Morgunblaðið - 19.12.1995, Qupperneq 5
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995 B 5
Andblær frá horfinni tíð
Hólmanespistlar Stefáns
Sig'urkarlssonar eru frá þeim
tímum þegar hvert þorp og
bær á Islandi var „heimur út
af fyrir sig, og menn komust
þar sjaldnast langt hver frá
öðrum“. Aðspurður um hvort
hann hafi ákveðinn bæ í huga
segir Stefán að svo sé raunar
ekki. Hann bætir því við að
hann hafi átt heima í Stykkis-
hólmi í 13 ár og 10 á Akra-
nesi. „Þetta markar sín spor,“
segir Stefán.
— Þessi lesandi þykist kann-
ast við Hólminn?"
„Mér finnst það í lagi.“
— Þú skrifar í raunsæisleg-
um stíl?
„Líklega, ég er ekki frábit-
inn því. f rauninni breytist
stíllinn þegar nær dregur í
tíma, atburðirnir færast nær.
Það hefur áhrif á stíl sagn-
anna. Málið er svolítið dönsku-
skotið í fyrstu. Sumir textar
eru tengitextar, en fá
stuðning hver af öðr-
um. Ég lít sjálfur á
bókina sem eina
heild; bókin spannar
hálfa aðra öld og það
er stiklað á stóru.“
— Fólkiðsemþú
skrifar um?
„Það eru þessir
hálfdönsku. Þessir
Danir fluttu með sér
ákveðinn kúltúr til
íslands. Það hefur
ekki verið mikið um
þá fjallað, að minnsta
kosti ekki í skáld-
verkum.
Stefán fann þennan danska
andblæ þegar hann var lyfsali
í Stykkishólmi. Þar voru
danskir lyfsalar, hver á eftir
öðrum. Sá sem var á undan
þeim sem Stefán tók við af hét
Svane. „í Stykkishólmi lá í loft-
inu ákveðinn andblær frá horf-
inni tíð. Þetta hjá
mér er skáld-
skapur allt sam-
an og það skelfir
mig ekki þótt
menn þykist
greina ákveðnar
fyrirmyndir."
Stefán sem er
kunnari fyrir
ljóðabækur sínar
segist hafa unnið
við Hólmanesp-
istla samfleytt í
átta ár. Prósinn
er að hans dómi
síst auðveldari
en ljóðagerðin.
Því má bæta við að ekki er
það nýtt að Iyfsalar fáist við
skáldskap og má auk Stefáns
benda á Sigurð Sigurðsson frá
Arnarholti og Helga Hálfdan-
arson. Stefán nefnir nöfn þess-
ara kollega sinna með nokkru
stolti.
Stefán
Sigurkarlsson
Gömul saga
í EINA tíð var svo mikið hall-
æri á íslandi að embættismenn í
Kaupmannahöfn veltu því fyrir sér
að flytja alla íslendinga upp á
Jótlandsheiðar.
Ekki varð þó af þessum þjóð-
flutningum, en seinna slæddust
aftur á móti hingað til lands af
þeim sömu heiðum ýmsar sálir,
þar á meðal tveir menn sem hér
koma við sögu, þeir Ottó Jakobsen
læknir og Hans Kristján Möller
lyfsali, sem báðir settust að ásamt
fólki sínu á dálitlum höndlunarstað
við Jökulflóa á öldinni sem leið.
Stað þennan nefndu danskir
Holmenæs og þegar hinir nýju
landnemar nálguðust hann af sjó
í fyrsta sinn sáu þeir ekki annað
en einhverjár þústir upp af grýttri
strönd, nakin fjöll og gráan himin.
„Hvar eru akrarnir?" hugsaði ve-
salings fólkið. „Hvar eru húsin og
vegirnir?" En í stað þess að taka
næsta skip aftur heim hófst það
þegar handa við að búa til á nýja
staðnum pínulitla Danmörku
handa sér og sínum. Það hengdi
myndir af blómskrýddum beyki-
skógum á veggina, klæddist upp
á dönsku og reyndi að læra sem
allra minnst í íslenskunni. Með
Hafnarskipum kom saltað svíns-
flesk og epli í tunnum og vinnu-
konunum var kennt að fita gæsirn-
ar með því að troða matnum ofan
í þær með sleif. Þá hafði lækn-
isfrúin haft með sér að heiman fræ
í litlum pokum og þorpsbúar sáu
nú spretta upp í sínu eigin plássi
það sem þeir höfðu aldrei áður
augum litið, ekki einu sinni í
draumum sínum: garða með marg-
litum blómum; og eyru þeirra
fengu líka ný hljóð að greina, því
á góðviðriskvöldum bárust stund-
um út um gluggana á læknishús-
inu hljómar sem gátu minnt á
söng, en voru þó ekki söngur,
heldur hljóðin úr harmóníumhljóð-
færi læknisins.
Frádauðatillífs
BOKMENNTIR
S ö g u r
ÁFRAM LATIBÆR!
eftir Magnús Scheving
Myndir: Halldór Baldursson
Æskan 1995 - 80 síður kr. 1892
MEÐ heilbrigðu líferni, sjálfsaga
og dugnaði er hægt að ná langt,
já, jafnvel svo að verða talinn bezt-
ur allra á jörð. Fimi höfundar þess-
arar bókar er slík, að íþróttamenn
annarra landa stara á
hann í forundran,
reyna að fínna eitt-
hvað, sem þeir gætu
bætt um betur - og
sigrað pjakkinn. En allt
kemur fyrir ekki -
hann mætir þeim hvar
sem er og alltaf sami
dómur: Hann er þol-
fimimeistarinn. Það
sem mér finnst undar-
legast við þetta allt er
að Magnús er enn sami
ljúflingurinn, í mínum
augum, eins og þá eg
sá hann fyrst - of-
metnast ekki, heldur
reynir að miðla ungum
löndum af reynslu
sinni. Það gerir hann meðal annars
í þessari bók.
Svo illa er komið fyrir Latabæ,
að íbúarnir nenna hreinlega engu,
eru því liðleskjur sem ekki eru fær-
ar um að hnýta eigin skóþveng
Eftiröpun hégómans hefir svo
gjörspillt mati á hollustufæði og
ruðu, að erlendar ruður kjósa þeir,
ná því hvorki að fylla út í aldur eða
sokka - að vísu ekki allir, t.d. Siggi
sæti sem minnir einna helzt á sæl-
gætistaðkvörn.
Nú logandi ljósi gætir þú leitað
samvinnu - hjálpsemi - vináttu -
krakka að skapandi leik; fólk sem
þorir út fyrir hússins dyr af hræðslu
við að missa af einhveiju á sjón-
varpsstöðvunum 17; leitað já, en
ekki fundið. Meira að segja hana-
ræksnið er svo tæknivætt, að hann
þarf ekki að vakna, til þess að heilsa
morgni, að hanasið, leigði sér bara
spólu með kjúklingsrödd og tengdi
klukkunni. Sólin nennir ekki að
hella geislaflóði sínu yfir svona stað,
felur sig bak við ský. Þá berst á
pósthúsið bréf til bæjarstjórans í
Latabæ, og það bréf er frá forsetan-
um. Honum hafði hugkvæmst að
sameina þjóð sína í einni allsheijar
íþróttahátíð. Skyldi hún haldin um
land allt, í sveit, í dal
- vog og vík, í þorpi
og borg að viku liðinni.
Bæjarstjóranum er
mikill vandi á höndum,
miklu meiri en hann
hefir hugmynd um því
forsetinn ætlar að
gista Latabæ. Þá neyð
er stærst - er hjálp
oft næst. Bæjarstjór-
inn hittir íþróttaálf og
sá kann að leysa mál.
Eg ræni þig ekki
ánægjunni - hvemig.
Augljóst er, að
Magnúsi er margt til
lista lagt - kann fleira
en hoppin há - hann
er sögumaður líka -
fyndinn - beinskeyttur. Mér segir
hann rneð bókinni. Þú borg, mín
borg stefnir í Latabæ, lífifirrtan
stað, ef þú gáir ekki vel að.
Myndir Halldórs eru listagóðar.
Bráðsnjallt finnst mér að láta
geisladisk fylgja, þar sem höfundur
kennir undirstöður hreyfinga, við
hljómfall Mána Svavarssonar. Eg
er þegar farinn að æfa, kemst út
í bíl fyrir jól.
Bók, sem kom mér verulega að
óvart - hækkaði stökkkraft Magn-
úsar, í mínum huga, til muna. Þökk
fyrir unnin afrek - fordæmi, góða
bók.
Sig. Haukur
Magnús
Scheving
Stangaveiðiár-
bókin 1995
Út er komin Íslenska
stangaveiðiárbókin
1995, sem Guðmundur
Guðjónsson blaðamað-
ur á Morgunblaðinu
hefur tekið saman.
Bókin er beint fram-
hald af fyrri Stanga-
veiðiárbókum sem
komið hafa út frá árinu
1988.
í kynningu segir
„Um margt eru bæk-
urnar líkar, en í ís-
lensku stangaveiðiár-
bókinni 1995 er auk
hefðbundins fréttak-
afla og yfirreiðar um
laxveiðisvæði landsins,
stóraukin umfjöllun um silungs-
veiðilendur íslands, fleiri veiðisög-
ur, kafli um kýla-
veikipláguna, starf-
semi Veiðimálastofn-
unnar, uppstoppun á
laxfiskum, auk þess
sem í bókinni er vegleg
úttekt á ensku. Þá er
bókin ríkulega mynd-
skreytt með á annað
hundrað ljósmyndum
sem margar eru úr
smiðjum bestu ljós-
myndara landsins."
Stangaveiðiárbókin
1995 er gefin út af
útgáfunni Sjónarrönd.
Hún var fílmuunnin í
Litrófi, prentuð í ísa-
foldarprentsmiðju og
bundin í Flatey hf. Bókin er 206
blaðsíður og kostar 2.490 kr.
Guðmundur
Guðjónsson
Holræsin á ströndinni
ÚT ER komin bókin
Holræsin á ströndinni
eftir Þorra Jóhanns-
son. í bókinni eru ljóð,
heimspekilegur prósi
og langur ljóðabálkur
um æskuheima og trú-
mál.
Þetta er sjötta bók
höfundar frá 1980, en
hinar bækur hans eru
Sálin verður ekki
þvegin (1980), Stýrður
skríll (1984), Hættu-
leg nálægð (1985),
Svart dýr (1986) og
Sýklar minninganna
(1990).
Þorri
Jóliannsson
„Þorri hefur oft
vakið athygli fyrir
skorinorða texta og
kraftmikinn skáld-
skap er einkennist af
dulúð“, segir í kynn-
ingu.
Utgefandi er Skák-
prent. Holræsin á
ströndinni er 64 síður,
filmuunnin og prentuð
í Skákprenti, bundin
hjá Flatey. I bókinni
eru margar myndir
eftir höfund sem einn-
ig sá um útlit bókar-
innar. Verð er 1.500
kr.
Menn sem mark
er tekið á
BOKMENNTIR
Endurminningar
LÆKNAR SEGJA FRÁ
eftir Önund Björnsson. 256 bls.
Setberg. Prentun: Oddi hf.
Reykjavík, 1995. Verð kr. 3.250.
FIMM læknar segja frá í bók þess-
ari eins og nafnið bendir til. Hver
þáttur hefst á stuttum inngangi eða
kynningu. Inngangurinn er óþarfur.
Mennirnir kynna sig nógu vel sjálfir.
Fyrstur er Hrafnkell Helgason. Hann
er læknissonur frá Stórólfshvoli.
Hrafnkell minnir á að læknirinn hafi
forðum verið höfðingi í sínu héraði.
í tíð föður hans þurfti læknirinn
umfram allt að vera duglegur að
ferðast. Læknir var þá sóttur, oft
um langan veg, ef bráð veikindi bar
að höndum, jafnvel þótt von um
lækningu væri lítil eða engin.
Lungnabólgan var þá banvæn og
lagði margan að velli langt um aldur
frarn. Sonurinn fetaði í spor föður
síns en starfar við ólíkar og vafa-
laust auðveldari aðstæður. Hrafnkell
er sögumaður góður. Sumar tengjast
sögur hans starfinu, aðrar ekki. En
allar eru þær smeilnar vel.
Næstur er Pétur Pétursson frá
Höllustöðum, heimilislæknir á Ak-
ureyri. Á æskuheimili Péturs hafði
fólk »mjög einarða afstöðu og lét
hana í ljós. Minna var lagt upp úr
sérstakri varkárni í orðum og um-
tali.« Svo mælir Pétur. Vafalaust ber
að skilja orð hans sem sjálfslýsingu.
En hann er þekktur fyrir að kveða
fast að orði. Hann er líka maður
spaugsamur og
skemmtinn. Og heima-
gangur í Bragatúni.
Björn Önundarson er
í raun andstæða Péturs,
maður orðvar og vark-
ár. Eigi að síður mun
hann fastur fyrir ef því
er að skipta. Björn hófst
af sjálfum sér, braust
til mennta af smáum
efnum. Hugur hans stóð
til að nema við erlendan
háskóla. En fjárskortur
hamlaði. Við háskólann
hér var úr fáu að velja.
Eitthvað varð það að
heita. Læknisfræðin
varð þá fyrir valinu.
Björn ólst upp við friðsæld og fá-
breytta lífshætti á norðausturhorni
landsins. Sem heimilislæknir í
Reykjavík hlaut hann þar á móti að
kynnast mannlífínu í þess fjölbreyti-
legustu myndum. Frásagnir hans af
því eru allrar athygli verðar.
Næstur er Árni Björnsson. Áhuga-
mál hans eru af margvíslegu tagi.
En starf læknisins er honum efst í
huga að þessu sinni. Heimspeki
læknisfræðinnar mætti ef til vil kalla
það. Framhaldsnám stundaði hann í
Svíþjóð eins og fleiri. Hann segir að
læknar á Norðurlöndum hafi þá talað
niður til fólksins. Þess háttar fram-
koma hafi verið íslendingum fram-
andi. Nú eru tímar breyttir. »Menn
lækna ekki lengur í fyrirmælastíl,
heldur er lækningaaðferðin sam-
komulag,« segir Árni. Hann er lýta-
læknir og kannast við geðflækjur
þær — ef ekki sálarkvöl — sem sum-
ir geta verið haldnir útlitsins vegna.
Tíðarandanum samkvæmt má eng-
inn vera öðruvísi en aðrir; allir verða
að vera eins. Ef lýta-
lækni mistekst skyldi
hann ekki búast við
góðu. »Þannig eru
nokkrir lýtalæknar
skotnir á hveiju ári í
Bandaríkjunum,« upp-
lýsir Árni Björnsson.
Síðastur er Þorgeir
Gestsson. Hann er að
öllum líkindum þekkt-
astur vegna þáttöku
sinnar í MA-kvartettin-
um. Eins vegna föður
síns, Gests á Hæli, sem
var orðinn maður lands-
kunnur er hann lést úr
spænsku veikinni þijá-
tíu og átta ára að aldri.
Fróðlegar eru frásagnir þessara
mætu manna og áhugaverðar.
Læknastéttin hefur lengi notið sér-
staks álits, hér sem annars staðar.
Læknanámið er langt og strangt.
Læknirinn býr yfir þekkingu sem
’varðar líf og heilsu hvers og eins. _
Fáir sjá ofsjónir yfir háum tekjum’
lækna. í rómönum, þar sem læknir
kemur við sögu, er hann undantekn-
ingarlaust hjartaknúsarinn óviðjafn-
anlegi. Læknar, sem hafa boðið sig
fram til setu á Alþingi, hafa alla
jafna átt miklu kjörfylgi að fagna.
Ekki eru ýkjamörg ár síðan sæmilega
upplýstur Reykvíkingur vissi deili á
öllum bæjarins læknum. Sú tíð er
að vísu liðin. Þjóðinni hefur fjölgað
og læknunum þar með. Læknarnir
fimm, sem Önundur Bjömsson hefur
valið í bók þessa, eru þó atlir þjóð-
kunnir vegna starfa sinna og kynn-
ingar í fjölmiðlum. Því má ætla að
frásagnir þeirra muni eiga greiða til
lesenda.
Erlendur Jónsson
Önundur
Björnsson