Morgunblaðið - 08.12.1995, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIISIAR
Stóriðja fyrir alla?
STÆKKUN álvers-
ins í Straumsvík er
ákveðin og verkið hafið,
húrra hrópa stjórnvöld,
húrra hrópa Lands-
virkjunarmenn, húrra
hrópa verktakar og
aðrir eru tilbúnir að
taka undir. 14 til 16
þúsund milljóna fjár-
festing á næstu misser-
um er nokkuð sem
munar um í íslensku
samfélagi. Erlent fjár-
magn mun streyma inn
í þjóðfélagið á ný, eftir
alllangt stöðnunartíma-
bil.
Stækkun álversins í
Straumsvík hefur lengi verið til
umræðu, sumir segja í áratug. Mál-
in hafa gengið hratt fyrir sig síðan
formlegar viðræður1 íslenskra stjórn-
valda og Alusuisse-Lonza hófust í
febrúarmánuði sl., iðnaðarráðherra
tók raunar forskot á sæluna og til-
kynnti stækkun ákveðna nokkru
áður en hinir svissnesku fulltrúar
þóttust tilbúnir með sínar skýrslur
og línurit. Hlaut iðnaðarráðherra
bágt fyrir og var snarlega sagt að
halda sig á mottunni um sinn, hvað
hann og gerði. Iðnaðarráðherra
hafði engu að síður rétt fyrir sér
og tilheyrir nú hópi hinna húrra-
hrópandi íslendinga. Er það vel.
Stækkun hins hafnfirska álvers
kemur ekki á óvart, Svisslendingar
hafa verið sáttir við Hafnfírðinga
og aðra starfsmenn fyrirtækisins
þau tæp 30 ár sem það hefur starf-
að þrátt fyrir einstakar skærur við
og við. íslendingar eru traustir og
hafa sýnt það, að þar sem þeir kom-
ast til áhrifa, t.a.m. á erlendri grund,
standa þeir sig í hvívetna. Hagstætt
raforkuverð, stöðugt efnahagslíf,
tiltölulega lág laun, gott vinnuafl,
góð staðsetning landsins og síhækk-
andi álverð eru þættir sem munu
Magnús Már
Þorvaldsson
hafa ráðið úrslitum og
gera ísland að vænleg-
um kosti stóriðjujöfra
um heim allan. Aður-
nefnd stækkun álvers-
ins mun tryggja liðlega
70 framtíðarstörf, við
uppbyggingu munu
starfa fleiri hundruð
manns.
Samkvæmt yfirlýs-
ingum iðnaðarráðu-
neytisins standa jöfr-
arnir því sem næst í
biðröð til að fá að
„þreifa“ á landinu
góða, þannig var hér
brosmildur Ameríku-
maður nýverið og taldi
sá ísland vera líklegan stað fyrir
nýhöndlað álver sitt, Kínvetjar hafa
sýnt okkur áhuga, Svíar, íjóðverjar
og svo mætti lengi telja. Vitanlega
er það svo að stærsti hluti spekúl-
antanna hverfur annað, annaðhvort
aðhafast þeir ekkert ellegar velja
eitthvert annað land. Staðsetning
íslands er engin fyrirstaða lengur,
síður en svo, og má segja að þá
beri nýrra við fyrir eylandið í norðri.
Grundartangi einnig og
Keilisnes og...
Umræður um stækkun annarrar
verksmiðju munu einnig vera komn-
ar á góðan rekspöl, rekstur Járn-
blendiverksmiðjunnar á Grundar-
tanga hefur gengið vel og er for-
stjóri verksmiðjunnar giska jákvæð-
ur á þróun mála. Fari allt á réttan
veg og sú verksmiðja stækki munu
stjórnvöld hrópa húrra að nýju og
hinir munu í kjölfarið fylgja. Pen-
ingaþenslan tekur á sig ýktari mynd
og þúsundir milljóna munu skipta
um eigendur áður en yfir líkur. Við-
bót við starfsmannafjöldann nokkrir
tugir, við uppbyggingu nokkur
hundruð.
„ísland þykir vænlegur kostur“
heyrist úr ráðuneyti iðnaðar æ oftar
og þó við eigum ýmsu þaðan að
venjast þá má Jjóst vera, að staðan
hefur breyst íslandi í hag, fyrr-
greindir þættir eru staðreyndir sem
jöfrarnir taka mið af. Alverksmiðja
á Keilisnesi er þannig hreint ekki
fjarlægur draumur heldur möguleiki
innan fárra ára, skv. áætlunum
verður sú verksmiðja engin smá-
smíð, 200.000 tonna framleiðslu-
geta/ár á móti stækkuðu Straums-
víkurálveri með liðlega 160.000
tonna framl./ár. Hafi þenslan verið
yfrin fyrir verður hún orðin æðis-
gengin þegar hér er komið sögu,
líklega 30 þúsund milljónir til við-
bótar! Starfsmenn 4-500, við upp-
byggingu mun fleiri.
Umræðunni lýkur ekki hér, zink-
verksmiðja í nágrenni Járnblendi-
verksmiðjunnar, já, eða t.o.m. annað
álver er rætt um í fullri alvöru vegna
framúrskarandi hafnaraðstöðu á
tanganum. Magnesíumverksmiðja
með 250-300 starfsmenn á Reykja-
nesi er einn kostur sem borið hefur
á góma. Fleira mætti tiltaka en
milljónirnar eru fyrir löngu hættar
að vera teljanlegar og húrrahrópin
orðin svo skerandi að vart verður
heymaskemmda hjá íbúum suðvest-
urhomsins, í hinum dreifðu byggð-
um eyþjóðarinnar smáu heyrist þó
einungis ómur húrrahrópanna.
Vissulega verður ekki ráðist í all-
ar þessar framkvæmdir samhliða,
efnahagslíf landsins myndi aldrei
standa undir því en möguleikarnir
á að a.m.k. hluti þessa verði stað-
reynd innan tiltölulega skamms
tíma er fyrir hendi. í þessu sam-
bandi er rétt að benda á, að undirrit-
aður hefur verið samningur um
átaksverkefni í orkufrekum iðnaði
á Suðurnesjum, menn eru s.s. að
búa sig undir mögulegt ævintýri.
Hvernig sem málin era skoðuð ér
einungis suðvesturhluti íslands, þar
sem nú þegar býr bróðurpartur
Hvers vegna horfa
landsfeður ekki út fyrir
suðvesturhornið, spyr
Magnús Már Þor-
valdsson, og heldur
því fram að Eyjafjörð
eigi að færa fram fyrir
Keilisnesið í stóriðjubið-
röðinni.
landsmanna, í umræðunni þegar
stóriðju ber á góma.
Eyjafjörður hvað?
Fyrir nokkrum árum, n.t.t. í tíð
Jóns Sigurðssonar iðnaðarráherra,
var boðið upp á n.k. álverssam-
keppni landshluta í milli. Eyjafjörð-
ur háði þá baráttu við Keilisnes
Suðurnesja og Reyðarijörð á Aust-
urlandi (þar hafa menn ekki gefið
upp alla von um kísilmálmverk-
smiðju) sem Keilisnes vann, ekki
óvænt þar sem það er staðsett svo
heppilega nærri helsta byggða-
kjarna landsins. Þegar úrslit lágu
fyrir var sem svæfli hefði verið lætt
undir höfuð norðanmanna og þar
hefur tæplega verið aðhafst síðan.
Ahyggjur af íbúaflótta suður yfir
heiðar virðast hverfandi, meðan
bjagast hlutföllin, höfuðborgar-
svæði-landsbyggð, ennfremur.
Eyjafjarðarsvæðið með Akureyri
sem miðpunkt er annað stærsta
þéttbýlissvæði landsins en yfirburðir
höfuðborgarsvæðisins eru þvílíkir
að þessi staðhæfing hljómar næsta
hjákátlega. Eyfirðingar era þó rétti-
lega stoltir af firðinum sínum, blóm-
legar sveitir og myndarleg bú yfir-
gnæfa myndina En þeim fer fækk-
andi, íbúum svæðisins fer fækkandi
og Eyjafjarðarsvæðið er eitt hið
tekjulægsta á íslandi. Staðreyndirn-
ar tala sínu máli, Akureyri og ná-
grannabyggðarlög þurfa á nýiðnaði
að halda, það er mun ánægjulegra
að njóta fagurrar náttúra fjarðarins
með en án atvinnu.
Hvað um okkur? Kann maður að
spyrja. Hver er ástæða þess að ein-
ungis eitt landsvæði þykir brúklegt
fyrir stóriðju á íslandi, suðvestur-
tanginn. Hvers vegna þykir það
sjálfsagt mál, að einungis þetta til-
tekna svæði njóti þess, að þangað
sé stefnt öllu ijármagni sem inn í
landið kemur frá útlöndum? Hvers
vegna hafa ráðamenn ekki áhyggjur
af þeirri óheillaþróun, að ísiand er
vart að verða byggilegt nema ein-
mitt á þessum tiltekna bletti. Eru
íbúar suðvesturtangans merkilegri
en aðrir íbúar eyþjóðarinnar (þeir
eru jú að allstórum hluta aðflutt
landsbyggðarfólk) eða ómerkilegri
þannig að sjálfsagt sé að staðsetja
allar verksmiðjur við lóðarmörk
þeirra með tilheyrandi loftmengun?
Hjá henni verður vart komist þrátt
fyrir stórbættar mengunarvarnir.
Til viðbótar þessari mun bílisminn
ekki bæta ástandið, bifreiðin ku
vera helsta mengunarvandamál
samtímans.
Að lokum þetta: Hvað þarf til að
vekja ráðamenn, hagsmunaaðila og
aðra þegna landsins til umhugsunar
um mikilvægi þess að spyrnt verði
við fótum? Sett var af stað afl er
hreyfði við stóriðjumáli þess tíma,
það kann að vera kominn tími til
að fara stað með sambærilegt hreyf-
iafl nú. Að lokinni stækkur.verk-
smiðjanna tveggja er komið að
Norðurlandi, Keilisnes fari aftur
fyrir Eyjaljörðinn í biðröðinni,
byggðapólitísk rök nægja til að rétt-
Iæta þá ákvörðun. Mál þetta er á
dagskrá nú, hagur landsins er í
veði því sú borgríkismyndun sem
stefnir í er óheillastefna og vægðar-
laust ósanngjörn gagnvart öllum
íbúum íslands. Stóriðjuumræðan er
ekki einkamál örfárra pólitíkusa
heldur hagsmunamál allra íslend-
inga, mikilvægi þess er hvílíkt að
fáein mistök kunna að kollvarpa
allri byggðaþróun á íslandi.
Höfundur er arkitekt og áhuga-
maður um áframhaldandi byggð
í dreifðum byggðum íslands.
I
c
(
I
(
<
<
<
<
<
I
I
BSRB vill heilbrigðisþj ónustu
sem ekki mismunar fólki
FÉLAGI minn í
BSRB, Pétur Örn Sig-
urðsson, skrifar ágæta
og málefnalega grein í
Morgunblaðið á mið-
vikudag þar sem hann
spyr um stefnu samtak-
anna í heilbrigðismál-
um. Tilefnið eru auglýs-
ingar frá BSRB í út-
varpi og sjónvarpi að
undanförnu en í þeim
er lagst gegn áformum
um að taka örorkubæt-
ur, ellilífeyrisbætur og
atvinnuleysisbætur úr
tengslum við launaþró-
un í landinu en einnig
er innritunargjöldum á
sjúkrahús og gjaldtöku fyrir ferli-
verk mótmælt.
Nú hefur ríkisstjórnin ákveðið að
koma til móts við kröfur okkar að
því leyti að kjör atvinnulausra, ör-
yrkja og ellilífeyrisþega verða ekki
skert á næsta fjárlagaári um 600
milljónir eins og til stóð að gera. Á
fundi formanna aðildarfélaga BSRB
sama dag og ríkisstjórnin skýrði
BSRB formlega frá ákvörðun sinni
var samþykkt einróma ályktun um
að með þessu væri mikilvægum
áfanga náð. Jafnframt var bent á
að eftir sem áður væri áformuð sú
kerfísbreyting að taka bætur til fyrr-
nefndra hópa svo og til þeirra sem
njóta barnabóta, húsnæðisbóta, að
ógleymdum persónuafslættinum, úr
sambandi við launa- og verðlagsþró-
un í landinu en þar með er horfið
það skjól sem þessir hópar þó höfðu
til verndar sínum kjöram.
Eftir standa
innritunargjöldin
En víkjum að heil-
brigðisþjónustunni og
áformuðum innritunar-
gjöldum á sjúkrahús
og annarri gjaldtöku
af sjúkum sem ríkis-
stjórnin neitar enn að
falla frá.
Pétur Örn spyr hvort
BSRB hafi sett fram
„stefnumótandi tillög-
ur varðandi heilbrigðis-
þjónustu í landinu" og
hvemig BSRB vilji
mæta vaxandi kostnaði
í heilbrigðisþjón-
ustunni í Ijósi þess að sá málaflokk-
ur sem spannar heilbrigðis- og
tryggingamál sé fjárfrekur . . . og
lýkur á því að áframhald verði í nið-
urskurði á þessum málaflokki á
næstu árum, í því skyni að minnka
fjárlagahallann.“
Greinarhöfundur bendir einnig á
að ætla megi að eftirspum eftir heil-
brigðisþjónustu fari vaxandi og hafl
verið til umræðu í þjóðfélaginu ýmsar
hugmyndir til að mæta þessu svo sem
með endurskipulagningu og aukinni
hagræðingu í sjúkrahúsrekstri og for-
gangsröðun í þjónustu Og í framhald-
inu er spurt um afstöðu BSRB, hvort
samtökin hafl til dæmis sett fram til-
lögur um stefnumótun í forgangsröð-
un á þjónustu við sjúklinga.
Frumkvæði BSRB
Á undanfömum áram hefur BSRB
lagt mjög ríka áherslu á umræðu um
í stuttu máli er óhætt
að fullyrða, segir Ög-
mundur Jónasson, að
um nokkurra ára skeið
hefur BSRB lagt höfuð-
kapp á að taka á upp-
byggilegan hátt þátt í
stefnumótun um heil-
brigðisþjónustuna.
heilbrigðismál og skipulagningu heil-
brigðisþjónustunnar. BSRB hefur
margoft ályktað um þessi efni, tekið
þátt í tillögusmíð og starfshópum á
vegum stjórnvalda, efnt til funda og
málþinga. Þannig má heita að sam-
tökin hafi riðið á vaðið í opinberri
umræðu snemma í haust með mál-
stofu um forgangsröðun í heilbrigð-
iskerfínu, með þátttöku starfsmanna
heilbrigðisþjónustunnar og stjóm-
málamanna, þar á meðal heilbrigðis-
ráðherra. Eins og lesendur BSRB tíð-
inda þekkja hefur þar reglulega verið
rækilega um þessi mál fjallað af hálfu
félagsmanna, starfsnefnda og starfs-
manna BSRB, nú síðast í ítarlegri
úttekt Rannveigar Sigurðardóttur
hagfræðings en þar er einmitt farið
í saumana á þeim atriðum sem Pétur
Örn Sigurðsson fjallar um í grein
sinni. í stuttu máli tel ég óhætt að
fullyrða að um nokkurra ára skeið
hefur BSRB lagt höfuðkapp á að
taka á uppbyggilegan hátt þátt í
stefnumótun um heilbrigðisþjón-
ustuna.
Sofum ekki á verðinum
Sú stefna samtakanna að hafna
því að krefja sjúklinga um innritun-
argjöld á sjúkrahús og leggja aukin
þjónustugjöld á sjúklinga hefur verið
mótuð á þingum bandalagsins, á
bandalagsráðstefnum og í stjórn
samtakanna sem hefur haft það
verkefni með höndum að koma
stefnunni á framfæri. Það á einnig
við um þær auglýsingar sem að
undanförnu hafa hljómað á öldum
ljósvakans.
Pétur Örn vill vita hvað auglýs-
ingaherferðin hefði kostað en pen-
ingana „hefði ef til vill mátt nýta á
annan hátt fyrir þann hóp félags-
manna BSRB sem hvað verst hefur
orðið úti í efnahagssamdrættinum á
síðustu árum“. Að sjálfsögðu verður
upplýst um kostnaðinn þegar hann
liggur fyrir og vissulega er það rétt
hjá greinarhöfundi að alltaf er álita-
mál þegar að því kemur að ráðstafa
fjármunum. Það hefur hins vegar
verið mat stjórnar BSRB að einn
mikilvægasti þátturinn í kjara- og
réttindabaráttu launafólks sé að efla
þá þætti samneyslunnar sem stuðla
að jöfnuði og styðja við bakið á sjúk-
um, öryrkjum og atvinnulausum fé-
lögum okkar.
Víða erlendis þar sem verkalýðs-
hreyfíngin svaf á verðinum á meðan
velferðarþjónustan var rifin niður
og markaðsvædd eru menn nú að
vakna upp við vondan draum, aukna
mismunun, lengri biðraðir eftir heil-
Ögmundur
Jónasson
brigðisþjónustu og aukinn tilkostnað
samfélagsins þegar allt fjárhags-
dæmið er gert upp. Innan BSRB
höfum við hvatt til umræðu um for-
gangsröðun, ekki aðeins í heilbrigð-
iskerfínu heldur í þjóðfélaginu öllu,
sett fram tillögur um áherslur í
skattlagningu, leiðir til að ná niður
fjárlagahalla, taka á vanda landbún-
aðarins og sjávarútvegs og ýmsum
öðrum þáttum efnahagslífsins.
Skatta á heilbrigöa, ekki sjúka
Um allt þetta hefur verið rækilega
fjallað á vettvangi BSRB. Samtökin
hafa viljað leggja sitt af mörkum til
að fínna leiðir sem styrkja og treysta
lífskjörin í landinu og stuðla að aukn-
um jöfnuði. Þetta hefur verið grunn-
tónninn í málflutningi BSRB og um
það hefur verið mjög breið sam-
staða. Það er og hefur verið um langt
skeið grundvallaratriði í stefnu
BSRB að samneyslan sé fjármögnuð
á réttlátan hátt. Það á að skatt-
leggja fólk á meðan það hefur heilsu,
ekki þegar það er orðið veikt.
Og þar sem Pétur Örn spyr sér-
staklega um afstöðu til nefskatts
þá væri það þó skömminni skárra
en innritunargjöld, en samkvæmt
stefnu BSRB í skattamálum er eðli-
legast að fjármagna heilbrigðisþjón-
ustuna með tekjujafnandi sköttum
en ekki síður lögð áhersla á að ná
inn þeim milljörðum sem árlega eru
sviknir undan skatti hér á landi.
Gjaldtaka og innritunargjöld á
sjúkrahús geta skipt sköpum fyrir
efnalítið fólk og leikur ekki á því
nokkur vafi að verði haldið áfram á
þessari braut sem stjórnvöld byijuðu
að feta sig eftir fyrir fáeinum árum
með auknum þjónustugjöldum á
sjúklinga þá munum við fyrr en var-
ir sitja uppi með heilbrigðiskerfi sem
mismunar fólki. Því miður er þegar
farið að mismuna fóiki í heilbrigðis-
þjónustunni eftir efnahag. Gegn þessu
ber að sporna með öllum ráðum.
liöfundur er formaður BSRB.