Morgunblaðið - 05.12.1995, Side 1

í augca óreióunnar — Ijóóabók Einars Más/2 Ljóó dagsins valin af Sigurbirni biskupi/3 Hvar er
menningin?/4 Smásögur Ágústs Borgþórs/4 Nýjar bækur Sigurðar A. Magnússonar, Sigurðar Pálssonar og
Kristínar Ómarsdóttur/5/6/7 Oróræói — mannfræói/8

MENNING
LISTIRH
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 1995
BLAÐ
• Tl
ÍJÍ.
nr
'lt
f)J
Fást
í örbók
HEIMSBOKMENNTIR eru nú fáan-
legar í örútgáfu. Unnt er fá Fást
eftir Johann Wolfgang von Goethe
í innbundinni bók sem er 38x53
millimetrar og 688 síður. Verðið
er 34,80 þýsk mörk. Dekameron
Boccacios allur (100 sögur) fæst í
10 bindum, samtals 4.039 síður.
Verðið er 148 mörk.
Útgáfan í Leipzig
Það er Miniatúr Buch Verlag í
Leipzig sem gefur bækurnar út í
þessu formi. Forlagið höfðar með
þessari útgáfu sérstaklega til bóka-
manna og safnara. Sagnfræðirit og
ævisögur tónlistarmanna, Mozart,
Bach og Haydn eru meðal þeirra,
eru komnar út hjá forlaginu. Miklar
vinsældir bókanna hafa verið
uppörvandi fyrir forlagið, enda eru
nú hvers kyns örbækur og örverk
meðal þess sem fólk sækist eftir.
Á alþjóðlegu Bókastefnunni í
Frankfurt í haust vakti sýningarbás
Miniatur Buch Verlag mikla at-
hygli. Þetta var einna fyrirferðar-
minnsti básinn, en rúmaði meira
af sígildu lestrarefni en flestir aðr-
ir. Það er til dæmis hentugt fyrir
ferðamenn að geta tekið með sér
verk eins og Fást og Dekameron
án þess að borga fyrir umframfar-
angur.
Svignir
nakinn
BOKMENNTIR
Ljðöaþýðing
PENNINN HVASSI
eftir Seamus Heaney. Þýðmg eftir Karl
Guðmimdsson. Prentun Gutenberg.
Bjartur 1995 — 78 síður. 1.980 kr.
MÖRG ár eru síðan Karl Guðmundsson
birti fyrstu Heaney-þýðingar sínar í Lesbók
Morgunblaðsins og svo komu fleiri, m.a. í
Ljóðaárbók 1988. Karl hefur verið gagntek-
inn af þessu verkefni, en ekki heltekinn því
að hann hefur þýtt fleiri höfunda auk þess
að sinna leiklistinni.
Engum dylst sem les þýðingar Karls á
ljóðum Heaneys að hér liggur mikil vinna
að baki og má í vissum tiivikum segja rann-
sókn. Skáldheimur Heaneys sem .er afar
írskur krefst þekkingar á írskum skáldskap,
sögu, náttúru og þjóðháttum. Það sakar
ekki heldur að vera vel að sér í menningar-
sögu heimsins yfirleitt. Heaney verður ekki
skilinn til hlítar án lærdóms sé hægt að
tala um skilning þegar hin ljóðræna skynjun
hans er annars vegar. Ýmislegt hjá honum
verður ekki skilgreint nema á kostnað hins
skáldlega og slíkt er best að hætta sér ekki
út í.
Bragur og bragform eru Karli Guðmunds-
syni hugleikin og hann leggur upp úr slíku
í þýðingum sínum. Karl nær með þessum
hætti hrynjandi frumljóðsins, en hefur líka
tilhneigingu til ljóðstafasetningar og ríms
að íslenskum hætti. Á þessu fer yfirleitt
vel, en ef ég ætti að finna að þýðingar-
hætti Karls (smávægilegar aðfinnslur og
deilur um smekk, vei!) þá væri það helst
eilitið fornlegt orðaval á stöku stað. Stund-
um fer það þó vel.
Norður-írland
og Jótland
Skáldið er frá Norður-írlandi og yrkir
oft um átökin þar, en yfirleitt óbeint. Eitt
þekktasta ljóðið þessa efnis er Tollund-
maðurinn sem að nafninu til fjallar
um lík sem fannst heillegt í jóskri
mýri eftir 2.000 ára legu þar. Líkið
var með snöru um hálsinn og bar
þess merki að ekki hafði verið allt
með kyrrum kjörum á öldum áður.
I upphafi ljóðsins kveðst Heaney
ætla að fara til Árósa að skoða
þennan fund. Undir lokin er þó ljóst
að hann þarf ekki að fara langt:
PENNINN hvassi er nýútkomið úrval
ljóða írska Nóbelsskáldsins Seamus Hea-
neys í þýðingu Karls Guðmundssonar.
Þar úti á Jótlandi
í mannvígahreppunum fornu
verð ég sem áttlaus,
vansæll og heima.
Grábalamaðurinn er annað
ljóð um sama efni og með sömu
hugmyndatengslum. Heaney
yrkir líka í Utfararsiðum um
Gunnar á Hlíðarenda í haugi
sínum kveðandi um sæmd. Það
ljóð vitnar eins og fleiri ljóð
skáldsins um raunsæi sem
stundum kallar á nöturleik:
„Eg axlaði eins konar vígslu/
manndóms með því að lyfta/
undir ættmenna kistur. Þeir
voru lagðir til// í óhreinum
stofum,/ augnlokin gljáðu,/
deighvítar hendurnar/ hlekkjaðar talna-
böndum." í öðrum hluta ljóðsins birtist til-
efni þess: „Nú þegar fréttir flæða/ um
morð á meðal granna,/ þráum við helgis-
iði/ og hrynbundna venju;“ Ljóðið er um
nauðsynlegar sættir þjóðar sem þrátt fyrir
ágreining á sér sama uppruna.
Holdleg Ijóð
Ástríður og holdlegar kenndir eru
fylgifiskar skáldskapar Heaneys líkt og
margra annarra skálda og er gaman að sjá
hvernig hann kemur orðum áð þeim án
þess að flekka hrein klæði ljóðsins.
Föðurtún segja frá heimsókn á slóðir
skáldsins Thomas Hardy. Furuborðið sem
Hardy skrifaði við er einfalt og smátt,
ímynd ögunar og rúmið ekki stórt. Gestirnir
líkjast aftur á móti ráðvilltum elskendum
úr sögum skáldsins, „ásóttum kyrrðina um
hádag/ í djúpri tröð munúðar/ burkna og
fiðrilda“. Þar spinna þeir þátt „af okkur:
ógleymanlegan/ sem ekki má nefna“. Það
sem ósagt er látið og munúðarfullar
náttúrumyndirnar gæða ljóðið lit; það
verður í senn um fólk og skáldskap.
Persónur holdgast.
Reynitré
með varalit
Það er ekki nýtt að skáld persónugeri
náttúruna, en Heaney er óvenju
nærgöngull í þeim efnum. Hann yrkir til
dæmis um reynitré sem er eins og stelpa
með varalit:
Reynitré eins og stelpa með varalit.
Milli vegar og hjávegar elrin álengdar,
í rekjunni drjúpandi
einræn innan um sefið.
Þarna eru leirublóm héraðshreims
og eilífðarblómin með tárhreinan tón
og andráin er syngur fugl í næstu nánd
við hljómfall þess er til ber.
í Harmatölum Svignis (Sweeneys), hins
óða konungs íra sem er dæmigerður fyrir
þjóðina og títt nefndur í fornkvæðum og
sögum kemur hann fram á svið ljóðsins
„vindstrýktur, nakinn/ eins og vetrar tré/
fært í svart frost/ og freðna mjöll“.
Líkingar sínar sækir þó Heaney í fleira
en tijágróður, en náttúra írlands, sveit og
strönd, er samófin ljóðheimi
hans. Heaney yrkir þó fyrst og
fremst um fólk, hið mannlega.
Ég held að vinsældir hans eigi
sína skýringu í því. Hann nýtur
óvenjulegrar hylli af svo
tormeltu skáldi að vera. Bæta
má því við að í ljóðum Heaneys
er oft frásögn, saga, enn
fremur dramatík. Það gildir um
jafn ólík ljóð og Endalok
náttúruskoðunar og
Lögreglumaður kveður dyra og
jafnvel hin einkennilegu og
snjöllu ljóð: Af landamærum
ljóðsins og Af lýðveldi
samviskunnar.
í fróðlegum inngangi Thors
Vilhjálmssonar er vikið að
ýmsu sem er til marks um viðleitni Heaneys
í skáldskapnum og sumt sem þar kemur
fram getur auðveldað skilning á skáldinu.
Ég sakna aftur á móti greinargerðar frá
þýðandanum, leiðbeininga sem telja verður
bráðnausynlegar fyrir aðra en þá sem eru
handgengnir Heaney og veröld hans. Úr
þessu má bæta í enn fyllra og stærra
Heaney-úrvali sem hér með er skorað á
Karl Guðmundsson að gera að veruleika
með fulltingi hins bjartsýna útgefanda,
Snæbjörns Arngrímssonar.
Jóhann Hjálmarsson
Karl
Guðmundsson