Morgunblaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1995 B 5

DÁGLEGT LÍF
011 erum við í
óvígðri sambúð enda eru
íbúar á hverju heimili milljóni] \ talsins
Öll erum við í óvígðri sambúð. Þar er ekki átt við þann gjörning er tvær mann-
eskjur kjósa að búa saman undir þeim formerkjum. Hér er átt við þá staðreynd,
að haldi einbúinn í kjallaranum, eða fimm manna fjölskyldan á aðalhæðinni, að
ekki séu fleiri í heimili en gullfískamir og kötturinn, þá er það rangt. íbúar
hvers heimilis skipta milljónum og má þar nefna maura, bjöllur, lýs, flær, köngu-
lær af ýmsum toga gerðum. Daglegt líf rabbaði við helsta sérfræðing landsmanna
í þessum fræðum, Erling Ólafsson.
„Ég er í óvígðri sambúð,“ segir
Erling og glottir er sest er að borði
til samtalsins. Hjá þessari sambúð
verður ekki komist. Það er alveg
sama hversu dugleg húsmóðirin er
með tuskuna og ryksuguna, það sér
ekki högg á vatni nema í besta falli
tímabundið. Stundum eru „sambýl-
ingar“ þessir svo erfíðir í sambúð
að kalla verður til meindýraeyði . í
versta falli valda smáverur þessar
tjóni á húsum og hlutum, að ekki
sé minnst á skaða á heilsu og sálar-
tetri.
Erling getur þess að í blaðagrein
verði aldrei hægt að tína allt til.
Hlaupa verði á því allra algengasta.
Erling stakk upp á því að fyrst yrði
nefndur til sögunnar landlægur og
óvinsæll gemsi, mölurinn.
Fatamölur gerir
frægan óskunda
Af möl eru „margar tegundir" að
sögn Erlings. Þekktastur og land-
lægur er fatamölurinn sem gerir
frægan óskunda . Einnig er vel
þekktur hnetumölur og líka korn-
mölur. Nöfnin gefa vel til kynna
matseðil tegundanna. Erling segir
lirfu fatamölsins skríða marga metra
uns hún finnur skjól, t.d. undir borð-
plötum eða á bak við myndaramma.
Þar spinnur lirfan „lirfuvirki, ég segi
ekki mannvirki," eins og Erling seg-
ir og er það myndarlegur bústaður,
allt að sentimeter á lengd, brún
púpa í silkihjúp.
„Hnetumaurinn er meiri sælkeri
og verður hans mest vart um jólin
er menn hamstra valhnetur. Þeir sem
það gera þekkja vel að þeir fínna
alltaf hnetur innan um sem eru svart-
ar að innan með leifum af spunaþráð-
um. Þessi mölur fínnst víðar. Hann
sækir líka í þurrkaða ávexti, marsip-
an og súkkulaði. Kommölurinn er
aftur á móti „heilsufríkið“ Lrjolskyld-
unni, er einkum í grófu 'komi, ekki
síst í heilsuvörum og sér nú hver
hollustan kann að vera! Nei, nei, ég
segi bara svona. Þessi kvikindi em
bara til bóta í matnum, þau em full
af vítamínum," segir Erling og hlær
við . . .
„Mölur inni á heimili hefur ekkert
með óþrifnað að gera,“ segir Erling,
en hann bætir við að fata-
mölur sé á undanhaldi.
„Meindýraeyðir afgreiðir
mölinn skjótt og vel. Möl-
kúlur drepa hann ekki,
heldur fæla hann frá. Þær
fæla meira frá en mölinn,
ég vildi ekki fara á ball í
jakkafötum sem mölkúlur
hafa verið bornar á,“ segir
Erling.
Rykmaurar í rúmfötum
og dýnum
Mannlegt auga nemur ekki þessar
litlu vemr, rykmaura. En enginn
skyldi velkjast í vafa um tilvist þeirra.
DAGLEGT LIF
Meindýraeyðir
af minnsta tilefni
Mölur inni ó
heimilum hef-
ur ekkert með
óþrifnnð nð
gern
„Þetta eru áttfætlur, skyldar köngu-
lóm og lifa mest í rúmfötum og dýn-
um. Maður leggst til
svefns með milljónum ryk-
maura og eiginlega er best
að vita ekki af þeim! Ryk-
maurar em ekki sníkjudýr,
þeir naga húðflögur sem
falla af okkur. Aftur á
móti öndum við að okkur
hömum dauðra rykmaura
og saur þeirra og það hef-
ur reynst ofnæmishvetjandi."
Það eru ýmsar tegundir af flóm,
en sú sem mest kemur við sögu er
starraflóin. Erling segir réttara að
tala um hænsnafló og hún sé ekki
eingöngu á starra. Hún búi í hreið-
mm spörfugla og geti því orðið flóa-
Rykmaurar búa sig undir að snæða húðflögu.
gangur
þar sem
spörfuglar
verpa í húsum. Það
gera auk starrans,
Maríuerlur og skógar-
þrestir.
Flær berast út í náttúruna og
stökkva þar á fugla til að fá sér
blóðsopa. Af þeim berst flóin í hreið-
ur þeirra og þar verpir hún. Lirfurn-
ar alast upp í hreiðrinu, éta þar drit
og rotnandi hreiðurefni. Á haustin
púpa þær • sig í hreiðrinu og bíða
næsta vors. Þá klekst flóin úr púp-
unni og leggst aftur á fuglinn. Því
er það versta sem menn gera er að
loka fyrir aðkomu fuglsins, því ný-
vöknuð fló á vordegi er svöng fló.
Ef fuglinn kemst ekki í hreiðrið
fer flóin á kreik og flæðir þá
ef til vill um mannabústaði.
Er um „umtalsverðan fjölda“
þeirra að ræða. Best er, ef
menn koma því við, að ^
skófla hreiðrinu burt.
Flær geta stokkið á menn
á förnum vegi og kettir
og hundar eru dugleg
burðardýr. í bæium
þeirra er iðu-
lega fjöl-
ðugt dýralíf. Rottur og húsamýs era
einnig sannkallaðar „flóaveitur“, og
þeim geta fylgt blóðsugumaurar sem
bera alvarlega sjúkdóma.
Veggjalýs og sllfurskottur
Þær eru fátíðar, en skjóta
upp kollinum annað veifið.
Berast sennilega frá útlönd-
um. „Þetta eru blóðsugur sem haga
sér illa. Þær leynast á daginn, en
þegar rökkva tekur skríða þær upp
veggi og út á loftið þangað til þær
finna hitauppstreymi. Þær treysta
því að hitinn stafi af sofandi mann-
veru, láta sig detta og sjúga svo
blóð alla nóttina. Að morgni er
maurinn á bak og burt, en menn
sitja eftir með kláðann," segir Erl-
ing.
Silfurskottur eru afar frumstæðar
skepnur sem hafa lítt breyst í hund-
ruð milljónir ára. Silfurskottan er
með þijú fótapör á frambol og
fótaleifar á afturbol sem er
ævaforn arfleifð. Silfur-
skottur sækja í raka
og dimma staði og
sjást helst þar sem
leiðin |1
Meindýraeyðar eru eftirsótt og
vinsæl stétt manna og að sögn
Guðmundar Björnssonar verk-
stjóra hjá meindýravörnum
Reykjavíkurborgar þarf ekki allt-
af mikið tilefni til að fólk taki upp
símann og hringi. Meindýravarnir
Reykjavíkur sjá um allt sem lýtur
að opinberum byggingum og
svæðum, en einkaaðilar sinna al-
menningi þó svo að Guðmundur
og félagar vísi fólki ekki frá ef
tími er aflögu.
„Langalgengast er að útköll
komi vegna silfurskottu. Ryklús
er einnig algeng, einkum í nýrri
húsum þar sem raki helst vegna
steypu sem nær ekki að þorna.
Mjölbjalla kemur alltaf upp af og
til og hambjalla hrellir í vaxandi
mæli.
Þá er leiðinlegt fyrirbæri sem
er húsamaur, eða klóakmaur.
Hann er í mikilli sókn og verður
fólk hans vart þar sem skólplagn-
ir hafa bilað. Það kostar oft mikla
vinnu og peninga að laga lagnim-
ar og það er þýðingarlaust að eitra
fyrir maurnum fyrr en þvi er lok-
ið. Útköllum vegna húsamaurs
hefur fjölgað mjög, enda eru
skólplagnir víða famar að gefa sig
í eldri hverfum. Menn ættu að
þekkja dýrið, það er með augljósu
mauralagi, með vængi ofan á búk.
Smátt og dökksvart, en þó vel
greinanlegt með bemm augum.
Það verður oft mjög mikið um
húsamaura þar sem þeir einu sinni
ná sér á strik. Annars þurfum við
ekki síður að fara í nýrri bygging-
ar, þar em gjarnan aðrar tegund-
ir,“ segir Guðmundur.
Guðmundur bætir við þetta að
nauðsynlegt sé fyrir fólk að fá
greiningu á þeim smádýmm sem
em að angra það, „átta sig á því
hver andstæðingurinn er,“ eins
og hann kemst að orði. Greiningu
er hægt að fá á Náttúrufræði-
stofnun og á Keldum að sögn
Guðmundar. Hann segir fólk á
stundum hlaupa á sig, þannig
hafi hann einu sinni þurft lagni
til að róa einstakling sem reynd-
ist hýsa eina fiskiflugu. „Oftast
eru viðbrögð fólks þó yfirveguð
og eðlileg," bætir Guðmundur við.
Hinir ýmsu meindýraeyðar
nota ýmis konar efni. Sagði Guð-
mundur að þeim væri úðað vítt
og breitt um íbúðir, með veggjum,
alls staðar þar sem smugur og
skorur leyndust, einnig í sökkla
innréttinga. Fólk þarf að rýma
híbýlin sín mislengi eftir því
hvaða efni notuð er og sagði Guð-
mundur hvern og einn meindýra-
eyði gefa upplýsingar um sig og
sín efni. „Þetta eru frá 4 klukku-
stundum upp í sólarhring og efn-
in sem notuð eru, eru langvirk."
Einu sinni hittust Marsveiji og Ven-
usardís og urðu ástfangin. Samband
þeirra var hamingjuríkt vegna þess
aö þau virtu og viðurkenndu það sem
ólíkt var með þeim. Síðan komu þau
til Jarðar og óminnið kom yfir þau.
Þau gleymdu að þau voru frá ólíkum
hnöttum. (Karlar eru frá Mars Konur eru frá
Venus).
ÁSTIN og ástríðurnar fjara oft út
þegar hjónabandsárunum fjölgar.
Amstur hversdagsleikans tekur
yfirhöndina, lítilfjörleg ágrein-
ingsefni verða að óyfirstíganlegum
yandamálum, sem aldrei eru brotin
til mergjar og smám saman verður
hjónalífið tilfinningasnautt og leið-
inlegt. Dæmi um slík hjónabönd
eru efalítið mýmörg þótt allt líti
vel út á yfirborðinu. Tíðir hjóna-
skilnaðir segja líka sína sögu um
vanhæfni fólks til að hlúa að ást-
inni, vináttunni og kærleikanum.
Æ fleiri hjón leita til þriðja að-
ila áður en allt um þrýtur og skiln-
aður verður óumflýanlegur. Fyrir
áratug hefði mörgum þótt hin
mesta hneisa að bera vandamál sín
þannig á torg fyrir ókunnuga
manneskju. Karlar voru einkum
tregir í taumi og sumum þótti til
háborinnar skammar þegar þeir
létu tilleiðast og fóru með eiginkon-
Frá stjörni
til jarðar er vegurinn
ekki alltaf beinn og breiður
unni á fund hjónabandsráðgjafa. kvenna og gera fólki kleift að tala eru ráðleggingar hvernig beri að
»nni á fund hjónabandsráðgjafa.
Ýmis teikn eru á lofti um að
karlar jafnt sem konur séu opnari
en áður fyrir umræðum um að
ýmsar leiðir séu færar til að bæta
samskipti kynjanna.
Skilningur og virðing
Bókin Karlar eru frá Mars -
Konur eru frá Venus trónir ofar-
lega á sölulista bókaverslana. Nafn-
ið skýrir þær forsendur sem gengið
er út frá þ.e. ólíkt upplag karla og
kvenna, ólíkur þankagangur og þar
af leiðandi mismunandi skilning og
viðbrögð við aðstæðum. Markmiðið
er að skýra hugsanagang karla og
kvenna og gera fólki kleift að tala
saman af gagnkvæmum skilningi
og virðingu.
Höfundurinn, dr. John Gray, er
sagður einn eftirsóttasti hjóna-
bandsráðgjafi Bandaríkjanna, sem
haldið hefur fjölda námskeiða.
Karlar eru Marsveijar og konur
Venusardísir, segir hann og notar
samlíkinguna til að sýna fram á
algengustu togstreitu og erfiðleika
í samskiptum karla og kvenna.
Hann útskýrir með dæmum hvern-
ig ágreiningur getur komið upp
milli kynjanna og komið í veg fyr-
ir að sambönd verði fullnægjandi
og ástrík af beggja hálfu. Einnig
eru ráðleggingar hvernig beri að
takast á við ágreining að því er
varðar tilfinningalegar þarfir og
hegðun.
Hjónaklúbbar gagnlegir
í Neskirkju hefur um skeið verð-
ið starfræktur hjónaklúhbur undir
handleiðslu prests. Séra Halldór
Reynisson er nýtekinn við embætti
aðstoðarprests og hefur því aðeins
lítillega kynnst starfi klúbbsins.
Eitt af fyrstu verkum hans í tengsl-
um við klúbbinn var að hvelja fólk
til að lesa bókina um Marsveijana
og Venusardísirnar. „Bókin er
ágætis innlegg í umræðuna um
OFT verða ágreiningsefni að óyfirstíganlegum vandamálum sem
aldrei eru brotin til mergjar og skilnaður þykir eina færa leiðin.
samskipti kynjanna. Sjálfur er ég
ekki sérfræðingur í þeim málum,
en sem kvæntur maður og prestur
til margra ára hef ég vitaskuld
kynnst ýmsu af eigin raun og horft
á annað sem hlutlaus aðili. Kenn-
ingin um að tilfinningalíf karla og
kvenna sé ólíkt er ekki ný af nál-
inni, þótt svokölluð ’68 kynslóð
hafi í meginatriðum hafnað henni
á sinum tíma. Jafnrétt.isbaráttan
tekur í aukum mæli tillit til ólíkra
eðlisþátta karla og kvenna."
Séra Halldór segir að fólk geri
sér æ betur ljóst mikilvægi þess
að tala um hjónabandið og vænt-
ingar sínar. „Ég veit ekki hvort
hægt er að tala um vitundarvakn-
ingu, en mér finnst ég greina
ákveðna þróun og ef til vill er
mikil sala umræddrar bókar og
hjónanámskeið, sem þekktust ekki
fyrir áratug, til marks um áhuga
beggja kynja til bættra samskipta.
Konur hafa fram til þessa haft
meiri skilning og þörf fyrir að
skilgreina og tjá sig um hjóna-
bandið, en karlar hafa aftur á
móti verið hlédrægari í þeim efn-
um.“
Hjónaklúbbar eru starfræktir
við nokkrar kirkjur, aðallega á
höfuðborgarsvæðinu. Slíka klúb-
bastarfssemi segir séra Halldór
afar gagnlega. Breytingar og vit-
undarvakningu segir hann oftast
verða fyrst í borgarsamfélögum.
Hann nefnir nýlegt dæmi af presti
austur í hreppum sem ætlaði að
halda hjónanámskeið. Konurnar í
hreppnum brugðust vel við en
þeim reyndist ómögulegt að sann-
færa karla sína um að vit væri í
slíku fyrirbæri og góðar fyrirætl-
anir prestsins og kvennanna fóru
því út um þúfur.
Vitundarvakning
Mannleg samskipti eiga efalítið
eftir að velkjast fyrir mönnum um
ókomna framtíð. Farsælasti kost-
urinn til að vel takist til að rækta
hjónabandið og ástina kann að
vera að karlar og konur læri að
skilja tungumál hvers annars.
Bækur með fróðleik og ráðlegg-
greið á bak við innréttingar. „Hún
er bölvaður nagari, leggst t.d. á vegg-
fóður og pappa, og það sem menn
sjá af henni er toppurinn af ísjakan-
um,“ segir Erling.
Bjöllur
Bjöllutegundir er um 5-10 talsins,
en sumar em meira áberandi en aðr-
ar. Algengust er hveitibjallan. Upp-
eldisstöðvarnar eru yfírleitt í mjöl-
vöru og getur dýrið farið illa með
matvælin þar eð hún framleiðir eitur-
efni sem kallast lýsol sem er meðal
annars framleitt og notað til fram-
leiðslu á sótthreinsandi efnum. Mjöl-
bjöllur flækjast mikið frá uppeldis-
stöðinni í leit að nýjum lendum. Þetta
er mjög algeng bjalla sem getur flog-
ið og allt hvað eina.
Önnur tegund, náskyld, sækir
fremur í kryddvöm. Hún er ögn
kubbslegri og síðan er að geta ham-
bjöllunar sem hefur verið að aukast
frá árinu 1970. Er nú komin til
Grímseyjar. Að sögn Erlings er harð-
fiskur ,jólamatur“ fyrir hambjöllu,
en mest sé hún í tilfallandi kjötmeti,
svo sem hakkkornum á bak við elda-
vélar og svo „étur hún dauð skordýr
eins og konfekt“. Hambjallan getur
gert mikinn usla, ekki síst í náttúm-
gripasöfnum þar sem þær éta upp-
stoppuð dýr innan frá. Af öðmm
bjöllutegundum má geta þjófabjöllun-
ar, eða tínusbjöllunar sem getur ver-
ið áberandi þar sem hún nær sér á
strik.
Kakkalakkar á
Keflavíkurfiugvelll
Ein tegund er landlæg á Keflavík-
urflugvelli og stöku dýr hafa komið
fram hér og þar af og til. „Kaninn
er stöðgt að flytja þá inn og ég skil
ekki hvers vegna hann hefur ekki
dreift sér um allt. Þetta em ljósfæln-
ir hlaupagikkir og til ama þar sem
þeir em. Önnur tegund, mun smærri,
sést öðru hveiju, en er jafnan eytt
og hefur ekki haslað sér völl.“
Við erum í mjög náinni sambúð
með ýmsum lúsategundum. Þekktust
er höfuðlúsin sem er landlæg, skýtur
upp kollinum reglulega, sérstaklega
í skólum, og er til ama. Köngulær
em og til staðar, ekki síst krossköng-
ulóin en hún er yfirleitt utan á hús-
um. Kerlingamar geta orðið gríðar-
stórar. Inni, sérstaklega í kjöllurum
og öðmm dimmum stöðum er dord-
ingullinn, eða húsaköngulóin. Hún
getur orðið glettilega stór og býr sér
til trektlaga vef í gluggum og hom-
um. Erling segir húsaköngulóna góð-
an sambýling, því hún éti aðra óæski-
lega sambýlinga.
Svona væri lengi hægt að halda
áfram, en hér verður látið staðar
numið í upptalningunni um þær verur
sem deila húsakynnum með okkur
mannanna börnum. ■
Guðmundur Guðjónsson
ingum um samskipti kynjanna
stuðla að vitundarvakningu og
hljóta að vera holl lesning. í Karl-
ar eru frá Mars - Konur eru frá
Venus, örlar svolítið á einföldunum
og alhæfingum og stundum jaðrar
við að frásagnarmátinn sé barna-
legur. Samt þekkja efalítið margir
sjálfa sig í reynslusögum og dæmi-
sögunum af Marsverjunum og Ven-
usardísunum.
Séra Halldór segir að ef til vill
hafi hjónabandið verið umdeildara
fyrir rúmum tveimur áratugum en
það er nú. „Þá var ungt fólk í upp-
reisnarhug gegn rikjandi gildum.
Ég held að viðhorf flestra breytist
þegar börn koma til sögunnar. Þá
verður fólk oft mjög ihaldssamt,
enda er körlum og konum eðlislægt
að stofna til hjónabands. Flestir
vilja eiga góðan lífsförunaut og
sameinast um að verja ungviðið.
Vandamál sem upp koma í hjóna-
bandi eiga oft rætur í ólikri túlkun
kynjanna á viðbrögðum hvors ann-
ars. Lestur góðra bóka um sam-
skipti getur hjálpað mörgum að
öðlast dýpri skilning á hvemig
bregðast skuli við þegar ágreining-
ur kemur upp. Hjón þurfa líka að
gefa sér tíma til að vera saman,
tala saman og 1já sig um þarfir sín-
ar og tilfinningar."
1 IMi
BÆKUR
Kærleiksríkt uppeldi
„FLEST böm efast um það að foreldrar þeirra elski
þau raunverulega og skilyrðislaust. Því snýst vanda-
málið ekki um hvort beita skuli aga, heldur um það
hvernig við getum sýnt barninu að við elskum það,“
segir í inngangi bókarinnar Þykir þér raunverulega
vænt um mig? sem er komin út í íslenskri þýðingu.
Bókina samdi bandaríski geðlæknirinn Ross Camp-
bell, M.D. og var hún fyrst gefin út árið 1977. Síðan
hefur hún komið út á um tuttugu tungumálum.
í bókinni er foreldrum ungra barna kennt hvemig
þeir geta tjáð börnum sínum kærleika á öllum sviðum
uppeldisins með jákvæðu augnsambandi og líkam-
legri snertingu, með árangursríkri ögun og andlegri
uppbyggingu.
Utgefandi: Fjölskyldufræðslan.
Þýðing: Ama Ýrr Sigurðardóttir og Friðrik Ó Schram.
Verð: 2480 kr.
ROSS Campbell, M.D.
Stofublóm
ÚT er komin handbókin 350 stofu-
blóm eftir hollenska garðyrkjufræð-
inginn Rob Herwig. Bókin hefst á
almennum leiðbeiningum um blóma-
rækt. Síðan tekur við umfjöllun í
stafrófsröð um algengustu blóm sem
hægt er að rækta í heimahúsum hér
á landi. í máli og myndum er 350
stofublómum lýst, útliti þeirra, um-
hirðu, ræktun og hvernig best er að
fjölga þeim. Við hveija mynd er yfír-
lit um þarfír plöntunnar fyrir birtu,
hita, jarðveg og vatn.
350 stofublóm er aukin og endur-
skoðuð útgáfa samnefndrar bókar
sem kom út árið 1981. í þessi út-
gáfu er fjallað um 100 tegundir sem
ekki vom í þeirri fyrri.
Útgefandi: Mál og menning.
Þýðing: Ingunn Asdísardóttir.
Verð: 2.700 kr. en hækkar í 3.880
1. jan. 1996. ■
Austræn
stjörnuspeki
ÚT er komin bókin
Kínversk stjömu-
speki eftir Paulu
Delsol. Bókin kom
fyrst út í Frakklandi
fyrir rúmum aldar-
fjórðungi og hefur
hún verið þýdd á
mörg tungumál.
Bókin er aðgengi-
legt undirstöðurit
um austræna
stjömuspeki þar
sem framandleg
speki er túlkuð á lif-
andi hátt og notuð til að svara spum-
ingum um lífíð, ástina og hamingjuna.
I kynningu á bókarkápu segir með-
al annars: Kínveijar hafa spáð í himin-
tunglin og áhrif þeirra á líf manna
árþúsundum saman og eiga einnig
sinn dýrahring, ólíkan þeim sem við
þekkjum best. Ertu tígur eða hani,
köttur eða geit? Hvaða merki eiga
best við þig, úr hvaða merkjum áttu
að velja þér vini og hvað ber þér að
varast í samskiptum við hin merkin?
Útgefandi: Iðunn.
Þýðing: Atli Magnússon.
Verð 2.480 kr.
Sælh eravörur úr
öllum heimshornum
Úhei
JhGÍIsuhúsiö
Shóluvörðnstig & Kringlumii

T| 1
Ý i .

> ?