Morgunblaðið - 08.12.1995, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Miðstýrt réttarfar er skaðlegt
Réttur til að
ljúka málum
VH) hjónin höfum á undanförn-
um mánuðum kynnt lesendum
Morgunblaðsins mál okkar, síðast
22. nóvember sl., með greininni „Er
réttarkerfið miðstýrt og mismunar
það þegnunum?“ Þar var fjallað um
meinta ólöglega Qártöku fyrrver-
andi starfsmanns frá fírma okkar
og viðleitni okkar til að fá það mál
rannsakað og réttilega dæmt í
tengslum við dómsmál hans gegn
okkur. Þegar rannsóknar- og dóms-
yfírvöldum sleppir eru fjártökumál
að sjálfsögðu fyrst og fremst mal
þess sem talinn er hafa tekið fé
óforsvaranlega og þeirra sem tekið
var frá. Flestum er það veigamikið
að ljúka málum, en jafnvel þótt
einstöku menn skelli í góm og geri
sjálfír lítið með opinberar ásakanir
eru menn ekki einir í heiminum.
Fjölskyldu og ættingja eiga menn.
Reynsla er fyrir því í fámenni sögu-
og ættarsamfélagsins að neikvæð
opinber umfjöllun getur dregið
slóða á eftir sér sem víða kemur
við. Þess vegna geta jafnvel nei-
kvæð málalok, afplánun dóms og
bætur, verið skásti kostur og jafn-
framt nauðsynlegur kostur. En
rétturinn til að taka við kæru,
mögulegri ákæru og dómi og ljúka
málum við samfélag sitt og stund-
um Guð sinn er ekki bundinn víð
meinta ólöglega ijártökumenn.
Þetta getur líka verið mikilsverður
réttur þeirra sem kunna að bera
aðra menn ótilhlýðilega röngum
sökum og jafnvel réttur slakra
rannsóknar- og dómsyfírvalda til
að reka af sér slyðruorð.
Skylduverk
Hafandi lagt mál okkar og við-
skipti við rannsóknar- og dóms-
málayfírvöld fyrir lesendur Morg-
unblaðsins teljum við það skyldu-
verk að gera grein fyrir dómi
Hæstaréttar íslands í málinu nr.
373/1995, sem upp var kveðinn
Jóhanna Jónas
Tryggvadóttir Bjarnason
22. nóvember, sama dag og síðasta
grein okkar birtist í Morgunblað-
inu. Ekki aðeins skylduverk í þeim
skilningi að ljúka verki sem við
höfðum þegar hafíð, heldur einnig
skyldug upplýsing til þeirra sem
treysta dómstólum landsins. Rétt
eins og maður mundi vara við við-
sjárverðum ísi á hyldýpi.
Hæstiréttur íslands kom okkur
á óvart 22. nóvember 1995. Það
var þegar starfsmaður Hæstaréttar
hringdi til min, Jóhönnu, nokkru
fyrir hádegi og tilkynnti mér að
búið væri að kveða upp dóm í
máli okkar hjónanna. Við höfðum
farið með greinargerð og ítarleg
skjöl í réttinn daginn áður, nokkru
fyrir kl. 16. Við máttum að vísu
búast við að málinu yrði hraðað,
því starfsmaður réttarins lagði þá
ríka áherslu á að engar tafír yrðu
á því að lögmaður mótaðila fengi
afrit af skjölum okkar í málinu.
En við bjuggumst ekki við að máls-
meðferðartími Hæstaréttar næði
ekki fímm venjulegum vinnustund-
um. Hér var ekki gefínn kostur á
seinagangi dómstóls, sem alþekkt-
ur er víða í réttarríkjum og ýmsir,
sérstaklega skuldarar, treysta á.
Hver voru álitaefnin?
Meginviðfangsefni Hæstaréttar
var eins og áður er fram komið
meint ólögleg fjártaka manns sem
hefur uppi kröfur
gegn okkur. En oft
koma önnur álitaefni
einnig til.
A. Við hjónin upp-
lýstum í greinargerð
okkar að við værum
ólöglærð og óskuðum
við skriflegra leiðbein-
inga Hæstaréttar um
formhlið málsins sam-
kvæmt lagaákvæðum
sem um það gilda.
Hæstiréttur virðist
hafa talið þessi til-
mæli tilefnislaus því
hann gaf engin ráð
um formhlið málsins.
B. Hæfi skipaðra
dómara Hæstaréttar til að Ijalla
um málið. Með dómi Hæstaréttar
í málinu nr. 385/1992, sem var út
af sömu lögskiptum, en hann var
kveðinn upp 24. nóvember 1994,
var dæmt að mig, Jóhönnu, skorti
hæfí til að flytja þetta mál mitt.
Var það gert án þess nokkur gögn
væru lögð fram um hæfí mitt,
nokkrar kröfur kæmu fram um það
eða mér gæfist nokkurt tækifæri
til að fjalla um þetta álit Hæstarétt-
ar.
Þar sem Hæstiréttur treysti sér
síðar ekki til að sinna áskorun
minni, Jóhönnu, um það á hvaða
gögnum þessi niðurstaða var
byggð, svo og vegna þess að hvorki
Héraðsdómur Reykjaness né lög-
maður gagnaðila hafði við fjár-
námsgerð gert athugasemdir við
hæfí mitt, var full ástæða til að
annar hvor aðilinn, Hæstiréttur,
sem hafði dæmt mig vanhæfa, eða
ég, Jóhanna, yrði að víkja. Enda
gerðum við hjónin kröfu um að
enginn þeirra dómenda, sem átti
sæti í Hæstarétti 24. nóvember
1994, dæmdi um sömu málsatvik
i málinu nr. 373/1995. Niðurstaða
Hæstaréttar varð sú að dómendur
hans þyrftu ekki að fjalla um eigið
hæfí, þrátt fyrir fram komna kröfu
þess efnis og þrátt fyrir að einn
dómendanna sem kvað upp dóminn
22. nóvember 1995 hefði einnig tek-
Hæstiréttur tekur sér
fyrir hendur, segja
Jóhanna Tryggva-
dóttir og Jónas
Bjarnason, að hirta
okkur fyrir að hafa vís-
að málinu til hans.
ið þ'átt í að dæma í máli um sömu
málsatvik 24. nóvember 1994. Þetta
atriði var einfaldlega ekki nefnt í
síðari hæstaréttardómnum.
C. Hæfí mitt, Jóhönnu, gat vissu-
lega einnig verið álitaefni í dómn-
um 22. nóvember 1995, eins og
það hafði verið 24. nóvember 1994.
En Hæstiréttur vék ekkert að því
í seinni dómnum. Tilkynning starfs-
manns Hæstaréttar til mín, Jó-
hönnu, fyrir hönd okkar hjónanna,
um málsniðurstöðu 22. nóvember
1995, gefur þó til kynna að afstaða
Hæstaréttar um þetta atriði muni
hafa breyst.
D. Yfírlýsing Iöggilts endurskoð-
anda um ólögmæta fjártöku mótað-
ila frá fírma okkar hjónanna að
íjárhæð kr. 671.645, byggð á bók-
haldsgögnum, sætti engum at-
hugasemdum eða aðgerðum
Hæstaréttar.
E. Itarieg rithandarrannsókn
Rannsóknarlögreglu ríkisins sem
tengdi mótaðila okkar enn frekar
við ólögmæta fjártöku sætti heldur
engum athugasemdum eða aðgerð-
um Hæstaréttar. (Rannsóknarlög-
regla ríkisins hefur ekki enn feng-
ist til að hefja almenna rannsókn
meintrar ólöglegrar fjártöku þrátt
fyrir að rithandarrannsóknin tengi
mótaðila okkar við hana. Skýringar
á þessari afstöðu liggja heldur ekki
fyrir hvorki frá RLR eða ríkissak-
sóknara.)
F. Yfírlýsing viðskiptafræðings,
sem byggð var á bókhaldsgögnum
og rithandarrannsókninni, um
meinta fjártöku mótaðila okkar, kr.
1.866.839, sætti heldur engum at-
hugasemdum eða aðgerðum
Hæstaréttar.
Vissulega er mögulegt að tína
fleiri athugunarverð atriði til en
senn er mál að linni.
Afhjúpun
I lok dómsforsendna Hæstarétt-
ar í málinu nr. 373/1995 segir:
„Sóknaraðilum verður gert að
greiða varnaraðila kærumálskostn-
að, svo sem í dómsorði greinir, en
við ákvörðun hans er tekið tillit til
þess, að kæra þessi er með öllu að
ófyrirsynju. “
í samræmi við þessa meintu
ástæðu Hæstaréttar var mótaðila
okkar dæmdur 100.000 króna
málskostnaður, sem okkur fínnst í
hærra lagi miðað við sýnileg störf
lögmannsins, rúmlega einnar
blaðsíðu greinargerð hans til
Hæstaréttar.
En Hæstiréttur gerir meira en
að rekja forsendur málskostnaðar
með tilvitnuðu setningunni. Hann
tekur sér fyrir hendur að hirta
okkur fyrir að hafa vísað málinu
til Hæstaréttar og er þess vegna
ekki sá sjálfstæði og óhlutdrægi
dómstóll sem hann á að vera. Að
auki virðist Hæstiréttur telja að
honum hafi verið falið vald til að
ákveða það hvenær málsaðilar,
kærendur í þessu tilviki, eigi að
skjóta málum til Hæstaréttar. Er
ekki vitað um nokkurn annan dóm-
stól í réttarríki, sem telur sig hafa
slíkt vald.
Að auki gæti það verið rangt
að kæran okkar hafi verið að
ástæðulausu eða að ófyrirsynju eins
og Hæstiréttur orðar það. Ef til
vill þykir okkur, sem bíðum nauð-
ungarsölu á íbúðarhúsi okkar og
fleiri eignum, og þeim mörgu, sem
sætt hafa gjaldþrotameðferð síð-
ustu ár, einhver huggun í dómi eins
og í málinu nr. 373/1995. Þar er
að minnsta kosti mögulegt að
kynnast grímulausum og staðfest-
um aðgerðum Hæstaréttar íslands
og aðgerðarleysi rannsóknar- og
dómsyfírvalda gagnvart viðfangs-
efnum sínum.
Jóhanna er forstjórí Evrópuferða.
Jónas er læknir.
Veisla til verndar
mannréttindum
„HOFUÐEINKENNI
þróaðrar siðmenningar
er háttvísi og tillits-
semi, vanabundin við-
leitni til að setja sig í
spor annarra og skilja
aðstæður þeirra og erf-
iðleika og meta hvemig
hægt sé að greiða úr
flækjum mannlegra
samskipta sem ævin-
lega verða á vegi manna
jafnt í einkalífí sem
þjóðlífi." (Páll Skúla-
son. Menning og sjálf-
stæði. Reykjavík,
1994.)
Þetta merkir einfald-
Birna
Þórðardóttir
Hvað kynhneigð
snertir samanstendur
mannkynið af sam-
kynhneigðum, tvíkyn-
hneigðum og gagn-
kynhneigðum. Sam-
kynhneigð og tvíkyn-
hneigð eru eðlilegir
eiginleikar minnihluta
mannkyns og kominn
tími til þess að virða
réttindi þeirra til
fullnustu, hvort heldur
í einkalífí varðandi
lífsmáta eða opinberu
varðandi löggildingu
sambúðar, ættleið-
ingu bama, glasa-
lega að siðmenntað
samfélag gmndvallast á því að búa
saman og virða á gagnkvæman
hátt réttindi og skyldur hver ann-
ars. Réttur minn til lífsins getur
aldrei náð lengra en að þínum rétti
til lífsins, og gagnkvæmt.
Ekki þarf að líta langt yfír samfé-
lagssviðið til að sjá hve veruleikinn
á oft á tíðum sorglega lítið skylt
við siðræna menningu. Ríkjandi er
gamla, góða forsjárhyggjan; við
emm meirihluti! við ráðum! við höf-
um rétt til að hafa rangt fyrir okk-
ur! Forsjárhyggjan birtist til dæmis
í því að talið er sjálfsagt að skil-
greindir minnihlutahópar séu rétt-
minni en aðrir. Nægir að nefna trú
og kynhneigð í því sambandi. í bili
ætla ég að láta kyrrt liggja með
trúna.
ftjóvgun eða hvað
annað sem gagnkynhneigðir hafa
rétt til.
Síðastliðinn vetur varð nokkur
umræða um réttarstöðu samkyn-
hneigðra í kjölfar skýrslu nefndar
sem skipuð var af Alþingi til að
undirbúa lagafmmvap þar að lút-
andi. Meirihluti nefndarinnar viður-
kenndi að vísu tilvemrétt samkyn-
hneigðra, en einungis að ákveðnu
marki; að því marki að vera minni-
hlutahópur með sérþarfír. Meiri-
hlutinn var á því að lögfesta bæri
ákveðin sambúðarréttindi samkyn-
hneigðra þótt ekki yrði um að ræða
fullkomin borgaraleg réttindi á við
gagnkynhneigða. Þetta þýðir í raun
lögfestingu misréttis í samfélaginu.
Það segir hins vegar sína sögu um
réttleysi samkynhneigðra í dag, að
Fylkjum liði í óperuna,
segir Birna Þórðar-
dóttir, og tökum undir
kröfu samkynhneigðra
um full mannréttindi.
slíkt fæli í sér umtalsverða réttar-
bót.
En hvað varðar mig réttleysi
samkynhneigðra? Sem þjóðfélags-
þegn læt ég mig varða lífsmögu-
leika og -skilyrði annarra þjóðfé-
lagsþegna. Þjóðfélag sem brýtur á
hluta þegna sinna á skipulagðan
hátt er óréttlátt og þann órétt ber
að afnema. Það varðar ekki aðeins
þá sem brotið er á heldur okkur
öll. Þjóðfélag forsjárhyggjunnar ber
í sér dauðann, hvort heldur forsjáin
snýr að trú eða kynhneigð.
Ýmis alþjóðleg mannréttinda-
samtök eru sama sinnis og hafa
tekið upp baráttu gegn ofsóknum
á hendur samkynhneigðum. Þar
má nefna Alþjóðasamtök siðrænna
húmanista, sem Siðmennt - samtök
um borgaralegar athafnir - á auka-
aðild að, en þau hvöttu til þess á
síðasta ári að aðildar- og stuðnings-
félög létu málefni samkynhneigðra
og tvikynhneigðra til sín taka. Al-
þjóðasamtök siðrænna húmanista
leggja mikla áherslu á mannréttindi
í anda ýmissa alþjóðlegra sáttmála,
í því felst meðal annars að líta á
alla menn sem jafningja án tillits
til trúarskoðunar, þjóðernis, kyn-
þáttar, kynferðis eða kynhneigðar.
I yfírlýsingu samtakanna frá fyrra
ári segir meðal annars að hómófó-
bía sé sjúklegt fyrirbæri, félagsleg
meinsemd og náskyld kynþáttahatri
eins og berlega hafi komið fram í
Þýskalandi nasismans.
Ennfremur má hér nefna Amn-
esty International. Grundvöllur
starfs Amnesty International miðar
að frelsun samviskufanga, en sam-
kvæmt skilgreiningu samtakanna
eru samviskufangar þeir sem
hnepptir eru í varðhald vegna póli-
tískra skoðana, kynþáttar, trúar,
þjóðernis, kynferðis og frá 1991,
kynhneigðar. Samkvæmt þessu eru
fangar sem hnepptir eru í varðhald
vegna samkynhneigðar eingöngu,
samviskufangar.
Forsvarsmaður RCT (Endurhæf-
ingarmiðstöðvar fyrir fómarlömb
pyntinga) í Danmörku orðaði það
svo að skipulagðar pyntingar væru
alltaf ríkistjómarpyntingar vegna
þess að þær viðgangast með vitund
og vilja stjómvalda, þær eru því
ekki einkamál heldur er það á
ábyrgð allra að gera samfélagi
ókleift að þróast í þann hátt. Hið
sama gildir um öll mannréttindi,
þau eru samfélagsleg - og séu þau
brotin varðar það okkur öll.
Réttindabarátta samkynhneigðra
snýst ekkert um kynhegðun heldur
um það hvort allir einstaklingar
hafi sambærilegan rétt í samfélag-
inu, hvort hver og einn hefur sam-
bærilegt réttar- og tilvistarrými í
samfélaginu, eða hvort það er ein-
göngu hinn sjálfskilgreindi meiri-
hluti sem hefur réttinn, fýrir sig.
Næstkomandi sunnudagskvöld, á
50 ára afmælisdegi Sameinuðu
þjóðanna, gefst okkur öllum færi á
því að lýsa yfír stuðningi við rétt-
indabaráttu samkynhneigðra með
því að mæta í Óperuna á Veislu til
verndar mannréttindum. Fjöldi
listamanna hefur lagt hönd á plóg-
inn til þess að gera dagskrána sem
glæsilegasta. Það á einkar vel við
að leggja réttindabaráttu samkyn-
hneigðra lið á afmælisdegi Samein-
uðu þjóðanna sem nú eru að leggja
upp með áratug umburðarlyndis.
Umburðarlyndi byggist á virðingu
fyrir sjálfsvitund og sjálfsvirðingu
einstaklinga, viðurkenning þess að
einstaklingar eru ólíkrar gerðar og
enginn öðrum rétthærri.
Fyrir skömmu kíkti ég í krossgát-
ur, sem ekki er í frásögu færandi,
nema að á einum stað kom fyrir
orðið hommi - Jausnarorðið reynd-
ist öfuguggi. Á öðrum stað kom
fyrir orðið negri þar reyndist
lausnarorðið surtur. Á meðan svona
fordómar þrífast í þjóðfélagi okkar
þá er það ekki siðað. Fordómar
byggja yfírleitt á fáfræði og
hræðslu við hið ókunna. Flestum
þykir best að hvíla í öruggu skjóli
meirihlutans, hvernig svo sem hann
kann að vera. Fordómar og ofsókn-
ir gegn minnihlutahópum, gegn
þeim sem eru öðruvísi skaða ekki
aðeins þau sem fyrir þeim verða,
heldur samfélagið allt. Samfélag
sem umber slíka fordóma stuðlar
að útbreiðslu þeirra.
Ein ágæt kona, löngu liðin, skil-
greindi frelsi þannig að mælistikan
væri frelsi þeirra sem hugsuðu
öðruvísi. Nú gefst færi á því að
veita frelsinu lið, fylkja liði í Óper-
una og taka undir kröfu samkyn-
hneigðra um full og óskoruð mann-
réttindi.
Höfundur er blaðamaður.