Morgunblaðið - 10.12.1995, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLIFSSTRAUMAR
Nýbúi í jóla-
sveinabúningi
Norður við heimskautið
nærsýn sðlin
nývöknuð strýkur
svefninn af bránum
og miðsvetrarhátíðin
heiðna, jólin,
er haldin með
skammtímalánum.
Einhverjir græða
og óska að væru
oftar jól
og stærri fengur
aðrir tapa,
sjá tilganginn hrapa
og trúna með
einsog gengur.
María mey,
var það hún
sem í íjárhúsi
frumburð sinn ól
á jólum?
Fáir minnast
þess lengur
aðrir en þeir
sem, af hæversku
hafa fyrir að spyija:
„Hvort var barnið þitt,
María,
stúlka
eða drenpr?"
Svona sá hann
Kristján J. Gunn-
arsson bardús okk-
ar á þessum árs-
tíma undir nafninu
Jólablót í ljóðabókinni Grá-
glettnar stundir. Nokkuð kunn-
ugleg mynd?
Hvað um það, jólamánuður-
inn á Iíka sína hátíðlegu hlið í
skammdeginu, með öllum að-
ventukvöldunum, jólafundum
félaga, jólasöngvum, korta-
skrifum til flarlægra vina
o.s.frv. Og svo allt hitt, sem
sankast hefur að okkur úr öllum
áttum og hlaðist á jólahaldið á
undanförnum árum. Jólatrén,
sem danskættaðir fóru að flytja
inn, og jólagjafirnar eru varla
nema 100 ára gamall siður á
íslandi. Og jólagjafaflóðið, eins
og það þekkist núna, kom víst
ekki fyrr en með blessuðu
seinna stríðinu og auraráðun-
um.
Aukaafurðirnar geta nú tekið
á sig svolítið skondna mynd.
Óneitanlega er bráðfyndið fjöl-
þjóðlega jólasveinastríðið, sem
við erum orðnir þátttakendur
í. Deilan stendur um rauð-
skikkju jólasveininn með hvíta
skeggið. Okkur nægðu ekki al-
íslenskir jólasveinar einn og
átta eða þrettán, sem ofan
koma úr fjöllunum. Við höfum
bætt við nýbúanum rauð-
klædda. Og ekki dugar jengur
að hann sé innflytjandi. íslend-
ingur skal hann vera. Nú gerum
við kröfu til þess að hann sé
hér upprunninn, víst fæddur í
Hveragerði. En fleiri vilja eiga
jólasveininn. Norðmenn sagðir
sármóðgaðir, sem eru þá bara
kaup kaups, því þeir hafa verið
að stela af okkur Leifi heppna.
Og Finnar, sem höfðu forskot,
heimta að hans raunverulegu
heimkynni séu í Norður-Finn-
landi. Loks kom rúsínan í pylsu-
endanum í frétt í vikunni.
Grænlendingar skutu öllu norð-
urhvelsliðinu ref fyrir rass, er
þeir útnefndu Nelson Mandela
„Jólasvein ársins", í krafti þess
að þeir ættu hinn eina sanna
jólasvein. Hann væri auðvitað
upprunnin í ísnum á Græn-
eftir Elínu Pálmadóttur
landi. Og heims-
pressan tók við sér.
Svartur Mandela
með h\rítt skegg í
rauðri skikkju er
auðvitað alveg
ómótstæðilegur í auglýsinga-
bransanum.
Þetta heitir víst að deila um
keisarans skegg, því jólasveinn-
inn í rauðu skikkjunni er ekki
einu sinni ættaður að norðan.
Hann er fæddur og uppalinn
suður í Patora í Tyrklandi í lok
þriðju aldar e.Kr. Nikulás þessi
ólst þar upp í hlýjunni og þar
varð hann að manninum með
gjafírnar á jólunum. Hann
missti ungur foreldra sína, erfði
mikil auðævi og fór að gefa. Á
unglingsárum hans var í bæn-
um bláfátækur faðir með þijár
dætur. Þau höfðu Iítil klæði og
skæði og það sem verra var,
dæturnar höfðu enga von um
að eignast eiginmenn án heim-
anmundar. Nikulás vissi að ekki
gæti hann gefið þeim ölmusu
og ákvað því að hjálpa þeim í
laumi. Eitt dimmt kvöld læddist
hann að húsinu þeirra og varp-
aði sjóði með gullpeningum inn
um gluggann í kjöltu mánnsins.
Til þessa valdi hann fæðingar-
dag frelsarans, því þá höfðu
vitringar komið færandi gjafir.
Heimanmundur handa öllum
þremur kom eins af af himnum
sendur. Þótt Nikulás læddist
út í kufli með hettu, grunaði
ráðskonuna hans hvað hann var
að bralla.
Eru "til margar álíka sögur
af hinum gjafmilda Nikulási,
líka eftir að hann varð biskup
í nágrannaborginni Myru og
hlaut nafnbótina heilagur Niku-
lás. Þessi gjafmildi biskup varð
fyrirmynd í kristnum löndum.
Hann var dýrðlingur á Ítalíu, í
Rússlandi og á meginlandi Evr-
ópu og fluttist með hollenskum
innflytjendum til Ameríku. Þótt
hún sé nú orðin nokkuð breytt,
þá er rauða skikkjan og jóla-
sveinahúfan þróuð af biskups-
skrúða heilags Nikulásar.
Nýbúinn okkar er sem sagt
upprunninn í heitu loftslagi
sunnan á Litlu-Asíu, og einhver
ruglingur í ættfræðinni að leita
uppruna hans á Norðurpólnum.
Því geta norðlægar þjóðir rifist
um heimkynni hans og hafa
allar álíka rétt fyrir sér.
Kannski Hveragerði geti í nú-
tíma auglýsingastríði einmitt
fengið stig út á að Nikulás ve-
salingurinn hafi leitað í hlýju
bemskuáranna - við heitu
hverina þeirra. Og skotið Græn-
lendingum ref fyrir rass á
næstu jólum.
SAGNFRÆDI/ Var keisarajjölskyldan hlynnt stríbinuf
Dagbækur keisarabróður
JAPANSKA þjóðin á
ættir að rekja til guð-
legra vera og japanski
keisarinn er afkomandi
hins æðsta meðal þess-
ara guðavera í beinan
legg, nefnilega sólgyðj-
unnar. Það hlýtur því að
liggja í hlutarins eðli að
Japanskeisari er æðstur
meðal manna og hans er
mátturinn og dýrðin.
Hér þarf þó að slá
þann varnagla að
guðlegur uppruni jap-
önsku þjóðarinnar vísar
ekki nákvæmlega til þess
skilnings er við vestrænir
höfum á guðdómi. Þegar
ræddur
er ætt-
bogi jap-
anska
keisar-
ans
segja
........ Japanir
eft,r Jon Hioltoson að hann
sé kominn út af hinum
æðsta kami sem vestrænir þýð-
endur láta heita guð. Þýðingin
er að því leyti rétt að Kami hef-
ur yfírnáttúrulega tilvist en er
ekki alvitur, almáttugur eða und-
ir og yfir og allt í kringum eins
og heilagur andi í sakramenti
Lútherstrúarmann a.
Þannig er það sennilega vill-
andi að fullyrða í eyru okkar
Evrópumanna að Japanir hafi
trúað því að þeim væri stjórnað
af guði. Engu að síður voru þeir
auðsæir, guðlegu drættimir í
persónu keisarans. Reistur var
múr á milli hans og þegnanna,
almúginn mátti ekki líta hann
augum, hvað þá tala við hann
eða nefna nafn hans. Keisarinn
var sameiningartákn þjóðarinnar
er efldi umfram allt annað skil-
yrðislausa hlýðni þegnanna við
ríkið. í orði hélt hann líka um
alla stjórnarþræðina en í verki
var hann allt annað en einvald-
ur. Það vom stjórnmálamennim-
ir og herinn er fóm með hið raun-
verulega vald.
Þetta viðurkenna allir fræði-
ménn og það er ekki deilt um
það að þrátt fyrir afdráttarlaus
ákvæði í stjórnarskrá Japans frá
1889, um alræðsivald keisarans,
þá stóð það í valdi ráðherra og
herforingja að steypa Japan út
í seinna stríðið. Um hitt er deilt
hversu hlynntur Hirohito keisari
var stríðsrekstrinum.
Fyrir nokkru gerðist það að
þerna sem var að taka til í húsa-
kynnum Takamatsu heitins,
prins og yngri bróður Hirohito,
fann 20 binda dagbók prinsins
skrifaða með hans eigin hendi á
árunum 1922 til 1947. Með ein-
hveijum hætti komust dagbæk-
urnar í hendurnar á útgefendum
og þrátt fyrir tilmæli málsvara
keisarafjölskyldunnar, um að
ekki væri föndrað við birtingu á
þeim, hefur það farið svo að út-
gáfa á þeim er nú hafin. Sýnir
þetta ljóslifandi að
tímarnir em breyttir
hvað varðar Japanskeis-
ara en meginástæðan
fyrir andúð hans á útgáf-
unni em ýmsar hugleið-
ingar er Takamatsu
skrifar um keisarafjöl-
skylduna. Til dæmis kall-
ar hann líf sitt sem prins
„hið fáránlegasta starf“.
En dagbækur Taka-
matsu em ekki aðeins
heimild um viðhorf hans
gagnvart keisaralegum
uppruna sínum, þær
varpa einnig skýru ljósi
á afstöðu að minnsta
kosti eins úr keisarafjöl-
skyldunni til seinni
heimsstyij aldarinnar.
Árið 1934 þjónaði
Takamatsu á herskipinu
Fuso og skrifaði þá með-
al annars: „Ég get ekki
fengið sjálfan mig til að
trúa því að stríð sé eitt-
hvað sem við eigum að
halda til streitu . . . Ég
held við ættum að reyna
af öllum okkar mætti að koma
í veg fyrir það.“
Fleiri hugleiðingar í þessum
dúr em í dagbókunum og lýsa
glöggt andúð prinsins á hern-
aðarumsvifum landa sinan. Um
atvikið við Marco Polo brúna
árið 1937, en Japanir notuðu það
sem afsökun til að hefja óhefta
innrás í Kína, skrifaði prinsinn:
„Kínverjamir hleyptu af fyrsta
skotinu (en) japönsku hermenn-
irnir höfðu gefið þeim yfrið næga
ástæðu til að skjóta.“
Nú bíða sagnfræðingar
spenntir eftir að sjá hvað
dagbækurnar segja um sjálfan
keisarann og afstöðu hans til
stríðsins. Verða dagbókarskrif
Takamatsu prins til að binda
enda á hinar langvinnu deilur
sagnfræðinga um Hirohito og
hlutdeild hans í því að sleppa
lausri skepnunni er skaðaði
mannkyn svo mjög á fjórða og
fimmta áratug þessarar aldar?
Þ|ÓDLÍFSI*ANKAR /Eigum vib ad bjóba hina kinnina?
Innviðir og ytm byrði
NÚ NÁLGAST jólahátíðin óðum, með sinn kristilega boðskap. Fyrir-
gefningin er þar efst á blaði. Kristur kenndi fólki að bjóða hina kinnina
ef það væri slegið. Þessum boðskap áttu afkomendur víkinga og fylgj-
endur blóðhefnda erfítt með að kyngja. Senn em nú liðin þúsund ár
síðan kristni var lögtekin á íslandi og enn eiga menn erfítt með að
bjóða hina kinnina verði þeir fyrir höggi. Ýmsir harðlínutrúmenn ákveð-
inna trúarbragða lifa samkvæmt annarri höfuðreglu: Auga fyrir auga,
tönn fyrir tönn. Sú lífsregla hefur átt greiðari aðgang að mörgu fólki
en boðskapurinn um að bjóða hina kinnina.
Imótlæti reynir maður innviði
fólks. Allar manneskjur em
samansettar af mótsagnakennd-
um eiginleikum í mismunandi hlut-
föllum. Fyrr eða síðar í lífi fólks
kemur að því að
kringumstæðurn-
ar neyða það út á
ystu nöf. Þá - og
aðeins þá - kem-
ur í ljós hvort
summa góðs eða
ills má sín meira
í innræti, þess.
Alla jafna er
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
framkoma fólks slétt og felld í
meginatriðum. Þegar að því sverf-
ur hverfur hins vegar þetta snyrti-
lega yfírborð og við blasir það sem
inni fyrir er.
Þykist menn eiga hendur sínar
að veija velja þeir sér vopn og
beita þeim í samræmi við það sem
eðli þeirra býður. Þá skilur á milli
feigs og ófeigs. Illa innrættir menn
sýna ófyrirleitni á örlagastundu.
Þeir sem eiga meira til af góðum
eiginleikum en illum fá sig hins
vegar ekki til að beita slíkum
.brögðum, ekki einu sinni þótt að
þeim sé vegið af ódrengskap. Þeir
eru líklegastir til þess að lifa sam-
kvæmt boðskap Krists - að bjóða
hina kinnina. Hinir ófyrirleitnu
halla sér hins vegar frekar að
kenningunni auga fyrir auga, tönn
fyrir tönn.
Víst er sárt að verða saklaus
fyrir höggi, það vita allir þeir sem
reynt hafa. Þeir sem góðgjarnir
eru athuga gjarnan fyrst hvort um
ásetning hafi verið að ræða. Það
er góð regla. Því miður eiga hinir
ófyrirleitnu erfitt með að fylgja
þeirri góðu reglu, eðli þeirra er
slíkt að þeir hugsa um það eitt
að slá til baka, án tillits til þess
hvort ástæða er til eða ekki. í
blindri heift reiða þeir oft hátt til
höggs og hugsa sjaldnast til hins
gamla málsháttar: Skamma stund
verður hönd höggi fegin.
Þegar fólk telur illilega að sér
vegið rennur upp sú örlagastund
sem sker úr um hið raunverulega
innræti þess. Þá kemur í ljós hvort
það hefur skynsemi og góðgirni
til þess að athuga hvort um raun-
verulega árás hafi verið að ræða
eða hvort hinn grunaði hafi verið
hafður fyrir rangri sök. í annan
stað kemur þá í ljós hvort fólk
hafi andlega burði til þess að bjóða
hina kinnina hafi hinn grunaði
viljandi gert á hlut þess. Til þess
þurfa innviðirnir að vera góðir,
traustir og ófúnir. Ýmsir falla á
þessu prófi. Það kann að vera að
einhveijir nái þegar_ þeir þreyta
prófíð í annað sinn. Ég tel það þó
vafasamt. Mín skoðun er sú að