Morgunblaðið - 19.12.1995, Blaðsíða 6

6 B ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• FJÖLVAÚTGÁFAN hefur komist
í tengsl við eina frægustu listakonu
Rússlands, þeirra sem myndskreyta
bókmenntaverk.
Hún heitir Anast-
asía Arkípóva og
hefur hróður henn-
ar borist um
Vesturlönd eftir að
jámtjaldið féll.
Að þessu sinni
gefur Fjölvi út æv- Antastasía
intýri H.C. ‘Anders- Arkípóva
ens um Litlu stúlkuna með eldspýt-
umar.
„En það er sérstakt við útgáfu
Fjöiva á þessu ævintýri að öllu er
lýst um tilurð þess. Skáldið var beð-
ið um að semja texta með mynd á
almanak og ritaði hann þetta að-
dáunarverða listaverk svo að segja á
örskotsstund og þurfti ekki að breyta
stafkróki,“ segir í kynningu.
Áður hefur Fjölvi gefið út tvær
bækur með myndskreytingum An-
astasíu ogheita þær Tíu fegurstu
Grimmsævintýri og Sjö skemmtiieg-
ustu Grimmsævintýri.
• ÚT er komin barnabókin Kanínu-
saga eftir Illuga Jökulsson með
myndskreytingum eftir Margréti E.
Laxness.
í kynningu segir: „Kanínusaga er
skemmtileg saga
ætluðyngstu kyn-
sióðinni. Sagan
segir af kanínu sem
uppgötvar einn
daginn sér til stórr-
arfurðu aðkannski
er hún satt að segja
ekki kanína! En
hvaðerhún þá...?
Illugi hefur áður sent frá sér bæk-
urfyrirböm ogfuilorðna, meðai
annars barnasöguna Litla skógar-
björninn.
Útgefandi erForlagið. Kanínu-
saga er 32 bls., prentuð íPrentsmiðj-
unni Odda hf., ogkostar 1.290 kr.
Illugi
Jökulsson
FJÓRAR nýjar Doddabækure ru
komnar út: Doddi ognýi vinurinn,
Doddi ogAgga api, Doddi ogflug-
drekinn ogDoddi og bjallan hans.
Bækurnar eru efír Enid Blyton.
Þýðandi er Hersteinn Pálsson.
Doddabækumar em með skýru letri
og myndum við hæfi ungra bama.
Útgefandi er Myndabókaútgáfan.
Hver bók kostar 490 krónur.
Fólk og atburðir í
heimavistarskóla
BOKMENNHR
Skáldsaga
FEBRÚARKRlSUR
eftir Ragnar Inga Aðalsteinsson.
202 bls. Útg. Reykholt. Prentun:
Prenthúsið hf. Reykjavík, 1995.
Verð kr. 2.360.
HVERS vegna svona fáar sögur
af kennurum? Vegna þess að það
er ekki fínt að vera kennari. Það
er fínt að vera læknir.
Það er fínt að vera flug-
maður. Og það er líka
fínt að vera sjómaður.
En kennari! Mikil ósköp!
Ragnar Ingi Aðal-
steinsson hefur samt
tekið sér fyrir hendur
það vafasama verk að
skrifa skáldsögu um
kennara. Meira að segja
marga kennara. Saga
hans gerist í heimavist-
arskóla í strálbýlli sýslu
sem er þó aðeins þriggja
stunda akstur frá höf-
uðstaðnum. Söguþulur
er þar byijandi í kennsl-
unni, nýfluttur þangað
með sambýliskonu sinni
sem er líka ný í lífi hans.
Kennarar eru furðu margir við svo
fámennan skóla. Þeim er þó öllum
að nokkru lýst. Einnig mörgum
nemendum, eldri og yngri. Og þeir
eru af ýmsu sauðahúsi. Kjarninn
er úr sveitinni. Þar að auki era
þama vandamálabörn að sunnan.
Einu þeirra hefur verið svipt svo
hratt og lengi milli móður í sveit-
inni og föður í Reykjavík að farist
hefur fyrir að kenna drengnum að
lesa. Þegar kennarinn segir honum
að lesa upphátt í heyranda hljóði
bregðast börnin illa við, reikna það
kennaranum til ódrengskapar.
Kennari í heimavistarskóla er í
raun á vakt allan sólarhringinn.
Varla líður sá dagur að ekki komi
upp mál sem þarf að leysa. Erfið-
ast er að fást við unglingana. Þeir
eru ekki lengur börn. Fuliorðnir era
þeir ekki heldur. Agi er ekki lengur
sjálfgefið lögmál. Kennarinn verður
því að beita allri sinni kænsku til
að missa ekki tökin á lýðnum.
Ragnar Ingi telur sig örugglega
vera að lýsa nútímafólki. Frásagn-
araðferð hans er á hinn bóginn af
gamla skólanum. Að hætti gömlu
höfundanna lýsir hann í þaula útliti
söguhetja sinna. Samtöl era fremur
stutt en afar mörg. Sögupersónurn-
ar tjá sig opinskátt. Undirstraumur-
inn er ekki þungur. Fjöldi persón-
anna veldur því að hver þeirra fær
þeim mun minna rúm
í sögunni. Það reynir
jafnframt meira á les-
andann. Sagan hefði
að öllum líkindum orð-
ið áhrifameiri ef ein
eða tvær persónur
hefðu verið teknar út
úr og kastljósinu beint
að þeim ásamt sögu-
þul og sambýliskonu
hans. En þá hefði far-
ið minna fyrir um-
hverfinu, sjálfum
skólanum sem þama
gegnir stóra hlutverk-
inu!
Þetta er breið saga
eins og þær gerðust á
gömlu góðu árunum
þegar margur geymdi
bókina sína undir koddanum og
ræddi um efni hennar við gesti og
gangandi. Hún leynir ekki á sér og
ristir ekki djúpt en er það sem hún
er, mannleg og notaleg, auk þess
sem hún greinir frá lífsháttum og
starfsumhverfi sem fæstir þéttbýl-
isbúar þekkja nú orðið. Að mati
undirritaðs era persónurnar svolítið
ýktar og háttalag þeirra sömuleiðis.
Líkast til styðst það við þá fornu
höfuðreglu að nokkuð skuli bera til
sögu hverrar.
Höfundur kann beygingafræð-
ina. Því hefði mátt ætla að hann
veldi sögu sinni þjóðlegra heiti sem
betur hæfði starfi og uppeldishlut-
verki söguþular sem er eins og áður
greinir kennari.
Erlendur Jónsson
Ragnar Ingi
Aðalsteinsson
Myndlist
úr orðum
Haraldur Jónsson
nefnir bók sína
stundum alltaf.
Haraldur er mynd-
listarmaður og er
af þeim sökum
spurður um tengsl
myndlistar og
skáldskapar. Hann
segir um textana í
bókinni að á þá
megi líta sem afefn-
aða myndlist eða
myndlist úr orðum.
— Astand eða
svipmyndir úr
hversdagslífi koma
upp í hugann?
„Þetta eru myndir sem líða
mér ekki úr minni, hafa besta
iitgreiningu og upplausn í hug-
anum; það sem ég vil frekar
orða. Mér þykir ágætt að vera
með margt í gangi í einu þann-
ig að myndlist og skáldskapur
skarist."
—Má segja að þú iðkir naum-
hyggju í textum þínum?
„Hér er ekki á ferð naum-
hyggja, frekar eins konar aug-
Iýsingar eða upplýsingar. í
myndlistinni vinn ég gjarnan
með ýmiss umhverfisáhrif s.s.
hljóð, einangrun eða víxlverkun
orða og mynda. Þetta er dálítið
líkt. Ég keppi að heildaráhrif-
um, er að draga út það sem
mér finnst hafa af-
gerandi áhrif dag-
lega. Ég er undir
áhrifum frá kvik-
myndum og mynd-
Iist, jafnvel frá sýn-
ingum og vissulega
því sem ég hef les-
ið.“
— Þú nefndir aug-
lýsingar?
„Ég vil fá fram
aðalatriðin með sín-
um smáatriðum líkt
og auglýsingin nær
athygli fólks áður
en hún slokknar. Ég
hef trú á framtíð
Ijóðformsins sem „samanþjöpp-
uðum sannleik" ef ég má gerast
hátíðlegur. f ljóðinu er þetta
hnitmiðaða sem getur minnt á
skjáauglýsingu. Hugur manns
er undir áhrifum frá stuttum
skilaboðum, útvarpi, sjónvarpi,
skiltum. Skynjun nútímamanns-
ins er uppbrotin. Ég hef eina
mynd í hveijum texta. Bókin er
þannig ákveðin tegund af fletti-
skiiti þar sem hver myndin rek-
ur aðra.“ Haraldur telur að Ijóð
sín geti minnt á dróttkvæði:
„Viðfangsefni þeirra er mann-
eskjur og umhverfi, orðin vísa
hvert á annað, maður þarf að
lesa sig inn í og út úr til að fá
fram myndir.“
Haraldur Jónsson
Stundum alltaf
gegnsæ svo það glittir í
beinabygginguna fínnur fyrir
þunganum þegar hann hreyfir
sig rafmagn úr gólfteppinu
leiðir frá iljunum upp í
hársrót náladofi í fingrunum og
andardrátturinn er jafnmjúk-
ur loga sem leitar upp á við
Haraldur Jónsson
Kaflaskipti
hjá krókódíl
Margt er sér
til gamans gert
BÓKMENNTIR
Unglingabók
KRÓKÓDÍLAR GRÁTA
EKKI
eftir Elías Snæland Jónsson. Vaka-
Helgafell, Reylqavík, 1995.158 blað-
síður.
AFDRIFUM unglingspiltsins
Davíðs era gerð frek-
ari skil í nýju og sjálf-
stæðu framhaldi sög-
unnar um Davíð og
krókódílana sem út
kom fyrir fáeinum
árum. I lok fyrri bók-
arinnar segir Davíð
skilið við borgarsollinn
og flytur frá höfuð-
borginni til föður síns
á vit nýs upphafs.
í heimi hins móður-
lausa Davíðs er veru-
leikinn fléttaður alkó-
hólisma, innbrotum,
eiturlyfjasmygli og
dauðsföllum. Hann
tollir ekki í skóla, hef-
ur enga fasta vinnu,
sefur til hádegis, hangir við spila-
kassa eða drepur tímann yfir has-
armyndum ... þar til hann kynnist
Selmu.
Frásögnin er stutt og hnitmiðuð
og tvísýn á köflum. Davíð reynir
að snúa við blaðinu sem mest hann
má og teflir því á tæpasta vað
þegar hann lætur þvinga sig í
smyglferð með Kobba trillukarli í
krafti vináttu við jafnaldra sinn,
Gústa. Ferðin er þó ekki með öllu
ill því Davíð fær mótorhjól, sem
hann hefur lengi haft augastað á
að launum, gleymir sér við að koma
ryðguðum og van-
ræktum gripnum í
fegurra horf og tekst
að því búnu að ganga
í augun á draumadl-
sinni.
Oðru sinni er voðinn
vís þegar Davíð keyrir
á hjólinu fína til
Reykjavíkur og heldur
á slóðir gömlu félag-
anna, Krókódílanna.
Er lesandinn þeirri
stund fegnastur þegar
Davíð áttar sig. „Það
sem Davíð hafði
dreymt um fyrir
nokkrum árum var
orðið að veruleika.
Hann branaði á eigin
mótorhjóli um götur borgarinnar I
félagsskap Krókódílanna. Samt
fann hann ekki til þeirrar miklu
ánægju sem hann hafði vænst. Það
vantaði eitthvað.“ (Bls. 111.)
Dramatíkin skipar sinn sess í
frásögninni og rís einna hæst þeg-
ar Davíð og ástin hans standa í
blóðugum faðmlögum mitt í kletta-
borg utan við bæinn, eftir hrun
þess fyrrnefnda niður hamravegg,
og þegar Selma veikist hættulega
og er flutt á spítala.
í persónulýsingum hefði að
ósekju mátt tína fleira til. Sögu-
hetjan er með stuttklippt svart
hár, vinurinn Gústi með rauðbrúnt
og rytjulegt, „pabbi“ er grannur
og dökkur yfirlitum og Svava bif-
vélavirki sterklega byggð, grann-
holda og stuttklippt, svo dæmi séu
tekin. Auðveldara er að sjá Selmu
og Kobba trillukarl fyrir sér, eink-
um þann síðarnefnda. „Hann virt-
ist á miðjum aldri, afar þrekinn
og með kubbslegt andlit. Nefið
hallaðist út á hlið eins og það hefði
brotnað við mikið högg fyrir löngu
síðan.“ (Bls. 26.)
Eftirvæntingin í kringum fyrstu
kynni Davíðs og Selmu kemst vel
til skila þótt lesandinn átti sig ekki
fyllilega á þróuninni. Davíð finnur
strax fyrir óljósum kenndum við
fyrstu sýn en verra er að átta sig
á því hvemig fyrirmyndarstúlkan
Selma fær áhuga á „þjófnum að
sunnan“, einkum með upphaf frá-
sagnarinnar í huga, þegar Davíð
brýst inn á heimili foreldra hennar
og er staðinn að verki.
Þrátt fyrir lausa enda er auð-
velt að lifa sig inn í atburðarásina
og fyllast áhuga á afdrifum sögu-
persóna, þótt þær gleymist fljótt,
og ekki spillir fyrir að frásögnin
fær góðan endi.
Helga K. Einarsdóttir
BOKMENNTIR
S ö g u r
FRÍÐAFRAMHLEYPNA
OGFRÓÐI
Höfundur: Lykke Nielsen. Þýðing:
Jón Daníelsson. Myndir: Gunnar
Breiding. Skjaldborg hf. 1995 - 93
síður, kr. 1280.
ÞETTA er áttunda bókin er
segir frá kjarnorkutelpunni Fríðu.
Já, hún eyðir ekki dýrmætum
tíma bernskunnar í sjálfsmeð-
aumkun og leiðindi, nei hverrar
stundar skal notið, - gersemar
daganna skoðaðar.
I þessari bók brýtur hún um það
heilann, hvort raunveruleikinn sé
nokkuð annað en spegilmyndin
sem birtist í huga þess er nemur
hann. Til að rannsaka þetta, þá
hefir Fríða ákveðið að gerast
Fróði, það er strákur, fá aðra til
að trúa því. Svo sannfærðar um
að þetta sé andvana fædd hug-
mynd, þá leggja tvíburasysturnar
Amalía og Emilía, vinkonur Fríðu,
fram 5 þúsund krónur aðveði.
Sinum nánustu til hrellingar,
kunningjum til undrunar gengur
Fríða út móti morgni sem Fróði.
Vistheimilið Öryggi auglýsir eftir
sjálfboðaliðum, til þess að gerast
gamlingjum vinir. Fróði knýr
dyra, og fyrr _en varir er „hann“
orðinn vinur Úlfs. Úlfur er gam-
all sjóari, velur orð, svona til að
halda réttum litarhætti á
landkröbbum, fær fætur þeirra til
að skjálfa við saklausar hetjusög-
ur, kveður að þeim, eins og hann
þurfi að kalla gegnum brimskafl.
Fróði og Úlfur gerast miklir
mátar, og er heimkoma Óla, vinar
Úlfs, dregst á langinn, lenda þeir
í æsilegum njósnaleik. Þeir finna
karlskarfinn að lokum, - koma
upp um glæpagengi, kvensniftir
tvær og „hækju“ þeirra, þar sem
þokkalýðurinn er að smygla plú-
tóni milli landa.
Höfundur er frábær sögumað-
ur, - stíllinn hraður, spennu
þrunginn.
Fríða er hressileg hnáta, sem
gaman er að kynnast, eitthvað í
fari hennar, sem þú kannast við
úr eigin bijósti. Svo er um allar
sannar persónur. Það læðist að
mér, að höfund hafi dreymt um
að gera danska systur Línu Lang-
sokks hinnar sænsku, en það
tekst aldrei, frænkutetur verður
að nægja. Myndir Gunnars, bráð-
vel gerðar, styrkja þá skoðun
mína.
Þýðing Jóns mjög góð; lipur og
tær. Þetta er bók, sem hressa
krakka gleður.
Sig. Haukur.
Elías Snæland
Jónsson