Morgunblaðið - 17.12.1995, Blaðsíða 8
8 B SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Of mikið af öllu
má þó gera
essi speki var
kyijuð af
hjartans sannfær-
ingu í gömlum
slagara. Gömul
speki en varla úrelt. Það rann
upp fyrir gáruhöfundi við þau
orð greindarkonu, sem alltaf
hefur fylgst vel með öllu og
öllum, dauðum sem lifandi.
Minningargreinar því eitt
veigamikið lestrarefni hennar.
Heyrir maður hana svo ekki
allt í einu lýsa því yfir að nú
sé hún að mestu hætt að lesa
allar þessar minningargreinar
í blöðunum. Það sé einfaldlega
of mikið af þeim. Ekki að hún
hefði látið sér detta í hug að
fólk hætti að deyja, ónei. Það
sé bara svo mikið skrifað um
hvern og einn og dögum saman
að enginn geti komist yfir að
lesa það. Nú fletti hún bara
blaðinu, líti á myndimar og
stundum kynninguna á hinum
látna, til að átta sig á
hvort hún þekki hann.
Lesi þá helst ekki nema
eina greinanna um
hann, þetta séu hvort
sem er svo miklar end-
urtekningar. Þá fannst
mér eins og síðasti
Mohikaninn væri fall-
inn. En æ oftar hefur
maður heyrt fólk and-
varpa og segja: Þær
fara allar orðið 'fram
hjá mér, ég kemst bara
ekki yfir að lesa þetta
allt!
Um leið óttast fólk að kunni
að fara fram hjá því lát ein-
hvers sem það vill vita af. En
fyrmefnd kona sagði bót í máli
að nú væri farið að auglýsa lát
með mynd af hinum látna. Það
hefði líka þann kost að þeir sem
þekkja hann átta sig í tæka tíð
fyrir jarðarförina. Of mikið af
hveiju sem er getur þannig
orðið til þess að fólk gefst alveg
upp og segir sem svo: Ég ræð
hvort sem er ekki við þetta allt!
Ekki veit ég til þess að nein
könnun hafí hér farið fram á
þessu eða hvað er hæfilegt
magn. En erlendis hafa verið
könnuð viðbrögð fólks við of-
framleiðslu á ýmsum sviðum.
Kanadíski hagfræðingurinn dr.
William Melody, sem m.a. að-
stoðar Dani við að koma í gang
rannsóknum á áhrifum nýrrar
samskiptatæki á ýmis mannleg
svið á næstu öld, hefur verið
að skoða upplýsingaflæðið í
Bandaríkjunum, þar sem maður
getur kannski valið úr 100 sjón-
varpsrásum. Eru þetta auknir
valkostir? spyr hann. 0g með
því að skoða málið komust
fræðimenn að raun um að fólk
velur ekki, það treystir bara á
eina eða tvær stöðvar, opnar
þær. Enda yrði dagskráin löngu
li0in hjá ef þeir færu að leita
að efni á öllum rásunum. Al-
mennt gefst fólk bara upp, sér
raunar að oftast er þetta hvort
sem er sami grautur í sömu
skál. Meðan það hafði fáar rás-
ir nennti það að leita, en gafst
ósjálfrátt upp fyrir offramboð-
inu%
„Ég vildi ég væri háttaður,
sofnaður, vaknaður aftur og
farinn að éta,“ sagði átvaglið
Þorsteinn matgoggur þegar
hann hafði fengið svo mikinn
mat að hann stóð á blístri og
gat ekki meiru í sig troðið.
Þetta köllum við græðgi og
hlægjum að þessari frómu ósk
frá þeim tíma sem æðsti draum-
urinn var að fá
nóg í sig. Offram-
boð af mat gat
þá' leikið menn
svona grátt. En
er þetta svo gamalt? I allsnægt-
unum etur prúðasta fólk svo
mikið að það verður að hoppa,
synda og svita offramleiðsluna
af sér. Er nú ekki dálítið ógeðs-
legt að vera svona gráðugur?
Kannski við eigum flest eftir
að taka okkur ósk Þorsteins
matgoggs í munn fyrr en varir.
Á næstu grösum jólakræsing-
arnar, sem gott er að njóta í
góðum mannfagnaði. Á nægta-
borði nútímans getur verið
strembið að smakka á öllu sem
mann langar í. Hlýtur raunar
að teljast til gæða lífsins á jóla-
hátíðinni. Kannski hugsar mað-
ur þá: gott er að eiga sinn jóla-
mat óétinn. Með öllum hlað-
borðunum, sem í tísku er að
sækja í veitingahúsum jólamán-
uðinn langan, er nýjabrumið
e.t.v. farið af nægtarhorninu á
sjálfum jólunum. Þar kemur
aftur spurningin um offram-
boðið og hvernig það virkar á
dauðlegar manneskjur.
Á borðinu mínu liggur nýút-
komin ljóðabók eftir Helga
Hálfdanarson með þýddum
ljóðum, sem ég hefí verið að
glugga í. Mér þótti fengur að
því að sjá þar nokkrar „grúkk-
ur“ eftir uppáhaldið mitt Piet
Hein hinn danska: Auðvitað
hefur hann átt nokkur orð um
þessar grátbroslegu tilraunir
okkar til að halda jafnvæginu
í lífínu, svo hvorki sé of eða
van. Ljóðið heitir Lífsregla:
Hún leysir hvem vanda vel og fljótt
sú vizka sem reynslan kenndi,
að meðalveginn skal velja, þótt
hann vísast í öfgum lendi.
Málið er greinilega ekki ein-
falt. í annarri nýrri ljóðabók
„Okkar á milli sagt“ eftir Krist-
ján J. Gunnarsson, sem stund-
um minnir mig á Piet Hein í
íronískri hugsanahnyttni, er
ljóð sem nefnist „Heimslyst",
þ.e. ekki sú list með einföldu
sem táknar færni heldur lystin
með upsiloni er merkir ílöngun.
Hvort tveggja gæti raunar hér
átt við listina að lifa eða lystina
á lífsgæðin. Við skulum sjá
hvað Kristján segir:
Áf gæðum heimsins
fæstir nægju fenp
og flestir gátu varla
skilið að
úr því Drottinn
gerði allt af engu
öðrum fyrirmunað var
að gera það.
Og nú er lífsspeki Gáruhöf-
undar alveg kominn í hring.
Hann getur í hvorugan fótinn
stigið. Og án fótanna kemst
maður víst ekki lengra.
eftir Elíttu Pálmadóttur
DANS/Hvaö erkabuki?
Þarsemmenn
voru konur
og konum var bannað að dansa
eftir Rögnu Söru
Jónsdótfur
HETJUDYRKUN okkar vestrænu
þjóða er ekkert einsdæmi í heimin-
um. Dýrkun okkar á karlmannleg-
um hetjum bíómyndanna, Super-
man, Rambo oglndiana Jones, á
sér hliðstæðu hinum megin á hnett-
inum. Hinn fagri en oft fordæmdi
kvenmaður kvikmyndanna líkt og
Sharon Stone í Ógnareðli er einnig
að finna í leikhúshefð annars staðar
í heiminum. Hinn mjúki, skilnings-
ríki maður eins og James Dean var
gjarnan sýndur, er ekki sérstakt
vestrænt fyrirbæri. Hetjur okkar
kvikmynda eiga sér allar hliðstæður
í kabuki-leikhúsum Japana, sem
eiga fjögur hundruð ára sögu að
baki.
+
Asvipuðum tíma og Loðvík XIV
efldi dans meðal hirðar sinnar
í Frakklandi (á 17. öld), var ung
kona í Japan að færa hirðdansa og
vinsæla götudansa í sameiginlegt
listform. Úr varð
það sem kallast
kabuki og er vin-
sælasta dans- og
leiklistarform Jap-
ana. Það byggist
jafnt á dansi og
leiklist. Upphaf-
lega voru það ein-
ungis konur sem
dönsuðu kabuki, en þær brugðu sér
í hlutverk beggja kynja. Uppákom-
umar, sem voru kallaðar „vændis-
kvenna-kabuki“, höfðu í för með
sér æsta áhorfendur sem vildu ólm-
ir hylla sinn uppáhaldsdansara.
Konur græddu efnahagslega á sýn-
ingunum, öðluðust þannig meiri
völd, og urðu ógn í augum yfír-
valda. Árið 1629 bönnuðu þau kon-
um að taka þátt í kabuki-sýningum.
En vinsældir sýninganna voru það
miklar að ungir karlmenn tóku við
hlutverkum kvennanna, og þannig
hélst hefðin við. Megineinkenni
kabuki er nefnilega karlmaður sem
bregður sér í konugervi, þar sem
hinum raunverulegu kvenmönnum
var bannað að taka þátt. Markmið
karlanna er að fullkomna hreyfíng-
ar sínar svo þeir verði óþekkjanleg-
ir frá „ekta“ kvenmanni. Það er
einungis nýlega sem að ósviknir
kvenmenn eru aftur farnir að sjást
á kabuki-sviði.
í gegnum aldimar, allt frá því
að konum var bannað að dansa
kabuki, hafa karlmennimir átt í
vaxandi samkeppni um fullkomnun
kvenhreyfínga. Fjölskyldur létu
hlutverkin ganga í arf, og unnu að
því með hverri kynslóð að auka vin-
sældir sínar meðal áhorfenda. Þar
af leiðandi þurftu synir þekktra
dansara að læra frá unga aldri
hreyfíngar og hlutverk kvenna sem
faðirinn hafði jafnframt æft sig á
frá bamæsku. Ein æfing var að
láta drengi ganga með blað milli
fóta sér, önnur að kenna þeim að
mála á sig kvenmannsandlit. Ef til
vill vegna þess hversu vel sumum
tekst til í kvenhlutverkinu, lætur
kabuki-leikari áhorfendur ekki
gleyma því að hann sé að leika, að
sviðið sé leiksvið, en ekki raunveru-
leiki. í miðju atriði getur hann
skyndilega snúið baki í áhorfendur
og fengið sér tesopa hjá aðstoðar-
manni sínum.
Vinsældir kabuki vom slíkar í
Tókýó á 18. öld, að þó sólin væri
rétt nýkomin upp var fólksljöldinn
samt sem áður kominn á fætur, og
farinn að þramma að leikhúsunum
til að næla sér í sæmilegt sæti.
Sýningar leikhúsanna stóðu frá
morgni og langt fram á kvöld, og
á vinsælustu sýningunum varð
troðningurinn óbærilegur. Við
myndum líkja því við veru „í síldar-
TAMASABURO, einn frægasti
kabuki-listamaður Japans
samtimans, hefur náð langt í
fullkomnun kvenpersónunnar.
tunnu“, en þar sem Japanir veiða
lítið af síld, heldur borða öllu meira
af sushi, segja þeir „troðið eins og
mannlegt sushi". Engir stólar voru
í leikhúsunum heldur sátu allir á
bastmottum. Stærstu leikhúsin
gátu tekið rúmlega þúsund manns,
en þrátt fyrir stærðina vom kabuki-
leikhúsin hönnuð með það að mark-
miði að efla samband áhorfenda og
listamanna.
Hver er ástæðan fyrir því að
kabuki var, og er enn, svo vinsælt
listform í japönsku samfélagi?
Til að skilja það betur getum við
tekið hliðstæðu úr okkar samfélagi.
Segja má að kabuki sé „lifandi bíó-
myndir", að hætti Japana. Sögu-
þráður kabuki-verka byggist á lit-
ríkum persónum sem eiga við mis-
jafnan vanda að etja. Verkin geta
til að mynda fjallað um unga elsk-
endur sem eru fordæmdir af fjöl-
skyldum sínum vegna ólíkrar stöðu
innan samfélagsins. Þau komast að
því að engin leið er út úr vanda
þeirra, svo þau fremja sameiginlegt
sjálfsmorð í lokjn. Söguþráðurinn
er sem sjá má oftast krassandi og
fær áhorfendur til að hlæja, gráta
og æpa af undrun. Einnig eru per-
sónurnar óviðjafnanlegar á ein-
hvern hátt. Kvenfólkið fagurt, karl-
mennimir líkamlega sterkar hetjur,
eða gáfaðir og skilningsríkir. Alveg
eins og persónur kvikmynda og
sjónvarpsþátta eru fyrir okkur.
Það er athyglisvert að það eru
ekki leikritin sjálf sem draga aðdá-
endur að, þó söguþráðurinn geti
verið mjög spennandi. Það eru mun
fremur listamennimir sjálfír, dans-
og leiklistarfólk. Svipað og hjá okk-
ur; við teljum kvikmynd þess virði
að horfa á ef hún býður upp á
nokkra afbragðsleikara. Það er líka
það sem leikstjórar reikna með þeg-
ar þeir ráða leikara í næstu kvik-
mynd. Kabuki-aðdáendur í Japan
eiga einnig sína uppáhalds lista-
menn, og á tímabili nutu „kabuki-
myndir" mikilla vinsælda. Fólk
kepptist við að safna myndum af
uppáhalds leik- og dönsurunum sín-
um, líkt og við söfnum myndum af
NBA-leikmönnum eða stjömum
bíómyndanna. Það sem er merkilegt
við þessa annars ágætu hliðstæðu
er að við dýrkum konur sem konur
og karla sem karla. Kabuki-aðdá-
endur dýrka menn sem konur og
menn sem menn.
Opnunartími til jóla
ilanir í Miðbæ Hafitiarfirði
verða opnar til kl. 22
A þorláksmessu
Á aðfangadag
Kv'
ökli
Verslið í hlýjunni og njólið góðrar jólastemmningar.
Miðbær, verslunarmiðstöð, Fjarðargötu 13 -15 Hafnarfirði