Morgunblaðið - 19.12.1995, Page 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
I gamla daga
• LÍTIL stúlka spurði ömmu sína:
„Amma, hvernig léku börnin sér
í gamla daga?“
Og spurning
hennar varð til-
efni bókar. Því
að amma henn-
ar, Oddný
Thorsteinsson,
fór að segja
henni hvernig
þau krakkarnir
léku sér, þegar
þau voru lítil.
Sagan byrjaði
svona: Þá var svo gaman að lifa
og leika sér.
„Sagan er nú komin út hjá
F’jölvaútgáfunni og kallast eftir
einni aðalsöguhetjunni Siggi
hrekkjusvín. í byijun sögunnar
lýsir Oddný ýmsum leikjum barna
í Reykjavík í gamla daga, þegar
krakkarnir voru mest á ferli úti
við, eins og parís, kýlubolta, auð-
vitað fótbolta og yfir, en síðan
tekur sagan á sig holdgervingu
söguhetjanna og verður um tíma
æði spennandi, mest vegna þess
hvað Siggi er brösóttur og kemst
jafnvel í kast við lögregluna, en
það átti eftir að koma í ljós að
mannsefni var í Sigga,“ segir í
kynningu.
Bókin erístóru broti, um 80
bls. og myndskreytt ífullum litum
afHöllu Sólveigu Þorgeirsdóttur.
Hún er unnin íPrentmyndastof-
unni og G.Ben-Eddu Prentstofu.
BÓKMENNTIR
PEÐ Á PLÁNETUNNI
JÖRÐ
Unglingasaga eftir
Olgu Guðrúnu Arnadóttur,
Mál og menning, 1995 -174 bls.
HRESSANDI andblær leikur
um síður bókar Olgu Guðrúnar
Ámadóttur sem hún nefnir Peð á
plánetunni Jörð. Þetta er vörpuleg
unglingasaga sem höfðar einnig
til fullorðinna því að viðfangsefni
og vönduð efnistök Olgu Guðrúnar
eru með þeim hætti. Sagan er at-
burðarík en þó beinist meginat-
hyglin að aðapersónunni og bar-
áttu hennar fyrir því að vera tekin
gild með kostum sínum og göllum;
að fá að vera hún sjálf.
Söguflétta bókarinnar er nokk-
uð fjölþætt. Þannig er fjallað um
mismunandi samband unglinga við
foreldra sína, skólann og félaga-
hópinn og okkur er veitt innsýn í
ólíkar aðstæður fólks eftir fjárhag
þess og þjóðfélagsstöðu. Við sjáum
jafnt fyrir okkur heilsteypta fjöl-
skyldumynd Möggu Stínu, aðal-
persónunnar, þar sem ástúðin er
í fyrirrúmi og sundraða fjölskyldu
Völu, vinkonu hennar, þar sem
einstæð móðir er að kikna undan
óbærilegri fátækt og hyggst flýja
land. Og við sjáum einnig að ver-
aldlegt ríkidæmi á heimili Heiðu,
sem einnig verður vinkona Möggu,
tryggir ekki auðugt tilfínningalíf.
Skólamál eru einnig í brenni-
punkti sögunnar og sannast sagna
er sú mynd sem dregin er upp af
skólanum og kennurunum ekki
allt of glæsileg. En megináherslan
er þó lögð á sjálfsskilning og
þroska aðalpersónunnar, baráttu
Möggu Stínu fyrir rétti sínum og
sjálfstæði gagnvart skólanum,
íjölskyldunni og vinahópnum. Þar
að auki fylgjumst við með vakn-
andi kynþroska hennar, hvernig
afstaða hennar til piltanna í vina-
hópnum breytist með auknum
þroska og hvernig áður óþekktar
tilfinningar vakna með henni.
Þrátt fyrir þennan fjölbreytileika
er söguframvinda hröð og sagan
skemmtileg og spennandi.
Magga Stína er einnig sögu-
maður sögunnar og setur það
greinilegt mark sitt á stíl hennár.
Málfarið er hressilegt unglinga-
málfar og góð íslenska. Textinn
speglar mjög persónueiginleika
hennar og er glettinn og fjörleg-
ur. Hún er skapandi og listræn í
hugsun og sá eiginleiki birtist í
fijóu ímyndunarafli og
hugmyndaríku orð-
færi. Magga er skap-
mikil stúlka og lendir
ósjaldan í andlegum
átökum við kennara og
annað fólk enda þótt
skapharkan hafi einnig
sína kosti. Henni hætt-
ir því til að vera dóm-
hörð og yfirlýsingaglöð
eins og reyndar ungl-
inga er háttur og dreg-
ur hún því gjarnan upp
svarthvíta mynd af
veruleikanum. Þannig
eru foreldrar hennar
fyrirmyndarforeldrar.
Um mömmu sín’a segir hún:
„Barnaverndarfélag á tveim fótum
með alheimsyfirsýn." (127) en um
mömmu Heiðu að hún vildi „frekar
búa í skókassa nr. 34 en sitja
uppi með mömmu hennar
Heiðu...“(132). Samt sem áður
getur hún verið sanngjörn og end-
urskoðar þá fyrri dóma sína ef hún
áttar sig á því að hún hafi gert
einhveijum rangt til.
Það á þó einna síst við um skól-
ann, kennarana og skólakerfið
enda fær þessi þrenning hina
verstu dóma. Kennararnir eru í
flestum tilvikum duglausir fýl-
upúkar og letidýr eða ósanngjarn-
ir harðstjórar sem
leggja nemendur sína
í einelti. Enda þótt
ljós finnist í kennara-
svartnættinu er ekki
laust við að þessi ein-
faldaða afstaða til
skólans verði að
sterkri söguhneigð í
bókinni, ekki síst í
ljósi þess að foreldrar
Möggu eru látnir
vitna í sömu veru:
„Við erum leið á lé-
legu skólakerfi og
duglausum kennur-
um...“(142). Að vísu
finnst mér þarna
dregin upp helst til einhliða mynd
af skólakerfinu og kennarastétt-
inni en vafalaust hafa Magga
Stína, foreldrar hennar og höfund-
ur eitthvað til síns máls. Peð á
plánetunni Jörð er ágætlega skrif-
uð bók, spennandi og skemmtileg,
full með ögrandi athugasemdum
um lífið og tilveruna og höfðar
örugglega jafnt til unglinga sem
fullorðinna. Hún er þess utan
svona aukreitis jarðbundin krufn-
ing á ýmsum samfélagslegum
vanda, skólakerfi og fjölskyldu-
málum, og því innlegg í umræðuna
um þau mál.
Skafti Þ. Halldórsson
Peðið sækir fram
Ojga Guðrún
Árnadóttir
MYNDSKREYTING eftir Mary Rayner
Svín eða hundur?
BOKMENNTIR
Unglingabók
VASKI GRÍSINN BADDI
Höfundur: Dick King-Smith Þýðing:
Dóra Hvanndal Myndir: Mary Rayn-
er Himbrimi 1995 - 107 síður.
ÞETTA er bráðskemmtileg bók
fyrir sveitastrák eins og mig. Víst
hefi eg þekkt afburða fjárhunda,
suma svo snjalla, að eg þori ekki að
segja ykkur, hvor hafi haft meira
vit, hundur eða smali. Að þessum
skepnum hefi eg dáðst, og vorkennt
þeim bændum, sem aldrei hafa
kynnst öðru en bílagjömmurum, hafa
því orðið að ofbjóða fótum og lungum
í fjárleitum, leikandi hunda um fjöll
og dal.
Eg hefi líka kynnst grísum, bæði
ærslafullu fjöri þeirra ungra, og svo
bráðgóðu- kjöti þeirra eldri. En að
grís gæti skákað færustu Ijárhund-
um, það vissi eg ekki fyrr en við
Iestur þessarar bókar, og sannast því
enn, að svo lengi lærir sem lifir.
Höfundur segir þessa sögu á sann-
færandi hátt, enda hlaut hann barna-
bókaverðlaun The Guardian, er sag-
an kom út 1983.
. Baddi, grísinn, er fullur áhuga að
læra allt sem fóstra hans fjártíkin
Fluga kunni, og ekki skal kennara
hans Jörmu, rollu er hann kynntist,
gleymt. Uuga álítur, að agi og festa
sé list íjárgæzlunnar, en Jarma kenn-
ir Badda að meiru skipti skilningur
og samvinna. Sú kemur stund, að
Fluga hallast líka að þessari skoðun,
-'og fær kindurnar til þess að kenna
sér lykilorð vináttunnar, - ber það
til Badda, og Hugi bóndi heldur heim
með bezta íjárhund landsins, sem
þó er ekki hundur, heldur grís. Fynd-
ið? Já, það má hlæja. En kannske
er höfundur að tala um háttalag
okkar manna, og þá vaknar sú spurn,
hvort ekki eigi að gráta.
Bókin er vel þýdd, málið gott og
iipurt.
Myndir frábærar. Bók fyrir þá sem
hafa ímyndunarafl. ri .
J Sig. Haukur
Nýjar bækur
Garðblómabókin
ÍSLENSKA bókaútgáfan hefur gefið
út Islensku garðblómabókina eftir
Hólmfríði A. Sigurðardóttur, kenn-
ara við Garðyrkjuskóla ríkisins á
Reykjum í Ölfusi.
I bókinni er meðal annars fjallað
um nafngiftir plantna, ræktun, fjölg-
un og umhirðu garðblóma, jarðveg,
áburð, safnhauga, skjól í görðum,
sólreiti, blómabeð, steinhæðir og
steinbeð, plöntuval í blómabeð, sum-
arblóm, lauk- og hnýðisjurtir, grasfl-
atir og blómaengi.
Fjallað er um 61 ætt burkna, tvík-
ímblöðunga og einkímblöðunga, tæp-
lega 400.. ættkyíslir og. einkennum
þeirra lýst, fjallað um nokkuð á ann-
að þúsund tegundir garðblóma og
auk þess fjölmörg afbrigði þeirra,
tilbrigði og sortir.
í bókinni eru íslenskar og latnesk-
ar skrár yfir öll plöntunöfn. Umfjöll-
un er um langflestar tegundir, af-
brigði og sortir garðblóma sem reynd
hafa verið í íslenskum görðum og
gefið hafa góða raun.
Bókin hefur verið tilnefnd til ís-
lensku bókmenntaverðlaunanna
1996.
Bókin er 464 bls. og í henni eru
hátt í 700 litmyndir af garðblómum
í íslenskum görðufn.
Tragikó rne d í a í of
inörg’um orðum
BOKMENNTIR
Saga
UNDIR FJALAKETTI
eftir Gunnar Gunnarsson. Orms-
tunga 1995 - 256 síður. Prentun og
bókband: Prentsmiðjan Oddi hf.
GUNNAR Gunnarsson hefur á
seinustu tveimur áratugum gefið
út sjö skáldsögur, auk leikrita,
leikgerða og ijölda greina. Undir
fjalaketti er áttunda skáldsaga
hans. Fyrsta skáldsagan, Beta
gengur laus (1973), vakti tölu-
verða athygli þegar hún kom út.
Síðar sendi Gunnar frá sér saka-
málasögurnar Gátan leyst og Mar-
geir og spaugarinn sem eru prýðis
skáldskapur, báðar spennandi
reyfarar með vel unnar persónur.
Undir fjalaketti segir frá leikar-
anum Guðlaugi Bergmann Lárus-
syni, Herdísi konu hans og brokk-
gengu hjónabandi þeirra. Þegar
þau hittast fyrst er Guðlaugur á
leikferð um landið. Hann tekur
eftir ungri stúlku á fremsta bekk
sem horfir hugfangin á hann á
hverri sýningu, sama hvort er á
Akureyri, Húsavík eða Raufar-
höfn. í upphafí er ást Herdísar
skilyrðislaus, hún dáir sinn mann
og elskar. Og eins og Gúðlaugur
Bé hugsar með sér á einum stað
þá bindast karlmenn fyrstu konu
sem játar þeim ást sína. Annað
væri ekki sanngjarnt gagnvart
konunni. Guðlaugur og Herdís eru
fremur áttavilltir karakterar í
fyrstu. Helsti styrkleiki Guðlaugs
er að kunna að koma áhorfendum
til að hlæja. Herdís lærir íslensku
og ensku í háskólanum og fer að
skrifa í blöð um bókmenntir og
er að lokum orðinn leiklistargagn-
rýnandi. Að vonum fer þetta illa
saman, leikarinn og leiklistar-
gagmýnandinn, ekki samt í einka-
lífinu heldur út á við. Hjá leikfélag-
inu er Guðlaugi núið um nasir að
stýra penna konu
sinnar í þeim eina til-
gangi að klekkja á
starfsfélögum sínum.
Andrúmsloftið verður
eitrað og Guðlaugi er
sagt upp störfum. Þá
fyrst fer sagan að
nálgast hápunktinn;
uppgjör Guðlaugs,
bæði hvað snertir
einkalíf og atvinnu, er
óumflýjanlegt. Fórnir
verður að færa.
Persónulýsingar í
bókinni eru margar vel
unnar en ekki að sama
skapi eftirminnilegar.
Upp úr standa bæði
Guðlaugur og Herdís. Feður þeirra
beggja, bókavörðurinn Jónas og
úrsmiðurinn Lárus, eru fastir fyr-
ir, hvor með sínum hætti. Gengið
í leikhúsinu er hálfvillt og yfir-
borðskennt lífernið þar á ekki alls
kostar við Guðlaug. Samskipti
Guðlaugs og Bóa Hermannssonar
eru dramatísk án þess þó að per-
sóna Bóa risti mjög djúpt.
Sagan er fyndin án þess að
vera nokkurn tíma aulafyndin.
Fyndnin síast í gegnum hvers-
dagslegustu atburði, lýsingar eru
látlausar en bera með sér vand-
ræðalegan keim sem koma manni
til að hlæja næstum eins og á
óvart. Þegar tilfinningarnar eru
spenntar og katastrófan á næsta
leiti er stutt í kómíkina; minnir á
ekki minni snilling en Shakespe-
are. Herdís heldur fram hjá Guð-
Iaugi, hann ráfar hvað eftir annað
að svefnherbergisdyrunum til þess
eins að uppgötva æ ofan í æ að
dyrnar eru læstar og fyrirgangur
í rúminu. Hvað gerir maður í eigin-
konunauð? Guðlaugur Bergmann
Lárusson fer inn í næsta herbergi
og leggst þar með tiltækri konu.
Svo er nú það.
Eða hádramatískasta atriði
sögunnar, hvar skyldi það gerast
annars staðar en á raunverulegu
leiksviði? Ekki er
hægt að lýsa því nán-
ar án þess að spilla
fyrir ánægju væntan-
legra lesenda. í þessu
atriði tekst höfundin-
um best að tefla sam-
an fáránleika, hallær-
ishætti, fyndni, af-
brýði og sorg í einn
heljarþungan punkt.
Eins og svo marg-
ar aðrar skáldsögur
dregur þessi sinn djöf-
ul. Það kann að
hljóma eins og kækur
að þessi ritdómari hér
kvarti undan skorti á
hugsaðri byggingu í
íslenskum skáldsögum. Bygging
þessarar sögu er einföld, of ein-
föld til þess að dramatíkin nái
þeim sprengikrafti sem vænta má.
Þótt aukapersónur séu margar
spennandi eru þær illa nýttar til
þess að varpa ljósi á aðalpersónuna
Guðlaug. Samverkamenn hans í
leikhúsinu eru fremur samsafn
statista en heilsteyptra karaktera.
Persónur þurfa hvorki að gera
margt né segja margt til þess að
lifna við. Þær þurfa bara að gera
hið rétta og segja hið rétta á réttu
augnabliki. Slíkt kemur að vísu
fyrir en bara alltof tilviljanakennt.
í þessari bók er mikið um beina
ræðu sem á köflum er vel unnin.
Á móti kemur alltof oft fyrir að
persónur lenda á samræðufylleríi
sem gæti vel átt sér stað í veruleik-
anum en lítur illa út á pappír í
skáldsögu. Með öðrum orðum:
Styttri bók hefði orðið betri bók.
í lokin þetta: Hér er á ferðinni
alltof frumlegt efni og efnismeð-
ferð til þess að verá_ eingöngu
geymt sem skáldsaga. Ég sé fyrir
mér að Undan fjalaketti gæti orð-
ið spennandi, fyndin og tilfinn-
ingarík sjónvarpsmynd.
Ingi Bogi Bogason
Gunnar
Gunnarsson