Morgunblaðið - 13.12.1995, Blaðsíða 33

MIÐVIKUDAGUR 13. DÉSEMBER 1995 33
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið og
fjarskiptabyltingin
ÞAÐ hefur margoft
| komið fram, sem nefnt
| var í fyrri grein minni
9 að tekist hefur að hafa
verð fyrir allar algeng-
ustu greinar fjarskipta
innanlands lægra hér
en víðast annars staðar
í nálægum löndum.
Þrátt fyrir þetta telur
Morgunblaðið að það
I sé mikilvægt að gera
þær breytingar að
fleiri aðilar veiti al-
P menna fjarskiptaþjón-
ustu. Það kom fram í
umfjöllun blaðsins að
þeir aðilar, sem vilja
komast inn í greinina,
sjá að þar gæti orðið erfitt að bjóða
betri kjör en nú er gert og því er
lögð fram sú hugmynd að að breyta
Pósti og síma í mörg smærri fyrir-
| tæki.
Þessi hugmynd er auðvitað ákaf-
lega athyglisverð, ef skoðað er
I hvað liggur að baki, þ.e. Póstur og
sími býður nú slík kjör að ekki er
talið álitlegt að keppa við fyrirtæk-
ið að óbreyttu. Þess vegna ætti að
bijóta það upp í margar óhag-
kvæmari rekstrareiningar, sem
væntanlega hefði í för með sér svo
miklar verðhækkanir að samkeppni
væri áhugaverð. Ætli hinn almenni
M símnotandi vilji kaupa samkeppn-
^ ina þessu verði?
• Þó svo að bæði Morgunblaðið
og viðmælendur þess telji það mjög
góðan kost að skipta P&S upp í
smærri einingar vegna
þess hversu risavaxið
fyrirtækið er kemur
það fram í blaðinu, að
erlendis eru símafyrir-
tækin í löndum, sem
eru allt að 200 sinnum
fjölmennari að fara út
í samvinnu til að
styrkja sig á markaðn-
um.
Það ofurkapp, sem
Morgunblaðið hefur
lagt á að koma á fót
samkeppni í íjarskipt-
um er illskiljanlegt,
þegar litið er á að verð
fyrir fjarskipti er lægra
hér en annars staðar.
Hins vegar er það svo að íslenskur
almenningur verður að greiða
hærra verð en aðrir í Norður-Evr-
ópu fyrir vörur og þjónustu á flest-
um öðrum sviðum, þó oft sé hér
bullandi samkeppni í þeim greinum.
Því er oft haldið fram í umfjöllun
um fjarskipti að það hafi sýnt sig
að aukin samkeppni hafi í för með
sér lækkun verðs og hafa menn
gjarna nefnt tölur sem sýna þetta,
hins vegar sleppa menn því gjarna
að hliðstæðar lækkanir eiga sér
einnig stað án samkeppni, enda er
það tækniþróunin sem veldur stöð-
ugt lækkun kostnaðar.
Það er meginatriði, að þær
ákvarðanir sem teknar verða um
aukna samkeppni leiði ekki til þess
að kjör neytenda verði verri en ella
hefði orðið. Ráðamenn á Morgun-
í þessari síðari svar-
grein segir Bergþór
Halldórsson að hags-
munir neytenda vegi
þyngra en hagsmunir
nýrra söluaðila.
blaðinu hafa bitið sig fasta í þá
kenningu, að samkeppni sé alltaf
til góðs, nema samkeppni Pósts og
síma í sölu notendabúnaðar. Það
er þó augljóst að til þess að neyt-
endur hagnist á samkeppni verða
ýmis skilyrði að vera uppfyllt, eins
og um stærð markaðar og kostnað
við að koma samkeppninni af stað
og fleira.
Á íslandi er launþegum nú sagt
að ekki sé hægt að greiða þeim
hærri laun vegna þess að fram-
leiðni í þeirra störfum sé svo lítil,
verulega minni en í nágrannalönd-
unum. Ekki þarf nema að líta að-
eins í kringum sig til að sjá að
tvær ástæður þessa blasa við; of
mikil fjárfesting á stöðum þar sem
hún skilar litlu sem engu og of
mikil samkeppni á markaði, sem
ekki ber þann fjölda fyrirtækja sem
vilja keppa. Þetta er í sjálfu sér
augljóst í landbúnaði og sjávarút-
vegi og á við mun víðar, en í þeim
greinum hafa menn gripið til kvóta-
kerfis beinlínis í þeim tilgangi að
keyra of mörg og afkastamikil at-
vinnutæki á hálfum afköstum.
Öðru hvoru eru fyrirtækjum í sjáv-
arútvegi og öðrum greinum síðan
greiddar háar upphæðir úr ríkis-
sjóði til að sameinast og hagræða
og draga þar með úr samkeppni.
Ef það er réttlætanlegt að verja
peningum almennings á þennan
hátt hlýtur það að vera krafa, að
stjórnvöld geri sér ekki leik að því
að koma flein atvinnugreinum í
sömu stöðu. Á fjarskiptamarkaði
gætu myndast fyrirtæki með tæki
og búnað, sem hvert fyrir sig geta
þjónað öllum landsmönnum, en
vegna smæðar markaðarins gæti
það vel endað með því að neytend-
ur styrktu enn einu sinni samein-
ingu fyrirtækja með sínum skatt-
peningum. Sú krafa að komið sé á
samkeppni í fjarskiptum er krafa
um aukna fjárfestingu, en sam-
kvæmt upplýsingum Mbl. eru fjár-
festingar í símakerfi meiri hérlend-
is en á öðrum Norðurlöndum og
meiri fjárfestingar í samskonar
kerfum við hlið þeirra sem eru fyr-
ir eru álíka gáfulegar og tillögur
um að bora ný göng í gegnum fjall,
sem búið er að bora í gegnum áður.
Mest hefur verið rætt um sam-
keppni í fjarskiptum í sambandi við
GSM-kerfi, en margir aðilar virðast
hafa áhuga á að koma að slíkum
rekstri og upplýsti fulltrúi eins
þeirra í Mbl., að ísland og Lúxem-
borg væru einu lönd Evrópu, sem
hefðu aðeins eitt GSM-kerfi og þar
sem nota mætti kerfi annarra landa
í Lúxemborg stæði ísland raunar
eitt eftir. En þrátt fyrir að hér sé
engin samkeppni og stöðugar ásak-
anir eru um að tekjur af þjón-
ustunni séu notaðar til að greiða
niður símtæki er verðið í íslenska
kerfínu meðal þess lægsta í Evrópu
og má því greinilega sjá að sam-
keppni er alla vega ekki hraðvirkt
tæki til að ná niður verði fyrir fjar-
skipti. íslenska GSM-kerfínu hefur
verið mjög vel tekið og eru notend-
ur nú orðnir yfir 8.000 og fjölgar
ört og er þegar búið að lækka verð
einu sinni með hliðsjón af þessu,
en tímabil næturtaxta var lengt frá
því sem var í byijun. Ekki er
ástæða til að ætla annað en að á
komandi árum muni farsímagjöld
lækka eins og öll símagjöld hafa
gert undanfarin ár, en hins vegar
myndi annað farsimakerfí, sem
gæti náð helmingi notenda til sín,
draga úr möguleikum á því.
Kostnaður við nýtt farsímakerfi,
sem næði til alls landsins, hefur
verið áætlaður 1,5-2,0 milljarðar
og á eftir að skýra, hvernig sú fjár-
festing á að skila lægri gjöldum til
neytenda. Hvernig eiga íslenskir
neytendur að trúa því að nýr aðili,
sem kæmi inn á markaðinn í dreif-
býlasta landi Evrópu, þar sem búa
270 þús. manns, geti boðið lægra
verð en tekist hefur að ná í nokkru
öðru landi? í Þýskalandi, þar sem
samkeppni hefur staðið milli
tveggja kerfa í á fjórða ár og hvort
kerfi hefur 1,3 milljónir notenda,
er verðið á mínútu enn um 65 kr.
en það er tæpar 25 kr. á íslandi.
Því er haldið fram að ráðherra
beri að veita annað leyfi til rekstr-
ar GSM-kerfis af því til þess hafi
hann heimild og þetta sé gert í
öllum öðrum löndum en auðvitað
hljóta menn að meta aðstæður, sem
eru hér allt aðrar en í þéttbýlli lönd-
um og taka síðan ákvarðanir út frá
þjóðhagslegum forsendum.
Eg vona og trúi því að menn
meti meira hagsmuni íslenskra
neytenda en þeirra sem halda að
þeir geti auðgast fljótt og vel, ef
þeir fá að komast inn á þennan
markað og vonandi hafa menn í
huga ráðleggingar í upphafi Háva-
mála, þegar teknar verða
ákvarðanir um leyfi fyrir öðru
GSM-kerfi.
Höfundur er verkfræðingur.
Bergþór
Halldórsson
Umræðan um veiðileyfagjald
í
I
€
ENN á ný hefur
umræðan um veiði-
leyfagjald komið upp.
Sérstaka athygli vakti
að í þetta sinn voru það
stjórnendur fyrirtækis
sem er einn stærsti
kvótaeigandinn sem
hóf umræðuna. Fagna
ber þessu frumkvæði
sem sýnir að til eru
menn hér á landi sem
sjá út fyrir þrönga
skammtíma eiginhags-
muni. Viðbrögðin hafa
verið ótrúleg. Búast
hefði mátt við því sam-
kvæmt venju að LÍÚ
Hörður Arnarson
hefði brugðið skjótt við. En að ráð-
herrar risu upp til að veija óbreytt
kerfi með órökstuddum fullyrðing-
um kom verulega á óvart. Þessar
fullyrðingar þeirra hafa flestar
gengið út á það að halda því fram
að skoðanir kvótaeigandans byggist
á því að fyrirtækið vilji skapa sér
aðstæður til að sölsa undir sig kvóta
frá minni útgerðarfyrirtækjum á
landsbyggðinni. En ef málið er
skoðað, sést að þetta er í raun al-
rangt.
kvóta að hefja útgerð,
jafnvel þótt hann væri
með vel rekið fyrirtæki
og góð markaðssam-
bönd. Þau fyrirtæki
sem ráða yfir veruleg-
um kvóta hafa á hinn
bóginn verulegan hag
af því að bæta við sig
kvóta jafnvel þó þau
séu ekki vel rekin. Ef
veiðileyfagjaldi væri
komið á sem endur-
speglaði markaðsvirði
kvótans stæðu allir að-
ilar jafnfætis varðandi
kvótakaup, allir yrðu
að gera eðlilegar arð-
semiskröfur til þess kvóta sem nýtt-
ur (keyptuij yrði. Það væru því ekki
fjársterkustu fyrirtækin sem keypt
Evrópumálin eru ekki
til umræðu og landbún-
aðarmál má ekki ræða
við neytendur, segir
Hörður Arnarson, og
Hverjir kaupa kvótann? nÚ á að koma í Veg fyr-
<
1
€
4
í óbreyttu kvótakerfi þar sem
meginhluti kvótans gengur ekki
kaupum og sölum, hefur þróast
afurðaverð sem miðast við að kvót-
inn sé verðlaus. Ekki þarf að reikna
hann inn í framleiðslukostnað og
ekki er gerð krafa til fyrirtækjanna
að skila eðlilegum arði af þessari
„eign“. Ef kvóti er keyptur í dag
getur kaupandinn því ekki gert ráð
fyrir að sá kvóti sem keyptur er
skili eðlilegri framlegð. Því sá hluti
tekna sem hefði undir „eðlilegum “
kringumstæðum gengið upp í
fastan kostnað verður í núverandi
kerfi að fjármagna kvótakaupin.
Þetta leiðir til þess að í núverandi
kerfi er mjög erfitt fyrir aðila án
ir umræðu um veiði-
leyfagjald.
gætu kvótann ef veiðileyfigjaldi yrði
komið á, eins, og haldið er fram,
heldur fyrst og fremst best reknu
fyrirtækin, samanborið við að í nú-
verandi kerfi eru það stærstu og
fjársterkustu kvótaeigendumir sem
réttlætt geta kvótakaup.
Mótsögn í núverandi kerfi
í núverandi kvótakerfi er einnig
alvarleg mótsögn þegar kemur að
kaupum og sölu á kvóta eins og oft
hefur komið upp. Útgerð sem kaup-
ir kvóta tekur á sig verulegan kostn-
að. Þann kostnað er ekki hægt að
fjármagna með hækkun á afurða-
verði. Það er því ljóst að frá þessu
sjónarhomi er sjálfsagt að sjómenn-
irnir taki þátt í þessum kostnaði. Á
hinn bóginn er það ljóst að þar sem
útgerðin getur selt sinn kvóta og
þarf ekki að deila söluverðinu með
sjómönnum, er algerlega óásættan-
legt fyrir sjómenn að taka þátt í
kvótakaupum. Þessi augljósa mót-
sögn, sem stafar af því að hluti
kerfisins miðast við verðlausan
kvóta, en annar hluti við dýran
kvóta, hefur hvað eftir annað komið
upp og hafa stjórnvöld gengið svo
langt að banna hana með lögum!
Það hefur síðan leitt til þess að það
em einungis kvótamiklar útgerðir
sem geta sætt sig við að sá kvóti
sem er keyptur taki ekki eðlilegan
þátt í að greiða fastan kostnað út-
gerðarinnar. Kvótalitlar útgerðir
eiga hins vegar mjög litla möguleika
á að kaupa kvóta án þátttöku sjó-
manna þrátt fyrir að þær væru mjög
vel reknar að öðru leyti.
Þörf á umræðu
Það er of langt mál að telja upp
öll þau rök sem mæla með veiði-
leyfagjaldi enda til lítils þegar um-
ræðan er jafn ómálefnaleg og raun
ber vitni. Sérstaklega verður þó að
hafa í huga hvaða afleiðingar það
mun hafa fyrir annan útflutnings-
iðnað en sjávarútveg og annan iðn-
að, sem er í samkeppni við innflutn-
ing ef kvótinn eykst. Við óbreytt
kerfí mun það leiða til þenslu sem
mun ríða fjölmörgum fyrirtækjum
að fullu.
Hugmyndir manna að skatt-
leggja hagnað sjávarútvegsfyrir-
tækja til að sporna gegn þenslunnj
eru einnig mjög vanhugsaðar. í
fyrsta lagi yrði hagnaðurinn ekki
skattlagður fyrr en að ári liðnu og
á þeim tíma er auðvelt að knésetja
fjölmörg útflutningsfyrirtæki sem
hafa þó styrkst á undanförnum
árum. Einnig gleyma menn sem
halda þessu fram að flest sjávarút-
vegsfyrirtæki eiga verulegt ójafnað
tap sem kemur í veg fyrir að þau
borgi nokkurn tekjuskatt.
Umræðan um veiðileyfagjald
snýst ekki um að leggja gjöld á
sjávarútveginn og draga þannig
fjármagn frá honum, heldur að
skapa slík skilyrði í þjóðfélaginu
að annar iðnaður geti dafnað þrátt
fyrir sveiflur í fiskiðnaði og þá í
landsframleiðslu. Að sjálfsögðu
þarf að skapa sjávarútveginum góð
starfsskilyrði þar sem hann er og
verður langmikilvægasti atvinnu-
vegur þjóðarinnar, en það hafa ekki
verið sett fram nein rök sem sýna
að það sé ekki hægt þó veiðileyfa-
gjald komi til.
Stjórnvöld verða að fara að hugsa
sinn gang. Það er ekki hægt að
bjóða kjósendum málflutning eins
og hafður hefur verið frammi í
þessu máli. Það virðist vera orðið'
eðlilegt að hvert stórmálið af öðru
megi ekki taka til málefnalegrar
umræðu. Evrópumálin voru ekki til
umræðu, landbúnaðarmálin mátti
ekki ræða við neytendur og nú á
að koma í veg fyrir að veiðileyfa-
gjald verði rætt.
Höfundur er verkfræðingur.
3ja hurða skenkur, lútuð fúra,
kr. 75.060 stgr.
Homskápur, lútuð fúra,
kr. 40.140 stgr.
Sundurdregið bamanim
kr. 32.000 stgr.
Sjónvarpsborð
kr. 21.945 stgr.
SUÐURLANDSBRAUT22
TsTmT
55336011