Morgunblaðið - 23.11.1995, Side 6

6 B FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1995
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Framleiðni-
aukningarundrið
Fjármál á fimmtudegi
Vísbending er um að nýtt hagvaxtarskeið íslendinga sé annars
eðlis en hagvöxtur fyrri ára, skrifar Sigurður B. Stefánsson.
Hátækni, upplýsingasamfélagið og afnám hafta í viðskiptum hafa
þegar valdið stórfelldum umskiptum í íslenskum fyrirtækjum.
Framleiðsla á mann á Islandi 1980-95
og áætluð til 2000
Vísitala, 1980 = 100
i—i—i—i—i—i—i—r
’85 1990
1—I—T~l—I..TT
'95 2000
...I
1971.4- 1980.1- 1981.3- 1990.3-
1980.1 1981.3 1990.3 1995.1
2,5%
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0

Iðnaðarframleiðsla í Bandaríkjunum 1989-1995
Aukning í dollurum frá sama mánuöi fyrra árs
5$
~ mm □r -|i|
•
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
50% ■
45-
Utflutningur sem hlutfall af VLF 1970-95
Meðaltal tímabilsins er 35,4%. Súlurnar sýna frávik frá meðaltalinu
ll-.iL.lill

1970 1975 1980 1985 1990 1995
Markaðsvextir af húsbréfum
8---------- 1993-95
1993
1994
1995
FRAMLEIÐSLA á mann á
íslandi hefur ekki breyst
mikið á síðustu árum.
Eftir kröftugan vöxt og
tekjuaukningu árin 1984 til 1987
tók við stöðnunarskeið frá 1988.
Efnahagslægð í viðskiptalöndun-
um sem hófst um svipað leyti
hjálpaði ekki til og árin 1991 til
1993 lækkaði markaðsverð á
sjávarafurðum um 25% um leið
og draga þurfti meira úr afla-
heimildum á Islandsmiðum en
dæmi voru til. Framleiðsla á mann
(framleiðni) hefur aukist um ná-
lægt 2% hvort áranna 1994 og
1995 en þó er hún enn ekki kom-
in á sama stig og hún náði hæst
árið 1987.
Þótt enn séu aðeins um tvö ár
liðin frá því að nýtt hagvaxtar-
skeið íslendinga hófst haustið
1993 eru ákveðnar vísbendingar
um að það sé annars eðlis en hag-
vöxtur hér á fyrri árum. Allt frá
stríðslokum og fram undir árið
1980 nutu íslendingar ríkulegs
hagvaxtar og tekjuaukningar um-
fram flestar þjóðir meðan unnt var
að auka afrakstur fiskistofnanna
og fyrstu skrefin voru tekin til
orkunýtingar í stórum stíl. Frá því
seint á áttunda áratugnum er eins
og dregið hafi úr framleiðniaukn-
ingu ef árin 1984 til 1987 eru
undanskilin og á þeim tíma hafa
íslendingar dregist langt aftur úr
samkeppnisþjóðum okkar í OECD.
Á árunum 1980 til 1994 jókst t.d.
framleiðsla á mann í ríkjum OECD
um 29% samtals en ekki nema 16%
á íslandi.
Stökkbreyting verður í
framleiðni í Bandaríkjunum
frá árinu 1990
Súluritið efst til hægri sýnir að
á tíunda áratugnum hefur orðið
stökkbreyting í framleiðni í
Bandaríkjunum. Eftir tuttugu ára
hægagang á áttunda og níunda
áratugnum þegar tekjur láglauna-
fólks stóðu nokkurn veginn í stað
og árleg framleiðniaukning var
aðeins 0,6 til 0,9% (sjá lægri súl-
urnar þijár) er nýtt skeið há-
tækni- og upplýsingaþjóðfélagsins
tekið við og framleiðni er orðin
2,2% árlega að jafnaði frá árinu
1990. Er hugsanlegt að sömu
þættir og hafa meira en tvöfaldað
framleiðniaukningu í Bandaríkj-
unum séu einnig famir að hafa
áhrif í þjóðarbúskap Íslendinga?
Er hugsanlegt að íslendingar séu
teknir að færast „frá handafli til
hugvits", svo að vísað sé til orða
Þorkels Sigurlaugssonar fram-
kvæmdastjóra hjá Eimskip og bók-
ar hans frá árinu 1993 þar sem
hann fjallar um þekkingu og nýt-
ingu hennar og þau miklu áhrif
sem hún mun hafa á þjóðfélög,
einstaklinga og fyrirtæki í fram-
tíðinni? (Framtíðarsýn, Reykjavík
1993.) Lítum aðeins nánar á fram-
leiðniaukningarundrið í Bandaríkj-
unum á síðustu árum áður en vik-
ið er að framvindunni á næstu
árum hér.
Bandaríkjamenn nefna hið nýja
hátækni- og framleiðniskeið „The
Age of Productivity“ (Business
Week, 16. október sl.). Fyrirtækin
eru að breyta og endurskipuleggja
starfsemi sína eftir því sem ný
upplýsingatækni ryður sér til
rúms. Sá sem ekki bregst við og
hagræðir, bætir þjónustuna við
viðskiptavinina og beitir nýjustu
tækni í starfseminni., hann staðn-
ar, heltist úr lestinni og deyr.
Bandaríski hlutabréfa-
m irkaðurinn nær forystu á
nýjan leik
Bandaríkjamenn eru ekki búnir
að gleyma basli sínu á sjöunda og
áttunda áratugnum þegar Japanir
æddu fram úr þeim og hver fram-
leiðsluvaran á fætur annarri heima
fyrir allt frá bílum til sjónvarps-
tækja virtist vera búin að glata
samkeppnishæfni sinni. Afleiðing-
amar komu skýrt fram í viðskipt-
um með hlutabréf. Árið 1988 var
hlutabréfamarkaður í Tókíó orðinn
44% af heimsmarkaði hlutabréfa
og hafði stækkað úr 27% á árinu
1980. Á sama tíma minnkaði
markaðsvirði hlutabréfa í Banda-
ríkjunum sem hlutfall af heims-
markaði úr 50% í 29%.
Núna eru bandarísk fyrirtæki
að fjárfesta í miklum mæli í nýrri
tækni, vélum og tækjum og hagn-
aður þeirra sem hlutfall af lands-
framleiðslu er mun hærri en á
níunda áratugnum. Bandaríski
hlutabréfamarkaðurinn er aftur
búinn að ná forystuhlutverkinu en
verðið þar hefur hækkað um 75%
síðan árið 1990 á sama tíma og
hlutabréfaverð í Japan hefur lækk-
að um 50%. Það er framleiðn-
iaukningarundrið sem veldur öllu
þessu, eða um 2,2% framleiðslu-
aukning á mann árlega síðan árið
1990 (sjá meðfylgjandi súlurit).
Bandaríkin eru nú í fremstu röð
meðal iðnríkjanna ef mælt er eftir
framleiðniaukningu og fjölda
nýrra starfa sem árlega verða til.
Nú eru liðin hátt í fimm ár frá
því að uppsveiflan í þjóðarbú-
skapnum þar hófst og venjulega
er tekið að draga úr framleiðslu á
mann þegar svo langt er liðið á
hagsveifluna sem í heild tekur að
jafnaði um sjö til tíu ár. í þetta
skiptið jókst framleiðsla á mann
um hvorki meira né minna en sem
næmi 3,5% ársvexti á öðrum fjórð-
ungi ársins 1995.
Kjör bandarískra launþega
lagast eftir langvarandi
stöðnun
Það er áhugavert að velta fyrir
sér hvers vegna framleiðni tekur
allt í einu að blómstra á tíunda
áratug aldarinnar jafnvel þótt tölv-
ur hafi verið tiltölulega algengar
í a.m.k. aldarfjórðung. Ein tilgáta
er sú að tölvur hafi í raun og veru
hægt á framleiðniaukningu í upp-
hafi eins og oft vill verða þegar
menn taka að spreyta sig á nýjum
og flóknum tækjum og tólum sem
þeir hafa ekki séð áður og kunna
að rugla menn í fyrstu. Að tileinka
sér nýja tækni getur tekið mörg
ár í rekstri fyrirtækja og á meðan
þarf sífellt að fíkra sig áfram með
breytingar og endurbætur sem
naumast eru vel til þess fallnar
að gleðja starfsfólkið. Loks nær
nýja tæknin fótfestu og með auk-
inni útbreiðslu getur verð á tækni-
vörum haldið áfram að lækka.
Tölvur og skrifstofubúnaður í
Bandaríkjunum hefur lækkað síð-
ustu fímm árin um 13% á ári svo
að tæki sem kostaði 100 árið 1990
kostar aðeins 50 nú. „Framleiðn-
iaukningarundrið“ hefur sig á flug
og margur hefur orðið til að líkja
áhrifum upplýsingabyltingarinnar
nú við áhrif iðnbyltingarinnar fyr-
ir tveimur öldum.
Frjáls og eðlileg samkeppni er
örugg leið til fram-
leiðniaukningar
Nú standa vonir til þess að kjör
bandarískra launþega taki senn
að batna á nýjan leik en sam-
kvæmt mælingum hafa rauntekjur
lækkað um 0,2% árlega síðustu
fímm árin. Þegar litið er til langs
tíma haldast batnandi kjör_ og
framleiðniaukning í hendur. Árin
1948 til 1973 jókst framleiðni í
Bandaríkjunum um 2,5% að jafn-
aði árlega og þá hækkuðu tekjur
um 3% árlega. Þegar hægði á
framleiðniaukningu í 0,9% á ári
árín 1973 til 1993 dró úr kjarabót-
um svo að þær urðu einungis 0,7%
á ári. Núna standa vonir til þess
að almennir launþegar beri á ný
meira úr býtum en áður en það
hefur verið mönnum nokkurt
áhyggjuefni að launamunur hefur
vaxið í Bandaríkjunum á síðustu
árum.
í raun og veru er það aukið
frelsi í viðskiptum og fijáls og
eðlileg samkeppni sem talin er
hafa leyst úr læðingi framleiðn-
iaukningarundrið í Bandaríkjun-
um. Máttarstólparnir eru hátækni
og þekkingarsamfélagið. Ef ekki
hefði verið losað um höft á fijálsa
samkeppni síðustu tíu til fímmtán
árin í ótal greinum allt frá raforku-
vinnslu og -dreifingu til fjarskipta
og fjármálaþjónustu og flugsam-
gangna er ekki víst að áhrifin
væru hin sömu. En víkjum nú sög-
unni til íslands en hér starfar þriðji
hver vinnandi maður í atvinnu-
greinum þar sem ekki nýtur
fijálsrar og eðlilegrar samkeppni.
Áður var vikið að því að íslend-
ingar kynnu að standa á þröskuldi
nýs hagvaxtarskeiðs þar sem
tekjuaukningu væri að rekja til
annarra þátta heldur en enn frek-
ari nýtingar fiskimiða og orku-
linda. Það þurfti hugrekki og
framsýni þegar Þorkell Sigur-
laugsson ritaði bók sína „Frá
handafli til hugvits" sem vísað var
til hér að ofan, mitt í bölsýninni
sem heltók þjóðina í efnahags-
lægðinni á árunum 1992 og fram-
an af árinu 1993.
í inngangsorðum sínum segir
Þorkell m.a.: „Fyrir íslendinga er
nauðsynlegt að átta sig á því, að
framtíð þjóðarinnar mun byggjast
að verulegu leyti á því að selja
þekkingu. Þekking á veiðum, eldi,
vinnslu og sölu físks er sá vett-
vangur þar sem þjóðin á að geta
verið flestum öðrum fremri. Sama
gildir um þekkingu á tæknibúnaði
fyrir fískveiðar og vinnslu og
þekkingu á ýmsum sérhæfðum
sviðum. Þá er þekking forsenda
fyrir uppbyggingu öflugrar ferða-
þjónustu, þekking á landinu, sér-
stæðri náttúru þess, fjölbreytni og
fegurð, og þeim möguleikum sem
þessu fylgja. Enn fremur þarf
þekkingu á þörfum ferðamanna
og hvernig megi uppfylla þarfir
þeirra. Hugvitið og þekkingin eru
auðlindir. Nýting þeirra auðlinda
er forsenda þess að bæta megi lífs-
kjör í landinu.
Útflutningsaukning annarra
greina en sjávarútvegs og
stóriðju er 9,5%
Árin 1993 og 1994 jókst út-
flutningur íslendinga á vöru og
þjónustu um 6,4% og 9,5%. í ár
eru horfur á því að útflutningur
aukist um 3,2% og þrátt fyrir
umtalsverða aukningu innflutn-
ings (samanlagt 11% árin 1994
og 1995) er reiknað með því að
viðskiptajöfnuður verði jákvæður
árin 1995 og 1996, þriðja og
fjórða árið í röð en ekki eru dæmi
til slíks fjögurra ára skeiðs síð-
ustu áratugina. Nú er kröftug
uppsveifla í útflutningi ekki
óþekkt fyrirbæri á íslandi (sjá
súluritið neðst til vinstri sem sýn-
ir útflutning sem hlutfall af lands-
framleiðslu). Það sem er óvenju-
legt er að á þessu ári er talið að
um 9,5% aukning verði á útflutn-
ingi annarra greina en sjávarút-
vegs og stóriðju en sú aukning
ber í raun uppi útflutningsaukn-
inguna í heild á þessu ári. Áætlað
er að aukning í tekjum af ferða-
mönnum á árinu 1995 verði 16%
frá fyrra ári.
Þessar tölur eru ánægjulegar
og þær sýna raunverulega tekju-
aukningu sem er að verða til. Þær
veita þó einar sér enga innsýn í
þá umbreytingu sem er að verða
í íslenskum þjóðarbúskap vegna
upplýsingabyltingarinnar, tölvu-
og fjarskiptatækni og ráðstafana
um aukið fijálsræði í viðskiptum
frá síðustu tíu árum. Og þær
ljóstra engu upp um útrás ís-
lenskra fyrirtækja og nýja eða
nýlega fjárfestingu þeirra um allan
heim. Þessi fjárfesting byggist á
útflutningi á þekkingu íslenskra
fyrirtækja í veiðum og vinnslu í
sjávarútvegi og á stjórnun í slíkum
fyrirtækjum, á fjölbreyttum há-
tæknibúnaði sem ætlaður er fyrir-
tækjum í sjávarútvegi, á þekkingu