Morgunblaðið - 17.12.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ grípum fyrst niður í
bókinni fremst þar sem
segir frá því þegar Isabel
og Emesto unnusti Paulu
þurfa að horfast í augu við sjúkdóm-
inn.
- Hún er alvarlega veik - sagði
læknirinn sem var á vakt á gjör-
gæsludeildinni. - Á ég að hringja í
föður hennar í Chile? Það tekur hann
meira en tuttugu klukkutíma að
komast hingað - spurði ég.
- Já.
Tíðindin höfðu spurst út og innan
skamms komu ættingjar Emestos,
vinir og nunnur úr skólanum þínum;
einhver hringdi í fjölskylduna sem
býr dreift, í Chile, Venesúela og í
Bandaríkjunum. Eftir skamma stund
birtist eiginmaður þinn, alvarlegur
og mildur, og hafði meiri áhyggjur
af líðan annarra én sinni eigin, hann
var mjög þreyttur að sjá. Hann fékk
að vera hjá þér í nokkrar mínútur
og þegar hann kom út, sagði hann
okkur að þú værir í öndunarvél og
verið væri að gefa þér blóð. Hún er
ekki eins illa haldin og þeir segja,
ég finn að hjarta Paulu slær kröftug-
lega í takt við mitt, sagði hann, og
á því augnabliki fannst mér sú full-
yrðing vera út í bláinn, en eftir að
hafa kynnst honum nánar skil ég
hana betur. Þann dag allan og næstu
nótt sátum við saman á bið- stof-
unni, ég dottaði af og tíl, úrvinda
af þreytu, og þegar ég opnaði augun
sá ég hvar hann sat hreyfíngarlaus,
- alltaf í sömu stellingu, og beið.
I
- Ég er svo hrædd, Ernesto -
játaði ég í morgunsárið.
- Við getum ekkert gert, Paula er
í höndum guðs.
- Það hlýtur að vera auðveldara
fyrir þig að sætta þig við þetta, því
þú getur að minnsta kosti sótt styrk
í trúna.
- Þetta tekur mig jafnsárt og þig,
en ég er ekki eins hræddur við dauð-
ann og trúi sterkar á lífið - svaraði
hann og faðmaði mig. Ég faldi andlit-
ið í peysunni hans og fann lyktina
af ungum manni, sjálf nötrandi af
frumstæðum ótta.
Um morguninn komu móðir min
og Michael frá Chile og Willy frá
Kalifomíu. Faðir þinn var náfölur
við komuna, þegar hann steig um
borð í flugvélina í Santiago var hann
sannfærður um að hann myndi ekki.
hitta þig á lífí, ferðin hlýtur að hafa
verið hrein eilífð fyrir hann. Ég faðm-
aði móður mína hnuggin og sann-
reyndi að þó hún hafi skroppið sam-
an með aldrinum, býr hún yfír æm-
um vemdarkrafti. Við hlið hennar
lítur Willy út eins og risi, en þegar
ég leitaði að bijósti til að halla mér
upp að þótti mér hennar bæði breið-
ara og tryggara en bijóst eiginmanns
míns. Við fórum inn á gjörgæsiu-
deildina og náðum að sjá þig með
rænu og ögn skárri en daginn áður,
læknamir voru byijaðir að gefa þér
natríum, sem þú hafðir misst í mikl-
um mæli, og blóðgjöfín - hafði auk-
ið þér þrótt; engu að síður varði tál-
sýnin aðeins nokkrar klukkustundir,
skömmu síðar fékkstu kvíðakast og
þá var þér gefínn stór skammtur af
róandi lyfjum, sem steyptu þér í það
djúpa dauðadá sem þú hefur ekki
vaknað af til þessarar stundar.
- Veslings stúlkan yðar, hún á
þetta ekki skilið. Hvers vegna fæ ég
ekki að deyja í hennar stað? Ég er
löngu orðinn gamall maður - segir
herra Manuel stundum, sjúklingurinn
í næsta rúmi, með veikri röddu dauð-
vona manns.
Það er erfitt að skrifa þessar síð-
ur, Paula, rifja upp áfangastaðina í
þessari sársaukafullu ferð, skerpa
smáatriðin, ímynda sér hvemig hefði
farið ef þú hefðir lent í betri hönd-
um, ef þeir hefðu ekki gert þig rænu-
lausa með lyfjum, ef... Hvemig get
ég losnað við sektarkenndina? Þegar
þú nefndir porfýríuna hélt ég að þú
værir að ýkja og í stað þess að leita
frekari hjálpar, treysti ég þessu hvít-
klædda fólki, ég afhenti því dóttur
mína orða- laust. Tímanum verður
ekki snúið við, ég á ekki að horfa
til baka, en ég get samt ekki hætt
þvi, það stappar - nærri þráhyggju.
Úr nýjum bókum
í desembermánuði áríð
1991 veiktist Paula
dóttir Isabel Allende
af illvígum sjúkdómi og
féll skömmu síðar í dá.
Þessi bók er afrakstur
skrifa skáldkonunnar
þegar hún sat við rúm
dóttur sinnar og rakti
handa henni sögu
ij'ölskyldunnar um leið
og hún skrifaði sig frá
eigin sorg. í bókinni er
jöfnum höndum rakin
sjúkdómssaga Paulu
og saga þeirra sterku
og litríku kvenna og
sérvitru karla sem
að Paulu standa.
Morgunblaðið/Emilía
ISABEL Allende á bókmenntahátíð í Reylqavík fyrir fáeinum árum.
í huga mínum kemst ekkert annað
að en þetta sjúkrahús í Madrid, ann-
að í lífi mínu er horfið í svartaþoku.
Willy varð að snúa til vinnu sinnar
í Kaliforníu eftir örfáa daga, en hann
hringir í mig kvölds og morgna til
að stappa í mig stálinu, minna mig
á ást okkar og það hamingjuríka líf
sem við höfum átt handan hafsins.
Rödd hans berst mér úr miklum
fjarska og mér finnst eins og mig
sé að dreyma, að í raun og veru fínn-
ist hvergi timburhúsið í hlíðinni við
San Francisco flóann eða þessi
ástríðufulli elskhugi sem nú hefur
breyst í fjarlægan eiginmann. Mér
fínnst líka eins og mig hljóti að hafa
dreymt Nikulás son minn, Celiu
tengdadóttur mína og Alejandro litla
með gíraffaaugnhárin. Carmen Balc-
ells, umboðsmaður minn, kemur end-
rum og eins og flytur mér samúðar-
kveðjur frá útgefendum mínum eða
fréttir af bókum mínum, en ég veit
ekki um hvað hún er að tala, þú ert
það eina sem til er, vina mín, og sú
tímalausa veröld sem nú umlykur
okkur tvær. Á löngum þagnarstund-
um ryðjast minningamar að mér,
allt hefur gerst í sömu andrá, eins
og allt mitt líf sé ein óskiijanleg
mynd. Barnið og unga stúlkan sem
ég var, konan sem ég er, gamal-
mennið sem ég verð, öll - þessi skeið
eru vatn úr sömu óþijótandi upp-
sprettunni. Minni mitt er eins og
mexíkönsk veggmynd þar sem allt
gerist í senn: fley spænsku landvinn-
ingamannanna á eina hlið meðan
Rannsóknarrétturinn pyntar indíána
á aðra, frelsishetjurnar á hlemmi-
skeiði með blóðuga fána og fjöðrum
prýdda naðran andspænis Kristi á
krossinum innan um reykspúandi
skorsteina iðnbyltingarinnar. Þannig
er líf mitt, margföld freska og sí-
breytileg sem ég ein get ráðið, leynd-
armál sem fylgir mér. Hugurinn vel-
ur, ýkir, svíkur, atburðir gufa upp,
persónur gleymast og um síðir er
ekki annað eftir en ferðalag sálarinn-
ar, þessi örfáu augnablik þegar and-
inn uppljómast. Hvað kom fyrir mig
skiptir ekki máli, en það gera örin
sem hafa sett á mig mark og gert
mig öðruvísi. Fortíð mín hefur litla
merkingu, ég sé hvorki röð né reglu,
skýrar línur, markmið eða leiðir,
bara blint ferðalag, sem stjómað var
af eðlisávísuninni og óviðráðanlegum
atvikum sem hnikuðu mér til á lífs-
brautinni. Kaldrifjaður útreikningur
fannst þar ekki, einungis góður
ásetningur og óljós grunur um tilvist
æðra valds sem ákveður hvaða skref
ég geng. Fram að þessu hef ég ekki
deilt fortíð minni með öðrum, hún
hefur verið mitt helgasta vé, þangað
hefur ekki einu sinni ágengasti elsk-
huginn stungið inn nefi. Þiggðu
þessa fortíð, Paula, kannski getur
hún gagnast þér, mig grunar að þín
fortíð sé ekki lengur til, ég heid að
þú hafir glatað henni í þessum -
langa svefni og það getur enginn lif-
að án minninga.
II
I bókinni er að finna margar
skemmtilegar lýsingar á viðburða-
ríku lífshlaupi Isabel Allende sem
hefur tekið sér fyrir hendur alls kyns
ótrúlega hluti. Hér segir til dæmis
frá því þegar hún þurfti sem blaða-
maður að bregða sér í hlutverk létt-
klæddrar dansmeyjar í djörfu sjón-
leikahúsi.
Einn daginn birtist auglýsing frá
djörfu sjónleikahúsi í dagblaðinu þar
sem óskað var eftir ungum stúlkum,
hávöxnum og glæsilegum. Ritstýra
tímaritsins skipaði mér að ráða mig
í starfið, kynnast lífinu baksviðs og
skrifa ítarlega grein um líf þessara
veslings kvenna, eins og hún nefndi
þær samkvæmt sínum stranga kven-
frelsismælikvarða. Ég var víðs fjarri
því að uppfylla skilyrðin sem nefnd
voru í auglýsingunni, en hér var á
ferðinni eitt af þessum verkefnum
sem enginn annar vildi taka að sér.
Ég þorði ekki að fara alein og bað
góða vinkonu mína að fylgja mér.
Við fórum í áberandi kjóla sem við
töldum tilhlýðilega fyrir slíkar dans-
meyjar og festum bijóstnál prýdda
fölskum demöntum í ennislokkinn á
hundinum mínum, sem var illa inn-
rættur kynblendingur og við höfðum
skírt Fífí af þessu tilefni. Raunveru-
legt nafn hans var Drakúla. Þegar
Michael sá okkur lýsti hann því yfír
að þannig búnar gætum við ekki
farið út án verndar, og vegna þess
að við komum bömunum - hvergi
fyrir fórum við öll. Sjónleikahúsið
var í hjarta borgarinnar og hvergi
bílastæði að finna í nágrenninu, svo
við urðum að ganga fleiri húsalengj-
ur. Við tókum forystuna, vinkona
mín og ég með Drakúla í fanginu,
og Michael í vöminni fyrir aftan og
leiddi bömin. Gönguferðin líktist
helst nautaati, karlmennirnir köst-
uðu sér yfír okkur fullir áhuga og
stönguðu okkur og hrópuðu olél; það
jók okkur sjálfstraust. Löng röð beið
fyrir framan miðasöluopið, að sjálf-
sögðu allt karlar, flestir við aldur,
nokkrir piltar í herþjónustu áttu
greinilega frí þennan dag og eins var
þarna hópur af hávaðasömum ungl-
ingum í skólabúningi, sem snarþögn-
uðu þegar þeir sáu okkur. Dyra-
vörðurinn, sem var greinilega búinn
að lifa sitt fegursta skeið eins og
annað á staðnum, leiddi okkur eftir
laslegum stiga upp á aðra hæð. Við
áttum von á að mæta feitum skarfí
með rúbínhring og tugginn vindil,
eins og í kvikmyndunum, en uppi á
risastóru og skuggsælu háalofti, ryk-
ugu og því sem næst tómu, tók á
móti okkur frú sem leit út eins og
frænka- í sveit, íklædd brúnleitri
kápu, með ullarhúfu og grifflur. Hún
var að sauma pallíettukjól við ljós
frá standlampa, við fætur hennar
logaði í kolaofni, eina sjáanlega hita-
gjafanum, og á öðmm stóli lá feitur
köttur og hárin á honum risu eins
og á puntsvíni þegar hann sá Drak-
úla. í einu horninu stóð þrefaldur og
mannhæðarhár spegill innan í skörð-
óttum ramma og úr loftinu héngu
sýningarkjólarnir í stórum plastpok-
um, litskrúðugir fuglar sem stungu
í stúf við þennan hryggðarinnar stað.
- Við komum hingað út af auglýs-
ingunni - sagði vinkona mín, með
ýktum hafnarhverfíshreimi. Þessi
góða kona horfði tortryggin á okkur
frá hvirfli til ilja, hér var ekki allt
með felldu. Hún spurði hvort við
hefðum reynslu á þessu sviði og vin-
kona mín flutti stutt ævisöguágrip:
Hún hét Gladys, vann sem hár-
greiðslukona á daginn og söng á
kvöldin, hún hefði góða rödd, en
kynni ekki að dansa, þótt hún væri
fús að læra það, það væri örugglega
ekki svo erfitt. Áður en ég náði að
segja aukatekið orð, benti hún á mig
og sagði að lags- kona sín héti
Salóme, og væri kabarettstjarna með
langa starfsreynslu frá Brasilíu þar
sem hún hefði komið fram við gífur-
legar vinsældir, en í sýningaratriði
sínu birtist hún allsnakin á sviðinu,
Fífí, hinn sérþjálfaði hundur, færði
henni fötin með kjaftinum og risa-
vaxinn blökkumaður klæddi hana
síðan í. Hinn hörundsdökki listamað-
ur væri ekki með í för þar sem hann
lægi á sjúkrahúsi eftir að hafa ný-
lega verið skorinn upp við botnlanga-
bólgu, sagði hún. Þegar vinkona mín
lauk ræðu sinni var konan hætt að
sauma og virti okkur fyrir sér opin-
mynnt.
- Afklæðið ykkur - skipaði hún.
Ég held að hana hafi grunað eitt-
hvað. Vinkona mín klæddi sig úr af
þessu fullkomna blygðunarleysi
grannvaxins fólks, fór í gyllta og
háhælaða skó og stillti sér upp fyrir
framan konuna í mólitu kápunni. Það
var jökulkalt.
- Gott og vel, þú hefur engin
bijóst, en það má laga með troði.
Nú er röðin komin að Salóme - sagði
frænkan og benti skipandi á mig
með vísifingri.
Þessu smáatriði hafði ég ekki reiknað
með, en ég þorði ekki að neita. Ég
afklæddi mig skjálfandi, tennurnar
í mér glömruðu og ég komst að því
mér til mikillar skelfingar að ég var
í ullarnærbuxum sem Amma Hilda
- hafði pijónað. Án þess að sleppa
hundinum, sem urraði á köttinn,
steig ég í gylltu skóna, sem voru of
stórir á mig, og gekk um dragandi
lappimar, ekki ósvipuð særðri önd.
Allt í einu varð mér litið í spegilinn
og þá sá ég mig í þessum búningi í
þrefaldri mynd og frá öllum hliðum.
Enn þann dag í dag hef ég ekki náð
mér eftir þá niðurlægingu.
- Þig vantar hæðina, en að öðru
leyti ertu ekki slæm. Við setjum
lengri fjaðrir á höfuðið og þú dansar
fremst, þá sést það ekki. Hundinum
og blökkumanninum er ofaukið, hér
erum við með okkar eigin sýningu.
Þið skuluð mæta á morgun, því þá
hefjast æfíngarhar. Kaupið er ekki
hátt, en ef þið eruð góðar við herr-
ana, má hafa gott þjórfé.
Við hittum Michael og bömin úti
á götu og vorum í sjöunda himni og
gátum varla trúað þessum stórkost-
lega - heiðri, að hafa verið ráðnar
í fyrstu atrennu. Við vissum ekki að
það var stöðugur skortur á kórstúlk-
um og að sýningarstjórarnir voru svo
örvæntingarfullir að þeir hefðu ekki
hikað við að ráða simpansa í starfíð.
Fáum dögum síðar var ég komin í
ósvikinn dansmeyjarskrúða, það er
að segja með rétthymda pjötlu úr
glitrandi pallíettum á venusarhæð-
inni, smaragð í naflanum, sjálflýs-
andi dúska á bijóstunum og hjálm
úr strútsfjöðrum á höfðinu, en hann
var álíka þungur og sementspoki.
Fyrir aftan, ekki neitt. Ég skoðaði
mig í speglinum og - skildi að ég
átti von á skæðadrífu af tómötum
frá áhorfendum, þeir borguðu fyrir
stinnt hold á atvinnufólki, ekki
skrokkinn á giftri mömmu sem hafði
ekki frá náttúrunnar hendi það
sköpulag sem starfið krafðist. Til að
kóróna allt saman var mættur á stað-
inn hópur frá Ríkissjónvarpinu í þeim
erindagjörðum að taka upp sýningu
kvöldsins, og var að koma sjónvarps-
myndavélunum fyrir á meðan að
dansahöfundurinn reyndi að kenna
mér að ganga niður stigann, á milli
tvöfaldrar raðar af vöðvastæltum
piltum með ámálaðri gyllingu og í
búningi skylmingaþræla sem héldu
á logandi kyndlum.
- Horfðu upp, láttu axlirnar síga,
brostu kona, ekki horfa niður í gólf-
ið, settu fótinn rólega fram fyrir hinn
þegar þú gengur. Brostu, sagði ég!
Ekki vingsa höndunum svona, með
allar þessar fjáðrir verðurðu eins og
hæna sem liggur á eggjum. Gættu
þín á kyndlunum, ekki brenna fyrir
mér fjaðrirnar, þær eru nefnilega
rándýrar, skilurðu! Vaggaðu mjöð-
munum, dragðu magann inn og síak-
aðu á. Þú deyrð, ef þú slakar ekki
á. Ég reyndi að fylgja skipunum
hans, en hann stundi og brá veiklu-
legri hendi yfir augun meðan kyndl-
arnir - brunnu hratt upp og Rómver-
jamir horfðu upp í loft eins og þeim
leiddist. í hugsunarleysi kíkti ég fram
fyrir tjaldið og leit sem snöggvast á
áhorfendur, hávaðasama hersingu