Morgunblaðið - 05.12.1995, Blaðsíða 6

6 B ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Hvorki torræð
né skringileg
„DYRNAR
þröngu heitir
borg á Silkieyju,
hún er fáum
kunn.“ Með þess-
um orðum hefst
nýjasta skáld-
saga Kristínar
Ómarsdóttur,
Dyrnar þröngu.
„Þetta er stað-
ur sem á svar við
öllum meinsemd-
um mannlegs
lífs,“ segir Krist-
ín, „en er ekki
Dyrnar þröngu sé
aðgengilegasta
bók Kristínar en
dragi lesandann
jafnframt á tálar.
„Það fer tvennum
sögum af verkum
mínum: Sumum
finnst það sem ég
skrifa mjög að-
gengilegt en aðrir
segjast ékki skilja
neitt;“ segir Krist-
ín. „Eg lít hins
vegar ekki á mig
sem torræðan og
Kristín Ómarsdóttir
fullkomnari en
hann birtist í bókinni. Mér
fannst þægilegra að búa til
stað sem enginn þekkir;
þannig verður hann trúverð-
ugri.“
I Dyrunum þröngu segir
frá ævintýrum íslenskrar
móður og eiginkonu á fram-
andi slóðum. „Hún kemur
inn í heim sem kemur
skringilega fyrir sjónir, vill
taka hana og gerir það í
orðsins fyllstu merkingu,“
segir Kristín. „Þetta er hefð-
bundin ferðasaga í ævin-
týralegum heimi.“
Á bókarkápu segir að
skringilegan höf-
und. Ég er þvert á móti, eins
og flestir aðrir rithöfundar,
tannhjól í einhverri stórri
vél — bókmenntum."
Kristín segir að „karl-
mennskuhefðin" í bók-
menntum dugi sér skammt
og því geti hún ekki nýtt
hana nema að takmörkuðu
leyti í verkum sínum. „Þetta
er hefðin sem fólk þekkir
best og þarf því tíma til að
venjast sögum sem sagðar
eru á annan hátt. Flestir
hlutir eru óaðgengilegir í
fyrsta skipti.“
Á áhyggju-
lausu
vafrinu í
Biðtíma
kærleikans
ÞETTA hverfi sem ég var komin
í, Biðtími kærleikans, líktist alveg
hinum hverfunum í borginni.
Húsin voru gráleit og lítið útflúr-
uð. Þröngar járngirtar svalir frá
annarri hæð og uppúr en á svölun-
um í þessari götu héngu til þerris
óteljandi pör af hvítum sokkum
sem draup af niður á stéttina.
Dularfull og væmin þvottaefnis-
lykt lá í loftinu, þvottategund sem
ég kannaðist ekki við heiman frá
mér en var örugglega mjög upp-
byggileg fyrir sálina.
Ekki hafði ég gengið lengi um
hljóða götuna er dyr tóku að opn-
ast og karlmenn komu út hálf-
vankaðir á svipinn, í röndóttum
náttfötum og inniskóm. Þeir héldu
á mjólkurglasi í hendinni og bók
undir arminum, gengu yfir götuna
í næsta hús eða þamæsta og
hurfu inn. Þar kviknaði ljós,
kannski á þriðju hæð, kannski á
fjórðu, og skuggar af manneskj-
um flögmðu um þangað til slökkt
var en allt annars staðar opnuð-
ust dyr og maður á náttfötum og
inniskóm út, haldandi á ljóskeri
undir hendinni og bók undir
arminum, gekk nokkur skref og
hvarf um dyr næsta stigagangs
eða þamæsta og þar kviknaði ljós,
jafnvel á fimmtu hæð, og skuggar
af manneskjum flögraðu um, bók-
inni var veifað, það var slegist
um hana, síðan er slökkt. Það
hefði mátt kalla þetta hverfi Les-
tíma kærleikans.
Hér bera menn hver öðrum
mjólkurglas seint á kvöldin og
slást svo um bækur, það er aldeil-
is. í því leiddi ég hugann að ís-
lenskum rithöfundum, hvort ekki
færi betur ef þeir drykkju meiri
mjólk og slægjust nánar um bæk-
ur seint á kvöldin í náttfötunum.
Það væri leitun að íslenskum rit-
höfundi og leitun að íslendingi
sem viðurkenndi uppá sig náttföt-
in. Svo hristi ég höfuðið afþví ég
var svo ánægð með vaðstígvélin
mín. Ef eitthvað hafði bjargað
mér úr fangi einmanaleikans voru
það þau: Aldrei hefur nokkur fuil-
orðin manneskja orðið jafn ham-
ingjusöm yfir einu gulu pari af
vaðstígvélum, einsog ég var á
röltinu um hrotufulla Götu bið-
tíma kærleikans, með dropa af
blautum táfýlusokkum í hausnum
og maga fullan af pylsu með öllu.
Og á peysunni, einsog íslensk
börn að vorlagi, laus við fargan
snjógallanna, og mátti vita að
innan skamms hlyti ég að nálgast
hótel og svo varð. Fang biðarinn-
ar, hét það.
Biðin er stærsta gjöf ástarinnar.
Bíðutn af örlæti og ást.
Að elska er að bíða.
Að bíða er að elska einhvem annan en
bara sjálfan sig.
Sannaðu ást þína með ríkulegri bið.
Bíður þú eftir honum/henni lengur en
hann/hún bíður eftir
þér?
Höfum eitt hugfast, bíðum jafnt.
Nýjar bækur
Eyjar í eldhafi
ÚT ER komin bókin Eyjar í eld-
hafi, afmælisrit Jóns Jónssonar
jarðfræðings, gefin út í tilefni 85
ára afmælis hans 3. október 1995.
í bókinni eru 26
greinar, flestar um
náttúru íslands.
Þeim fylgir fjöldi
uppdrátta og ljós-
mynda. Þá er kafli
í bókinni um ævi
og störf Jóns Jóns-
sonar og ritaskrá
hans.
„Höfundar bókarinnar eru 37
talsins, þar á meðal eru margir af
helstu jarðvíðsindamönnum þjóðar-
innar. Bókin, sem er '292 bls. að
stærð, er hin glæsilegasta í alla
stði og mikil fróðleiksnáma fyrir
þá sem vilja auka þekkingu sína á
náttúru íslands," segir í kynningu.
Útgefandi er Gott mál hf.
-----» -------
Bók um börn
alkóhólista
ENDURÚTGEFIN hefur verið bók-
in Uppkomin börn alkóhólista eftir
Árna Þór Hilmarsson.
Bókin fjallar um hegðunarmynst-
ur og tilfinningalíf þeirra einstakl-
inga sem nú eru fullorðnir en áttu
þá reynslu sameiginlega að vera
aldir upp á heimilum þar sem áfengi
var misnotað. Bókin hefur verið
uppseld hátt á annað ár og kemur
nú út í annað sinn. Hún er 109 bls.
í kiljubroti og kostar kr. 1.500.
Útgefandi er höfundur.
T
Jón Jónsson
Trú, von og
kærleikur
Sjómaður og
hugvitsmaður
Tímarit
• ANDVARI, ritHins íslenska
þjóðvinafélags, er kominn út. Þetta
er 120. árgangur ritsins, hinn 37. í
nýjum flokki. - Aðalgrein ritsins að
þessu sinni er æviágrip Þorsteins
Ö. Stephensens leikara. Höfundur
er JónViðar Jónsson leikhúsfræð-
ingur. í greininni er leiklistarferill
Þorsteins ítarlega rakinn. Hann var
einn af helstu leik-
urum sinnar sam-
tíðar, kunnur af
sviðsleik sínum en
þó einkum útvarps-
leik um áratuga-
skeið, en Þorsteinn
var leiklistarstjóri
Ríkisútvarpsins
1947-74.
Annað efnj And-
vara er eftirtalið:
Ragnhildur Richter
skrifar alllanga
grein um ritverk Jakobínu Sigurð-
ardóttur. Þröstur Helgason skrifar
„Vitið í óvitinu", um Engla alheims-
ins eftir Einar Má Guðmundsson.
Haukur Hannesson hefur þýtt
kafla úr ferðadagbókum Jónasar
Hallgrímssonar, kaflinn hefur ekki
birst á íslensku fyrr. Sveinn Einars- ■
son skrifar grein um túlkun á Fjalla-
Eyvindi Jóhanns Siguijónssonar, og
hann hefur einnig búið til prentunar
syrpu bréfa frá Jóhanni til forastu-
manna Leikfélags Reykjavíkur. Þá
er stuttur minningaþáttur, „Stóra
systir“ eftir Jón Þorláksson bókbind-
ara á Akureyri, sem lést 1951. Sonur
hans, Baldur Jónsson prófessor, býr
þáttinn til prentunar og skrifarform-
ála. Fræðileg ritgerð eftir Ármann
Jakobsson, um Pál Jórisson Skál-
holtsbiskup og sögu hans, er birt í
Andvara og heitir „Ástvinur Guðs“.
Loks er í ritinu iangur þáttur eftir
Gils Guðmundsson um Guðmund
Davíðsson þjóðgarðsvörð og frum-
kvöðul í náttúruvernd á íslandi.
Ljóðaþýðingar eru I Andvara. Tvö
Ijóð eftir þýska skáldið Friedrich
Hölderlin hefur Hannes Pétursson
þýtt og Baldur Oskarsson þýðir ljóð
eftir spænsku skáldin Antonio Mac-
hado og Juan Ramón Jiménez. Rit-
stjórinn, Gunnar Stefánsson, skrifar
ritstjómargrein, hugleiðingu um þjóð-
ríkið. Andvari er 168 blaðsiður, Oddi
prentaði. Aðsetur ritsins og dreifing
er hjá Sögufélaginu, Fischerssundi 3.
Verð til áskrifenda ogfélaga í
Sögufélagi erkr. 1.330. í bókaversl-
unumkr. 1.482.
BOKMENINTIR
Minningarbók
I»ú ert mín Selma Rún og lækn-
íirnir ætla að bjarga þér eftir
Ólöfu de Bont Olafs. Höfundur
gaf út 1995.111 síður.
ÞÚ ERT mín Selma Rún og lækn-
amir ætla að bjarga þér er óvenjuleg
lesning. Hún fjallar um iíf og dauða
lítillar stúlku og er skrifuð af móður
hennar. Selma Rún fæddist verulega
fyrir tímann en heilablæðing á öðrum
degi virðist hafa ráðið úrslitum um
fötlun hennar. Fötlunin
varð bæði andleg og
líkamleg og vegna
hennar var oft erfitt að
greina sjúkdóma bams-
ins. Vegna blæðingar-
innar og endurtekinnar
sýkingar í ventla lagðist
Selma Rún oft inn á
sjúkrahús og þurfti að
þola margar aðgerðir.
Sýni, svæfingar, lyf og
aukaverkanir voru dag-
legt brauð sem þó var
ekki hægt að venjast.
Form bókarinnar er
helsti köstur hennar en
jafnframt stærsti gall-
inn. Verkið lýsir tilfínn-
ingum og þrautagöngu foreldris fatl-
aðs bams, þrautagöngu vegna réttar
og réttleysis fatlaðs ungbams í þjóð-
félaginu. Einnig lýsir það þrautinni
að gefast ekki upp og kannast við
neikvæðu tilfinningarnar sem eru
fylgifiskar mótlætisins. Minningar
streyma í belg og biðu en ekki í tíma-
legu samhengi. Því er oft erfitt að
sjá fyrir sér líf Selmu Rúnar og ferlið
í heild þegar mörgum hlutum þess
er skeytt saman. Þroska og afturför
bamsins ásamt sigrum og ósigrum í
baráttu við „kerfið" er Iýst og fundinn
samnefnari fyrir það sem endurtekur
sig oft. Kosturinn við minningaformið
er sá að það snertir lesandann dýpra
en línuleg frásögn og nær þannig
áhrifum sem vara lengur en ella.
Höfundur kvartar yfir litlu upplýs-
ingastreymi strax eftir fæðingu og
að mest fyrír tilviljun hafi hann farið
að kynna sér rétt og aðstæður fjöl-
skyldna fatlaðra barna. Verkinu er
á einhvern hátt ætlað að bæta úr
þessu, það er reynslusaga en ekki
fræðirit fagmannsins. Minningar
gefa ekki nægilegt svigrúm til út-
skýringa og því gagnast verkið ekki
alltaf eins og skyldi. Dæmi um það
er skortur á umfjöllun og útskýringu
á liðveislu og stuðningsfjölskyldu,
leikmenn þekkja ekki muninn áþess-
ari aðstoð. Annað fær mun meira
rúm eins og skammtímavistun og
bamahjúkrun og er það vel. Framar-
lega er ýmislegt gefíð í
skyn um fortíð og fyrri
reynslu höfundar sem
nánar er sagt frá síðar
en þangað til verður
lesandi að geta í eyð-
urnar sem er óþægilegt
í þessu tilfelli.
Samskiptum við sér-
fræðinga hinna ýmsu
stofnana eru gerð góð
skil, hvort sem þau eru
jákvæð eða neikvæð.
Það sem skín í gegn er
að fötluð böm eru mis-
jafnlega fötluð en alltaf
er verið að reyna að
finna einhveija staðla
og flokka til að festa
þau í. Börnunum fer ýmist fram eða
aftur en lítið tillit er tekið til nýrra
þarfa þeirra. Aðstandendur neita að
skipa þeim í bása. Þroskaþjálfar og
aðrir sem annast fatlaða og þroska-
hefta dags daglega virðast eiga í
samskiptaerfiðleikum við aðstand-
endur. Þeir ná vel til barnanna og
samstarfsaðila en það virðist taka
þá lengri tíma að ná til fólks sem
talar venjulegt mál. Verkið er bar-
áttusaga. Barátta móður fyrir barni
sínu, barátta upp á líf og dauða.
Barátta sem gefur auðugra líf en
skilur eftir sig mikið tóm. Barátta
við óvæntar tilfinningar og nýja til-
veru. Barátta sem hefur skilað ár-
angri, meðal annars í þessu verki.
Kristín Ólafs
BOKMENNTIR
Endurminningar
ÓTTALAUS
eftir Jósafat Hinriksson. Ævi-
minningar. 301 bls. Útg. Skerpla.
I»rentun: Gutenberg. Reykjavík,
1995. Verð kr. 3.480.
KALLA má að Jósafat Hinriks-
son hafi alist upp í smiðju föður
síns. Það var austur á Norðfirði.
Faðir hans var eldsmiður þar, hug-
vitsamur, eftirsóttur og sívinnandi.
Drengurinn var látinn taka til
hendi strax og hann hafði aldur
til. Því gafst minna
tóm fyrir bernsku-
brek og strákapör.
í þá daga höfðu
unglingar engan
tíma til að verða
vandamál. Nema
telja skyldi til
vandamála að
Jósafat féll út úr
gagnfræðanámi og
þverneitaði að gefa
sig að þvílíku fram-
ar. »Hins vegar fór
ég létt með vél-
stjóranám síðar,«
segir hann.
Jósafat stundaði
sjóinn frá unglingsárum og fram
undir miðjan aldur. Með því að
aðstoða föður sinn í smiðjunni sem
þjónaði flotanum og svo með sjó-
sókninni varð hann með tímanum
handgenginn hverju einu sem til
skipa taldist.
Vinnubrögðum til sjós og lands
lýsir Jósafat í þaula. Sjóferðasögur
hans eru bæði ljósar og lifandi.
Hann var meðal annars vélstjóri á
Neptúnusi og sem slíkur hannaði
hann þar og smíðaði fyrsta toghler-
ann. Áð megninu til eru þetta end-
urminningar sjómanns.
Þá er staðháttum og mannlífi á
Norðfirði lýst með ágætum. Faðir
og móðir lifðu í samræmi við forn-
ar dygðir, móðirin mild og um-
hyggjusöm, faðirinn nákvæmur og
strangur. Bæði voru mjög trúuð
og guðrækin. Með vinnusemi og
nýtni komst fjölskyldan vel af mið-
að við örbirgð þá sem margan
hijáði í kreppunni. Norðijörður
átti að því leyti sammerkt við aðra
staði af svipaðri stærð að þar bar
fáeina kaupmenn og útgerðarmenn
hátt yfir almenning. Þeir einir
höfðu í hendi það vald sem pening-
ar veita. í þá daga þótti alóþarft
að fyrirfólkið væri að fela sinn
heldrimanns brag. Þvert á móti
þótti sjálfsagt að berast á ef mað-
ur hafði efni á, svo í framkomu
sem í klæðaburði og hí-
býlaháttum. Harðdugleg-
ir aflamenn voru þó ekki
síður fyrirmynd ungling-
unum. Þetta var hart' líf
en heilbrigt.
Eftir mörg ár á sjó
axlaði Jósafat pokann
sinn og fór í land. Og þá
má segja að hann hafi
tekið að feta í spor föður
síns. Nema hvað fyrirtæki
hans varð margfalt
stærra. Eins og faðir hans
forðum ól hann börn sín
upp á verkstæðinu. Og
dag einn spurðist að hann
væri búinn að koma upp
stóru minjasafni í tengslum við
það.
Þessar endurminningar Jósa-
fats Hinrikssonar kenna þá lexíu
að hver og einn verði að vinna
fýrir gæfu sinni sjálfur. Ókeypis
né fyrirhafnarlaust fáist hún ekki.
Að lokum leggur hann frá sér
töng og hamar og sest við skrift-
ir. Árangur þess liggur nú ljós
fyrir. Endurminningar hans eru
bæði fróðlegar og áhugaverðar.
Ekki er annað sýnna en vélstjórinn
hafi farið létt með að skrifa þessa
bók.
Erlendur Jónsson
Ólöf de Bont
Jósafat Hinriksson