Morgunblaðið - 13.12.1995, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEMPAR GREINAR_
Særð samviska
eða slævð
Opið bréf til
Davíðs Þórs
Jónssonar
í GREIN þinni „Ekta klerkur“
sem birtist í Morgunblaðinu 1.
desember gerir þú athugasemdir
við skrif mín á þessum vettvangi
er vörðuðu fund ykkar Snorra
Óskarssonar safnaðarhirðis sem
fram fór í Háskóla íslands á dög-
únum, og „fjölmiðlasirkusinn“ sem
átti sér stað í framhaldi af honum.
I
Réttilega bendir þú á að hugtak-
ið „Radíusklerkar" var ekki mál-
efnalegt. Ég játa að yfirskriftin
hafði þann tilgang fyrstan að
vekja athygli, og um leið að spyrða
ykkur saman, fjandvinina, og gefa
í skyn hið fáránlega skemmtigildi
þessa óvenjulega málfundar.
Fyrir mér vakti þó fyrst og
* fremst, sem vísast er komið til
skila, að sýna fram á að hanaat
af því tagi sem þarna átti sér stað,
er alls óskylt hinni guðfræðilegu
aðferð. Guðfræðin er öguð sann-
leiksleit á meðan skemmtikapp-
ræður snúast um eitthvað annað.
Hefði fundur þessi ekki farið fram
innan veggja HÍ og hefði ekki
verið látið að því Iiggja að þú
kæmir þarna fram sem fulltrúi
guðfræðideildarinnar, hefði ég
- .aldrei fundið mig knúinn til að
'andmæla með þeim hætti sem ég
gerði.
II
Ég leyfði mér að fullyrða að tal
ykkar Snorra hefði í senn verið
óskynsamlegt og ókristilegt. Það
var það sannarlega, af þeim sökum
að formið var ekki innihaldinu
samboðið, og ekki til þess fallið
að skila neinum nothæfum niður-
stöðum um þau brýnu málefni sem
þið tókuð að ykkur að fjalla um.
Því vitnaði ég ekki beint í orð þín
eða Snorra, en fór þá leið að gera
að umræðuefni það svið sem mér
þótti eiga hvað verst heima í kapp-
ræðum ykkar, eins og þær skiluð-
ust til þjóðarinnar í gegnum sjón-
varpið. En það voru málefni sam-
kynhneigðra. Tilgangurinn var
ekki sá að niðurlægja persónur
ykkar eða gera lítið úr skynsemi
ykkar, en einungis benda á að
kristin guðfræðiiðkun fer ekki
þessar brautir og að Jesús virðist
ekki hafa gert það heldur.
III
Það gleður mig að í athuga-
semdum þínum leggur þú mesta
áherslu á að undirstrika þá játn-
ingu sem ég setti fram, að innra
með sjáifum mér liggja fordóm-
arnir í garð samkynhneigðra hvar-
vetna í launsátri. Þú hefur lesið
og skilið grein mína hárrétt, að
þessu leyti. Ég er einmitt að segja
þetta. Og svo geri ég veikburða
tilraun til þess að sýna hvernig
ég tel að heiðarlegur guðfræðing-
ur eigi að vinna. I stað þess að
taia of mikið á hann að hlusta og
biðja. Og í stað þess að hafa svör-
in á takteinum á hann
að leitast við að lifa
spumingarnar með
markvissum og
óvægnum hætti. I
grein minni gagnrýndi
ég því hvorki skoðanir
þínar né Snorra á
samkynhneigð. Um
þær vissi ég fátt, og
gerði þær vísvitandi
ekki að umræðuefni,
því ég tel mínar eigin
skoðanir í þessum efn-
um alls ekki boðlegar
eða nothæfar. Þess í
stað játa ég, með
særðri samvisku, að
ég sjálfur og allt mitt félagslega
umhverfi er haldið „dæmalausri
mannfyrirlitningu" í garð samkyn-
hneigðra, svo ég noti ágætt orða-
Iag þitt. Mannfyrirlitningu sem
m.a. birtist í vægðarlausu háði og
allra handana félagslegri útskúf-
Ég leyfði mér að full-
yrða, segir Bjarni
Karlsson, að tal ykkar
beggja hefði verið
óskynsamlegt og
ókristilegt.
un, auk þess sem leiða má að því
sterk rök, að almenn mannréttindi
séu víða brotin á samkynhneigðu
fólki á meðal okkar. Og hafi skrif
mín virkað á þig sem „kristilegt
kærleikshjal" og „grímuklæddir
fordómar“ eins og þú getur um,
þá er það ábyrgð mín að tala við
þig „mannamál“ svo að Ijóst verði
hvað ég er að fara. Fordómana
mína verð ég að glíma við, því
ekki get ég skroppið úr skinninu,
en grímunni ber mér að farga.
IV
Hvaða leið er nú fær í þessum
efnum? Hin kristna aðferð er ein-
mitt þessi sem þú bendir á, þarna
á Kaffibarnum. Borðsamfélagið
var leið Jesú. (Sjá t.d. Lúk.
5.27-32, 19.5, 22.15). Ekki að
ástæðulausu að hann var upp-
nefndur „mathákur og vínsvelg-
ur!“ af þeim sem ömuðust við hon-
um. (Matt. 11.19.)
Hin kristna samfélagsreynsla,
sem nær hámarki í borðsamfélagi
altarisins, skapar einingu með
fólki. Það hefur sýnt sig að þar
leiðréttast skekkjurnar í samskipt-
um okkar, vegna þess að „ljósið
sem upplýsir hvern mann“ (Jón.
1.9) sér í gegnum allar grímur og
gervi. Þetta orðar Jóhannes post-
uli í fyrsta bréfi sínu á þessa leið:
„Guð er ljós, og myrkur er alls
ekki í honum. Ef vér segjum: „Vér
höfum samfélag við hann,“ og
göngum þó í myrkrinu, þá ljúgum
vér og iðkum ekki sannleikann.
En ef vér göngum í Ijósinu, eins
og hann er sjálfur í ljósinu, þá
höfum vér samfélag hver við ann-
an og blóð Jesú, sonar hans,
hreinsar okkur af allri synd. Ef
vér segjum: „Vér höf-
um ekki synd,“ þá
svíkjum vér sjálfa oss
og sannleikurinn er
ekki í oss. Ef vér ját-
um syndir vorar, þá
er hann trúr og rétt-
látur, svo að hann
fyrirgefur oss synd-
irnar og hreinsar oss
af öllu ranglæti. (1.
Jóh. 1.5-9.)
Þessi orð postulans
eru ekki „kristilegt
kærieiks hjal“ heldur
benda þau á kjarnaatr-
iði í kristnu trúarlífi;
iðrunina og yfirbótina.
Iðrun og yfirbót er gagnrýnin hugs-
un um eigið líf og eigið umhverfi.
Gagnrýnin hugsun, uppljómuð af
Jesú. Postulinn kallar það að
„ganga í ljósinu“ og hann talar af
reynslu er hann fullyrðir að ef við
göngum í ljósinu, þá höfum við
samfélag hver við annan.
V
Kristin kirkja er í raun ekkert
annað en þetta. Hún er samfélag
syndara sem koma saman í ljósinu.
Félagsskapur fólks sem þráir að
fella grímumar í Jesú nafni. Hvort
sem það gerist á Kaffibamum eða
inni í vígðu húsi. Þú þarft ekki að
trúa mér frekar en þú vilt, en þó
bið ég þig um að reyna þegar ég
segi: Ég iðrast þess að bera þá
dæmalausu mannfyrirlitingu í garð
samkynhneigðra, sém ég sannar-
lega hef. Ég iðrast fyrir hönd kirkj-
unnar sem ég elska, að hún hefur
heldur ekki borið gæfu til að opna
dyr sínar heiðarlega fyrir „þessu
fólki“, ekki reynt að kynnast því,
elska það og skilja, heldur slævt
samvisku sína gagnvart því. Sem
einstaklingur iðrast ég fyrir hönd
samfélagsins alls, að við skulum
ekki líta á samkynhneigða sem
ábyrga þjóðfélagsþegna, heldur
eram samtaka um að vantreysta
þeim á margvíslegan hátt. Þetta
átti ég við er ég talaði um „sárar
aðstæður lifandi fólks“, og ég sé
að þú ert sama sinnis.
VI
í grein minni leitaðist ég við að
ræða um samkynhneigða og gagn-
kynhneigða í sömu andrá. Ég vildi
benda á að frá sjönarhóli Biblíunn-
ar er hinn samkynhneigði ekki
syndugri en hinn gagnkynhneigði
og að kristin guðfræði á hugtök
og aðferðir til að ræða um kyn-
ferði fólks, rétt eins og hvað ann-
að. Ég tók fram að á fjölmörgum
stöðum í Biblíunni era reknir var-
naglar við alls kyns örvæntingar-
fullu kynlífí, en einungis á þremur
stöðum er varað við samkynhneigð
í því sambandi. Með þeim orðum
átti ég ekki alls ekki við „að á bak
við samkynhneigð búi aðeins ör-
væntingarfull kynlífsþrá eða hug-
arfar Láka jarðálfs: „Hahaha, það
er virkilega gaman að vera vond-
ur,““ svo ég vitni beint til athuga-
semda þinna. En hitt sagði ég held-
ur ekki, að það væri örugglega allt
í lagi að vera samkynhneigður.
Sannleikurinn er sá að ég veit
ekki hvað er rétt eða rangt í þessu.
Ég iðrast, en veit ekki enn hver
hin rétta yfirbót er. Ég kýst því
fremur að bera særða samvisku
en slævða, en horfi um leið vonar-
augum til Jesú og trúi því að við
borðið með honum, geti það undur
orðið að ég fái horfst í augu við
samkynhneigðar systur mínar og
bræður með því trausti og virðingu
sem ég skulda þeim.
Höfundur er sóknarprestur í Vest-
mannaeyjum.
177.
Líf og lÍSt
og
fjölbreytiteg
listaverk
myndir - keramik.sa
Opið kl. 12-18 virka daga, sími 567 3577, Stangarhyl 7.
Bjarni Karlsson.
Medal annarra orða
Og Orðið
varð hold...
Viðbúnaður er vissulega mikill með þjóð okkar
á þessum dimmu dögum jólamánaðar. Njörður
P. Njarðvík skrifar: Hins vegar er því líkast
sem sá viðbúnaður snúist um allt annað
en tilefnið sjálft.
EKKI veit ég hvort nokkur
maður gefur sér tíma til þess á
aðventu að hugleiða hvað í að-
ventu felst og þeirri hátíð ljóssins
sem í hönd fer. Orðið aðventa er
dregið af latnesku sögninni ad-
venio sem merkir að nálgast,
koma, gerast. Tími hennar er því
tími aðdraganda, undanfara, við-
búnaðar. Og viðbúnaður er vissu-
lega mikill með þjóð okkar á þess-
um dimmu dögum jólamánaðar.
Hins vegar er því líkast sem sá
viðbúnaður snúist um allt annað
en tilefnið sjálft.
Siðræn athöfn
Fæðingarhátíð Frelsarans og
Ljóssins (Hið sanna ljós, sem
upplýsir hvern mann, kom nú í
heiminn. Jóh.l:9) er í eðli sínu
innhverf hátíð, endurtekin á
hveiju ári sem djúp siðræn at-
höfn. Hún er fólgin í því hjá hverj-
um þeim sem leggur stund á innri
leit, að leyfa hinum andlega
Kristi, hinni sönnu vitund, að
fæðast innra með sér. Slíkt gerist
einungis í hljóðri viðleitni og
þeirri innri þögn sem sigrast á
glaumi heimsins. Svo er hins veg-
ar að sjá, að við notum hið djúpa
innhverfa tilefni til að búa til
andstæðu þess: úthverfa hátíð
sem byggist á bruðli, óhófi og
munaði. Eins konar efnishyggju-'
fyllirí sem er meira i ætt við dýrk-
un gullkálfsins en þá viðleitni að
nálgast þann óáþreifanlega og
ósýnilega mátt sem er innsta
eðli alheimsins - og birtingu hans
í hinum ytri heimi.
Það er fallegur siður að gleðja
aðra, einnig með gjöfum, og að
sönnu í samræmi við boðskap
kærleikans. En sú fegurð breytist
í annað, þegar við ausum frá okk-
ur gjöfum sem við höfum ekki
efni á að kaupa og kalla á heimtuf-
rekju hjá þiggjandanum í stað
þakklætis og samkenndar. Hall-
dór Laxness skrifar: „Sá sem gef-
ur smáu gjafímar, hann er sá sem
elskar" (Prjónastofan Sólin). Og
í bókinni Oktavíu eftir Véstein
Lúðvíksson segir: „Gjöf, sem gefin
er af kærleik, fylgir blessun. Gjöf,
sem gefin er af sýndarmennsku,
fylgja þær tilfínningar sem henni
er ætlað að breiða yfir.“ Það er
dapurlegt, þegar svo innilegt til-
efni til innri gleði verður til þess
að skapa kvíða, streitu, fjárhagsá-
hyggjur og ofþreytu, sem tekur
langan tíma að jafna á ný.
Ytri atburðir - innri
merking
Á jólum er okkur lesið jólaguð-
spjallið eins og það birtist í 2.
kafla Lúkasarguðspjalls, þar sem
segir frá fæðingunni, fjárhirðun-
um og undrun Maríu, er festi í
hjarta sér hinn dularfulla boð-
skap: Yður er í dag frelsari fædd-
ur. Þessi frásögn flytur okkur
hina ytri atburði, en skýrir tæp-
ast eðli þeirra og innri merkingu.
Þá skýringu má ef til vill finna
annars staðar í hinni helgu bók.
Fjórða guðspjallið, Jóhannes-
arguðspjall, segir okkur ekki ýkja
mikið frá ytri atburðum í lífí
Krists. Það spannar einungis
lokaskeið ævi hans meðal manna.
En það segir okkur þeim mun
meira um djúpa, mystíska merk-
ingu Krists, enda talar hann þar
miklu meira en annars staðar um
ætlunarverk sitt, eðli sitt og
tengsl sín við föðurinn, skapar-
ann. Slíkt er skrásetjara guð-
spjallsins ekki vandalítið við-
fangsefni, því óumræðileikann er
ekki auðvelt að útskýra í orðum.
Margir hafa litið á Jóhannesar-
guðspjall sem innsta kjarna hins
kristilega boðskapar og því tæp-
ast að undra, þótt framsetning
höfundar feli oft í sér tvöfalda
og jafnvel þrefalda merkingu.
Það er heillandi viðfangsefni að
reyna að bijóta efni þessa texta
til mergjar, til eigin skilnings, og
trúlega seint komist tii botns,
nema fundinn verði að lokum sá
friður Guðs, sem er öllum skiln-
ingi æðri. Með öðrum orðum: að
ætlunarverk og eðli Krists verði
aldrei skilið vitrænum skilningi,
heldur einungis skynjað innan við
tilfinningu og hugsun.
Hið sanna ljós
Á það hefur verið bent, að
hugsanlega birti inngangur Jó-
hannesarguðspjalls (1:1-18) svo
sem í einni svipan kjarna þess,
sem hægt er að segja í orðum
um eðli Krists. „í upphafi var
Orðið og Orðið var hjá Guði og
Orðið var Guð“ (Jóh. 1:1). Hér
má skilja sem svo að vikið sé að
hinni táknrænu lýsingu á sköpun
heimsins, er mælt yoru máttar-
orðin: Verði ljós. Á þann hátt,
með uppruna ljóssins, varð ver-
öldin til. Svo gerist eins konar
endursköpun, er hið „sanna ljós,
sem upplýsir hvern mann“ kemur
í heiminn. „Hann (hið sanna ljós)
var í heiminum, og heimurinn var
orðinn til fyrir hann, en heimur-
inn þekkti hann ekki“ - og kross-
festi hann.
„Og Orðið varð hold, hann bjó
með oss, fullur náðar og sann-
leika, og vér sáum dýrð
hans.. .(Jóh. 1:14). „Orðið“ -
gefur til kynna skapandi mátt alls
sem er. Én það má skilja sem
svo, að það sé ekki einasta upp-
haf sköpunar, heldur megi einnig
líta á það sem áætlun eða tilgang
alheimsins. Þannig getur inn-
gangur Jóhannesarguðspjalls
geymt aðra merkingu jafnframt.
Ljós sköpunarinnar sem varð til
fyrir „Orðið“ streymir gegnum
alheiminn, en skilning skortir á
andlegu eðli þess, guðdómlegum
uppruna. Þess vegna verður orðið
hold, hinn skapandi máttur sem
býr að baki öllu hinu skapaða,
birtist í mannlegu gervi. Það hefur
verið kallað, að hin endanlega
hnitmiðun skapandi og opinber-
andi hugsunar Guðs, sem er jafn-
framt tilgangur alheimsins, birtist
meðal manna, í einstaklingi sem
er það sem mannkyni er ætlað
að vera í guðlegii áætlun alheims-
ins. Þess vegna höldum við hátíð-
lega fæðingarhátíð holdgervingar
hins skapandi orðs. Á aðventu
búum við okkur undir þann mikla
leyndardóm. Það gerir hver og
einn með viðleitni sinni. Með íhug-
un. En varla með kaupæði.
Heimildir: C. H. Dodd: Interpretation
of the Fourth Gospel; J. G. Davies: Christ-
ianity: The Early Church ( The Hutchin-
son Encyclopaedia of Living Faiths).
Höfundur er prófessor í íslcnsk-
um bókmenntum við Háskóla
íslands.