við séum komnar heim því að
hann hafi haft svo miklar áhyggjur
af okkur. Þetta þótti mér vænt um,“
segir Maríanna.
300.000 manns á einum stað
Næsta verkefni var ári síðar en
þá var Maríanna send til Tansaníu
til starfa í búðum fyrir flóttamenn
frá Rúanda. Það var ekki síður erfið
lífreynsla þó að hún stæði skemur, í
þijá mánuði. Aðstæður þar voru
skelfilegar þegar um 300.000 flótta-
menn voru samankomnir í tjaldbúð-
um í rigningu og for. Skammt frá
búðunum flutu lík þeirra sem myrtir
höfðu verið hinum megin landamær-
anna niður ár og fljót.
I fyrstu var engin salernisaðstaða
og fólkið gekk örna sinna í búðunum,
auk þess sem allir reyndu eftir bestu
getu að elda sér mat á sama tíma.
„Lyktin var engu lík í búðunum. Ég
skrifaði fjölskyldunni að hún væri
heppin að lyktin fylgdi ekki með
fréttamyndum þaðan. Ég hafði líka
á orði að ég væri líklega eina mann-
eskjan sem hefði séð hvemig það
væri ef allir íslendingar færu í úti-
legu samtímis."
í Tansaníu lenti hjúkrunarfólkið
m.a. í því að liðsmenn eins þeirra
manna sem vitað var að höfðu staðið
að fjöldamorðum, töldu að hann hefði
verið tekinn höndum. Hugðust þeir
myrða alla hjálparstarfsmenn í búð-
unum, sem leituðu sér skjóls í tjöld-
um.
Að lokum tókst að stilla til friðar
en Maríanna segir biðtímann hafa
verið eins og heila eilífð en hann
reyndist svo hafa verið um tíu mínút-
ur. „Þar kom sér vel að ég hafði
verið á áfallahjálpamámskeiði þar
sem m.a. var sagt að róleg viðbrögð
smituðu jafnmikið út frá sér og æs-
ingur. Þrátt fyrir að ég væri að deyja
úr hræðslu var ég afskaplega róleg
á yfirborðinu og tók hreinlega völdin.
Skipaði öllum að halda ró sinni og
það gekk eftir, þrátt fyrir þær að-
stæður sem þarna ríktu.“
I Bosníu hefur verið mun rólegra,
þó að Maríanna hafi m.a. lent í
sprengjuárás er hún var stödd á spít-
alanum í borginni Konjic og að her-
maður sem var að húkka sér far
skaut á eftir bílnum þegar hún stöðv-
aði ekki til að taka hann upp í.
En þrátt fyrir þetta segir hún
starfið þar vera eins og frí miðað við
aðstæðurnar í Tansaníu og Kabúl.
Andlega hafi verið erfiðast í Kabúl
vegna dauða Jóns og hinna sífelldu
sprengjuárása.
Lífsstíll fremur en starf
Maríanna segir að starf sendifull-
trúa á átakasvæði sé lífsstíll sem
henti fólki mjög misjafnlega. „Það
er engin leið að sjá fyrir hvernig
starfíð verður, öruggt svæði getur
breyst í átakasvæði á örskotsstundu.
Ég er engin hetja og reyni ekki að
vera það. Ég hef orðið óskaplega
hrædd þegar ég hef talið að líf mitt
gæti verið í hættu. Ég hef hins veg-
ar hitt fólk sem vill ekki viðurkenna
að það finni til hfæðslu, menn sem
þykjast vera harðir af sér.
Það sem rekur mig áfram er ævin-
týraþrá og löngunin til að láta gott
af mér leiða. Að finna að starf manns
breytir einhveiju. Mér líður betur að
vita að ef ég skyldi einhvern tíma
verða flóttamaður og hrekjast frá
heimili minu, sé til fólk sem Iáti sig
það einhveiju varða.“
Maríanna segist njóta starfsins
fram í fingurgóma. Hún hafi kynnst
ótrúlega mörgum og starf í öðrum
heimshornum hljóti að víkka sjón-
deildarhringinn. „Það er vissulega
gott að komast heim eftir að hafa
starfað við erfiðar aðstæður og mað-
ur þarf á slíku fríi að halda. Eftir
skamma hríð heima er mann farið
að klæja í fingurgómana að komast
aftur út. Mestu skiptir að taka sér
nægan tíma í að vinna úr þeirri lífs-
reynslu sem maður á að baki. Sé það
ekki gert er hætta á því að menn
brenni upp.“
S JÚKRAHÚ SIN í Bosníu eru lýs-
andi dæmi um það hvernig Genf-
arsáttmálinn, leikreglur í stríði,
er þverbrotinn, þrátt fyrir að
stríðandi fylkingar í Bosníu-Herz-
egóvínu séu aðilar að samkomu-
laginu. Almenningur er skotmark-
ið fremur en nokkru sinni og spít-
alar einhver ótryggasti staðurinn
sem völ er á. Dæmi um það eru
sjúkrahúsin í bæjunum Konjic og
Jablanica, en sá fyrrnefndi er 60
km suður af Sarajevo. Sjúkrahús-
in eru á heimsóknarlista Maríönnu
Csillag, hjúkrunarfræðings sem
starfar fyrir Rauða krossinn en
hún sér um að útvega þessum
spítölum ásamt fleirum lyf og
sjúkragögn. Hún heimsækir þá
reglulega til að fylgjast með
ástandinu og meta þörfina á að-
stoð.
Sjúkrahúsin eru bæði sundur-
skotin, rúður brotnar og molnað
hefur úr veggjum. Verra er
ástandið þó í Konjic þar sem bygg-
ingin stendur eins og sandpoka-
vígi uppi á hæð í borginni. Þegar
ekið er upp að sjúkrahúsinu dett-
ur manni síst af öllu í hug að þar
fari nokkur starfsemi fram. Ser-
barnir sem umkringja bæina
minna enn á sig annað slagið.
Enginn á spítalanum svo mikið
sem deplar auga þegar skothvellir
heyrðast úr hæðunum fyrir ofan
bæinn þar sem umátursliðið Iætur
fyrirberast. Manni verður hugsað
til Serbanna þar sem þeir hírast
uppi á fjalli i nístingskulda en
þeir eru liklega uppteknari af því
að fylgjast með þotum Atlants-
hafsbandalagsins sem fljúga öðru
hverju yfir.
Lyktin sem ekki verðurlýst
Á báðum stöðum er Vjós af
skornum skammti, rafmagn og
vatn einnig, hvað þá hitinn. Það
er jafn kalt inni á göngunum og
úti en reynt er að halda herbergj-
um sjúklinganna sæmilega heitum
í vetrarkuldanum sem er nýlega
farinn að gera vart við sig. Lyktin
á spítalanum í Jablanica er sér-
kennileg blanda úr eldhúsinu, af
salernum, af reykingum, fúkka
og óhreinum sjúklingum á stofum
þar sem ekki hefur verið opnaður
gluggi lengi.
Þessi lykt situr lengi í fötunum
og maður biður til guðs að eiga
ekki eftir að leggjast inn á þessum
stöðum. Starfsfólkið gerir sitt
besta við slæmar aðstæður og svo
virðist sem sumar stúlkurnar séu
of ungar til að hafa getað lokið
prófi í hjúkrun. En við þessar
aðstæður er öll aðstoð vel þegin.
Þrengslin eru mikil og sjúkling-
ar Úggja hver um annan þveran;
nokkrir hermenn sem hafa stigið
á jarðsprengjur og verið er að
reyna að bjarga að minnsta kosti
öðrum fætinum, menn með lifrar-
bólgu, heilablóðfall og bronkítis,
og í næsta herbergi fæðast blessuð
börnin inn í þennan ótrygga heim.
Sýkingarhættan af öðrum sjúkl-
ingum er svo mikil að mæðurnar
halda heim með þau sex klukku-
stundum eftir fæðingu, ef mögn-
legt er.
Tækin á lækningaminjasafn
Á svona stöðum vantar allt til
alls; lækna og hjúkrunarfólk, tæki
og mat en hjálparstofnanir útvega
lyf og sjúkragögn. Enginn skortur
er hins vegar á sjúklingum.
Það er örþreyttur maður sem
tekur á móti okkur í Konjic. Dr.
Butronic er eini skurðlæknirinn
og forstjóri sjúkrahússins að auki.
Hann hefur unnið eins og skepna
undanfarin þrjú ár, hefur verið
veikur siðustu daga og er einfald-
lega útkeyrður. Vandamálin sem
við blasa eru mörg; en það sem
helst vantar nú er matur. Hjálpar-
stofnanir, ekki síst Rauði kross-
inn, sjá um að sjúkrahúsið sé birgt
af helstu nauðsynjum. Ýmislegt
hefur fallið til af evrópska
gnægtaborðinu, svo sem áratuga
gömul tæki sem sum hver eiga
helst heima á lækningaminjasafni.
Læknar og hjúkrunarfólk eru
ekki aðeins þreytt, þau eiga vart
til hnífs og skeiðar. Forstjórinn
hefur um 100 þýsk mörk í laun á
mánuði og ber þar höfuð og herð-
ar yfir aðra. Hvernig fara hann
og aðrir að því að draga fram líf-
ið? „Það er okkur sjálfum eilíf
ráðgáta," segir hann og ypptir
öxlum.
Hann er sérfræðingur í bijóst-
holsaðgerðum og áður en stríðið
höfst var spítalinn aðeins heilsu-
gæslustöð. Nú eru framkvæmdar
þar allar mögulegar og ýmsar
ómögulegar aðgerðir og sérfræð-
ingurinn í áðurnefndum aðgerð-
um framkvæmir þær flestar. Þar
sem honum voru algerlega ókunn
mörg svið skurðlækninga í upp-
hafi stríðsins, settist hann niður
og lærði af bókum. Frá því í stríðs-
byijun hefur hann framkvæmt um
2.000 aðgerðir.
Kollegi hans á sjúkrahúsinu í
Jablanica er í svipaðri stöðu, hann
var sérfræðingur í kvensjúkdóm-
um og fæðingarhjálp en sá þáttur
starfsins er veigalítill nú.
Tími til að veikjast
Rétt er það að á meðan á vopna-
hléinu stendur fækkar hinum slös-
uðu en þá verður að reyna að
grynnka á þeim óskaplega fjölda
sem beðið hefur aðgerða sem
framkvæmdar eru undir venjuleg-
um kringumstæðum. Biðlistarnir
á þessum spítölum eru langir.
Hjúkrunarfólkið hefur orð á því
að eftir því sem hinum slösuðu
fækki vegna vopnahlésins sé eins
og fólk veikist frekar. Nú gefi
fólk sér tíma til að vera veikt, ef
svo megi að orði komast.
I Jablanica segir læknir skömm-
ustulegur frá því að nýlega hafi
komið upp nokkur alvarleg tilfelli
af matareitrun. Eftir dúk og disk
kom í ljós að múslimarnir sem í
hlut áttu höfðu borðað villisvín
með slæmum afleiðingum og ætl-
uðu aldrei að fást til að gefa upp
hvað þeir hefðu borðað sem hefði
farið svona illa í þá.
En það eru jarðsprengjurnar
sem reynast hættulegastar, þær
taka æ fleiri hermenn og óbreytta
borgara úr umferð. Stríðandi
fylkingar hafa haft nægan tíma
til að koma þeim fyrir og þeim
fjölgar óhugnanlega hratt sem
skjökta um á einni löpp og hækj-
um. Spítalamir eru fullir af ung-
um hermönnum sem liggja með
gríðarstóra stálpinna í fæti sem á
að reyna að bjarga.
Á sjúkrahúsinu í Jablanica ligg-
ur fjöldi hermanna. Þeir eru tóm-
ir til augnanna þar sem þeir liggja
reykjandi á sjúkrastofunum.
Flestir hafa stigið á jarðsprengju
en nokkrir voru í bíl sem skotið
var á. Jarðsprengjumar reyndust
hafa verið kraftlitlar og flestir
mannanna munu halda öðmm
fætinum. Svipurinn á andliti
þeirra vekur þó hjá manni efa-
semdir um að þeir t.elji sig vera
heppna. Hver veit hvaða líf bíður
fatlaðs manns í landi þar sem
framtíðin er svo ótrygg?
Þrátt fyrir öll þau vandamál
sem blasa við nú, segir Dr. Butr-
onic, forstjórinn í Konjic að mesta
kvíðaefnið sé hvað gerist þegar
stríðinu ljúki. Þá muni stofnanirn-
ar draga stuðning sinn til baka
en sjúkrahúsin ekki eiga neitt til
neins, frekar en áður.
Svona lítur hann út sá raun-
veruleiki sem blasir við forstjór-
um sjúkrahúsanna í Bosníu.