Morgunblaðið - 19.12.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995 B 7
Fólk og atburðir
á Austurlandi
Ergilegur
aðkomukarl
BOKMENNTIR
Þjóðlcgur fróðlcikur
ÞEIR BREYTTU
ÍSLANDSSÖGUNNI
Tveir þættir af landi og sjó
eftir Vilhjálm Hjálmarsson.
235 bls. Æskan.
Prentun: Oddi hf. 1995.
Verð kr. 2.980.
ÞEIR breyttu íslandssögunni
heitir bókin. Höfundur tekur of
djúpt í árinni með því að gefa henni
þann titil. Pyrri þáttur-
inn segir frá birgða-
flutningum til bænda á
Austurlandi snjóavetur-
inn 1950-51. Hlýskeið-
ið, sem hófst um miðjan
þriðja áratuginn, stóð
sem kunnugt er fram
yfir 1960, en ekki óslit-
ið því það var rofið af
skammæju harðinda-
skoti sem stóð frá 1947
til 1951. Vísir menn
rekja það til áhrifa frá
Heklugosinu sem þeytti
eimyrju sinni upp í há-
loftin. Veturinn, sem
Vilhjálmur rifjar upp,
kyngdi svo mjög niður
snjó á Austurlandi að
símalínur fóru á kaf, að hans sögn.
Geta má nærri að eldri samgöngu-
tæki hefðu dugað skammt í þvílíkri
ófærð. Sumarið áður rigndi linnu-
laust fyrir austan þannig að bænd-
ur voru enn varbúnari en ella að
mæta vandanum. Eigi að síður
tókst að forða frá stórskaða vegna
um það, meðan á því stoð,
hverjir voru vondir og hverjir
góðir. Tolkien hefur reyndar
margsinnis sagt að hann hafi
alls ekki tekið mið af stríðinu
en það er bara yfirskin hjá
honum og stafar af því að
hann er sagnamaður og
sagnamenn eru ekki með póli-
tík í sínum sögnum,“ sagði
Þorsteinn Thorarensen þýð-
andi Hringadróttinssögu eftir
J.R.R. Tolkien en nú er komið
út þriðja og síðasta bindi
hennar í íslenskri þýðingu.
Hann segir þýðinguna hafa
tekið fimmtán ár og hann
hafi eytt gríðarlegum tíma og
orku í hana enda þurfti hann
að hverfa inn í söguna til að
geta upplifað hana og komið
þeirra samgöngutækja sem nú voru
komin til sögunnar. Jarðýtur ruddu
snjó af vegum og vörubílar óku í
slóðina. Margur lagði á sig vökur
og erfiði til að birgðir mættu kom-
ast til bænda. Það tókst með sam-
stilltu átaki og góðum vilja allra
sem hlut áttu að máli.
Höfundur hefur viðað að sér
geysimiklu efni en lítt unnið úr
því. Þáttur hans líkist þvi sundur-
lausri skýrslu fremur en samfelldri
sögu. Atorku bílstjóra og ýtustjóra
rómar hann mjög, vafalaust með
réttu. En að þeir hafi breytt íslands-
sögunni? Það er alltof sterkt að
orði kveðið.
Seinni þátturinn er
heillegri en þar segir
frá árabátaútgerð
Færeyinga við ís-
landsstrendur. Getur
höfundur þess að þeim
þætti atvinnusögunn-
ar hafi lítið verið sinnt
hingað til og telur ekki
vansalaust. Gott að
hann hefur nú bætt
úr því sjálfur. Kynni
íslendinga og Færey-
inga hafa lengi verið
náin og vinsamleg. í
raun lítum við ekki á
Færeyinga sem út-
lendinga.
Svo mjög sem ís-
lendingar eru sjónum háðir eru
Færeyingar það jafnvel enn fremur.
Færeyskir sjómenn eru harðdugleg-
ir og æðrulausir. Vilhjálmur upplýs-
ir að þeir hafi komið hingað fyrst
með báta sína um eða upp úr 1870.
Útvegsbændum eystra leist ekki á
blikuna og báðu Alþingi að vísa
að nema 20 ár í að skrifa
hana. „Ég hef oft verið að
velta því fyrir mér hvernig
honum tekst að gera þetta
svona raunverulegt og svarið
er að í fyrsta lagi þá er allt
sem gerist í sögunni í tengsl-
um við eitthvað sem hefur
gerst endur fyrir löngu. Hann
býr einnig til forsöguna. Hún •
gægist alltaf fram og lesendur
heyra nið aldanna.
Geir Kristjánsson sá um
ljóðaþýðingar í bókinni og er
Þorsteinn séstaklega ánægð-
ur með hans vinnu enda skipta
ljóðin miklu máli í sögunni.
„Sagan ristir djúpt og nær
að hjarta lesenda. Þetta er
manngrunnur,“ sagði Þor-
steinn að lokum.
þessum óboðnu gestum þegar í stað
á braut. En Alþingi átti óhægt um
vik. Færeyingar voru þegnar Dana-
konungs eins og við. Þeir fengu því
að vera. Hversu víða Færeyingar
höfðu hér viðlegu upplýsir höfundur
ekki því hann hefur einungis tekið
fyrir strandlengjuna frá Fáskrúðs-
firði til Leirhafnar á Melrakka-
sléttu. Heima kölluðu Færeyingar
þetta að fara til Iands sem lætur
vinsamlega í eyrum.
Þeir voru fáir í þann tíð, færeysk-
ir karlmenn, sem ekki stunduðu sjó-
inn. Og sá færeyskur sjómaður, sem
hafði ekki stigið ölduna við íslands-
strendur, var þá vandfundinn. Auk
sjómannanna kom hingað fjöldi
kvenna sem unnu í landi. Því var
síst að furða þótt Færeyingar litu
hér á sig sem heimagánga. Sumir
stofnuðu hér heimili og settust hér
að.
Sýnt er að höfundur hefur lagt
ærna vinnu í þennan Færeyinga-
þátt. Efni hefur hann dregið saman
á Austurlandi og í Færeyjum. Víða
er vitnað í færeyskar heimildir.
Vilhjálmur þýðir ekki það sem hann
tekur þar eftir skráðum eða prent-
uðum gögnum. Það er allt á fær-
eysku. Setur það skemmtilegan svip
á þáttinn en veldur óneitanlega töf-
um í lestrinum. Maður skilur að
vísu mest, en alls ekki allt.
Höfundur getur skrifað lipran
texta þegar efnið liggur snurðu-
laust fyrir. En honum er ekki lagið
að endursegja. Þess vegna tekur
hann upp óstyttar heimildir sem
þarflaust var að birta frá orði til
orðs. Þar á móti hefði hann mátt
nýta betur frásagnir manna sem
hann náði til, íslenskra og fær-
eyskra. Heillegust er frásögn Joens
Hansens sem tekin er upp úr blað-
inu Fréttum í Vestmannaeyjum.
Vissulega settu Færeyingamir
svip sinn á mannlífið þar sem þeir
lágu við. Um það er engum blöðum
að fletta. En þeir breyttu ekki ís-
landssögunni, blessaðir, það er af
og frá.
Erlendur Jónsson
Brottför
gráa
skarans
ÞÁ TÓK hún hönd snöggt um arm
hans. „Þú ert harður og einbeitt-
ur,“ sagði hún, „og þannig ávinna
menn sér frægðar." Aftur þagnaði
hún. „Herra, sagði hún, „ef þú
kemst ekki hjá því að fara þetta,
leyfðu mér þá að vera í fylgdarliði
þínu. Því ég er orðin þreytt á því
að húka hér í hæðunum og vil held-
ur taka þátt í ógnum og orustum."
„En skyldur þínar liggja með
þjóð þinni,“ svaraði hann.
„Alltaf er verið að núa mér um
nasir þessum skyldum," hrópaði
hún. „En ætti ég, sem er af Jörl-
ungakyni, þá ekki fremur að vera
skjaldmær en hjúkrunarbeðja? Ég
hef alltof lengi staðið titrandi á
beinunum. En nú titra ég ekki leng-
ur og mér finnst, að ég mætti lifa
lífi mínu eins og mér sýnist.“
„Fáum tekst það svo að þeir
haldi heiðri sínum,“ svaraði hann.
„En gleymdu því ekki fr'ú mín góð,
að þú mátt ekki bregðast því hlut-
verki sem þú tókst að þér i íjar-
veru konungsins, að stjórna þjóð
þinni. Ef þú hefðir ekki orðið fyrir
valinu, hefði einhver marskálkur
eða herforingi verið settur til þeirr-
ar ábyrgðar í þinn stað og hann
hefði aldrei leyft sér að stökkva
burt frá henni, þó honum hefði
leiðst einveran.
„Þarf ég alltaf að verða fyrir
valinu?" sagði hún beisklega. „Á
ég alltaf að sitja eftir heima, þegar
riddararnir ríða á braut, gæta húss-
ins, meðan þeir vinna sér til frægð-
ar og frama, og hafa á reiðum
höndum mat og hvílurúm, þegar
þeir snúa aftur.“
Hringadróttinssaga, 3. bindi.
Þýð. Þorsteinn Thorarensen
BOKMENNTIR
Barnabók
ABRAKADABRA
eftir Kristínu Steinsdóttur.
Vaka-Helgafell, Iteykjavík, 1995.
120 blaðsíður.
NÝJASTA barnabók höfundar
segir frá ævintýrum Alla, níu ára,
sem langar til að kunna töfrabrögð,
„því mikill töframaður getur hjálpað
litlum krökkum sem eru hræddir í
frímínútum, leikfími og
sundi og strákum sem
ekki fá að vera með í
fótbolta af því að þeir
eru svo litlir“.
Atburðarásin í Njóla-
nesi er að sönnu ævin-
týraleg og kvöld nokkuð
í september feykir vind-
hviða töfrakarlinum
Argi frá Svartaskógi
inn um gluggann á
Krókalóni 13, þar sem
Alli reynir sem mest
hann má að breyta
Gogga páfagauki í mús
fyrir háttinn.
Argur ber sannarlega
nafn með rentu, er bæði
orðljótur og heimtufrek-
ur, spýtir á gólfið og ropar og kemur
gestgjafa sínum í alls kyns vand-
ræði. Honum líka illa landshættir og
fyrr en varir eru allir garðar við
Krókalón fullir af tijám og rangeyg-
um fuglum sem syngja rammfalskt.
En heimsókn töfrakarlsins hefur líka
sína kosti og fyrir hans tilstilli nær
Alli til dæmis að vinna langþráðan
sigur yfir ívari hrekkjusvíni á fyrstu
hæð.
Persónur eru margar og litríkar,
svo sem Beta gamla og fjölkunnuga
á efri hæð, sem gengur í loftpúða-
skóm og ber rósóttan hjálm á höfði.
BOKMENNTIR
Sögur
ELÍAS
Höfundar: Auður Haralds
og Valdis Óskarsdóttir.
Myndir: Brian Pilkington.
2. útgáfa Lindin lif. 1995 - 123 síður.
SUMAR bækur ná þeim vinsældum,
að þær eru hreinlega lesnar upp til
agna, - og þegar þú ætlar að bjarga
málum á ný, þá svara
bóksalar, raunamædd-
ir: Því miður, löngu,
löngu uppseld! Svo fór
um meistaraverk þeirra
Auðar og Valdísar, EL-
ÍAS, drengurinn slíkur
gleðigjafi, að börn,
æska ög elli vildu njóta
návistar hans; og
hvemig á nokkur bók
að þola slíkt? Vinsæld-
irnar eru að vonum, því
að þær stöllur fara á
kostum, ráða svo yfir
tækni sögumanns, að
stofan þín fyllist hlátri,
er snáðinn þeirra sezt
við hlið þér.
Foreldrar hans, Elva
tannlæknir og Guð-
mundur brúarverkfræðingur, bregða
á það ráð að halda í atvinnuleit til
Kanada. Slíkt vekur að vonum ýmsar
áhyggjur. Hvernig skyldi drengnum
falla þessi ákvörðun? „Umhyggju-
kast“ foreldranna veldur, að það
læðist að stráknum, að hann hljóti
að vera veikur, - allavega úr gleri,
ekki stæltu holdi og kalkríkum bein-
um. Með áfallahjálp Simba, vinar
síns, og Halla hörpu kemst hann
yfir óttann. En til voru þeir, sem
erfitt áttu með að ná áttum, er þeir
Maríella litla systir, sem „vælir eins
og venjulega á morgnana, vill ekki
fara í leikskólann, bara vill ekki
neitt“ að Alla dómi. Sigmundur faðir
barnanna, sem tekur hrekkjusvín
helst til vægum tökum, og heilsar
„Góðan, daginn ívar minn!“ Alla til
lítillar gleði, og ekki má gleyma
Hróa löggu sem byrstir sig við börn-
in við hvert tækifæri.
Frásögnin er stutt, hröð og gam-
ansöm. Sem dæmi má nefna leiðang-
ur Alla, ásamt besta vini sínum Lár-
usi og sætustu stelpunni, Stínu, út
í Fljótavík að galdra með sprota
Args. „Blái kirkjutum-
inn var ekki lengur eins
og kirkjuturnar eiga að
vera. Það hafði snúist
upp á hann ekki bara
einu sinni heldur mörg-
um sinnum. „Rosalega
er hann flottur svona!“
tókst Stínu að stynja
upp. „Ég verð samt að
breyta honum aftur,“
hvíslaði Alli skelfingu
lostinn. „Presturinn
bijálast!" (54).
Auk þess öðlast
þekktari ævintýraper-
sónur eins og Mjallhvít
og dvergarnir sjö, Hans
og Gréta, Þymirós og
Rauðhetta, úlfurinn og
amman nýtt líf í töfraskógi Args.
Veturseta á köldu landi kemur illa
við þær flestar, amman fær lungna-
bólgu, og gaman er að fylgjast með
björgunaraðgerðum barnanna, sem
finna of stómm ullarpijónaflíkum,
aðsendum frá Snýtuvík, óvænt hlut-
verk.
Bókin er skreytt teikningum
Rögnu Gunnarsdóttur og falla ágæt-
lega að frásögninni, þótt svipmót
Args sé Úneitanlegra blíðara á kápu
en lýsingar og aðrar myndir segja
fyrir um.
Helga K. Einarsdóttir
heyrðu um þetta feigðarflan. Svo fór
Möggu, móðursystur Elvu. Þó Guð-
mundur væri ekki ráðinn til að gera
brýr austur á söndum, þá var engin
ástæða til þess að fara í fýlu og flýja
land! Vissi mannstaulinn ekki, að um
allt ísland em fjöldi lækja sem kjörn-
ir eru fyrir snotrar brýr, - svona
útskornar, litlar, sætar, - þú skilur,
brýr fyrir gamlar konur á leið í beija-
mó eða göngutúr? Umhyggja hennar
breytist í kefjandi elsku, svo foreldr-
ar Elíasar leggja hreinlega á flótta,
láta soninn um orrustuna við „ógn-
valdinn". Sú burtreið er
bráðfyndin, snáðinn,
fluggreindur, sleppur
úr öllum gaddavírs-
faðmlögum frænkunn-
ar. Ekki tekst honum
síður upp, þá taka þarf
til og farga gömlu dóti,
áður en Sinfóníuhljóm-
sveitinni er afhent íbúð-
in til leigu.
Hraðinn; fyndnin;
gleðin einkenna stíl
þessarar bókar. Þær
stöllur þurfa ekki bögu-
mál, til þess að ná til
barnsins í bijósti þér,
nei, tær og kliðmjúk
íslenzkan nægir þeim.
Þær þurfa heldur ekki
dárskap eða fáránleika
til þess að kitla hláturtaugar, - nei,
lífið sjálft, - okkar daglega amstur
nægir þeim, eins og öllum sem njóta
þess dásamlega ævintýrs sem lífið
vissulega er.
Myndir Brians eru listaverk, auð-
séð, að Elías hefir verið aufúsugestur
við teikniborðið hans. Frágangur all-
ur til sóma, nenni ekki að minnast
á gæsalöpp á flögri (8), hún hefir
ekki ráðið sér fyrir hlátri! Þökk til
listafólksins og útgáfunnar.
Sigurður Haukur
Vilhjálmur
Hjálmarsson
Hringa-
dróttinssaga
„TOLKIEN
byggði upp sinn
sérstaka hug-
myndaheim og í
honum takast á
öfl hins góða og
hins vonda.
Hann var að
ljúka við að
skrifa þetta í
seinni heims-
styrjöldinni og
ég er alveg viss
um að sagan tek-
ur miðafþví
hvað var að ger-
ast í stríðinu
enda voru menn
mjög meðvitaðir
Þorsteinn
Thorarensen
henni sem best á
borð lesenda.
„Þetta hefur eigin-
lega alveg eyðilagt
líf mitt. Það er
voðalegt að eyða í
þetta kannski
þremur til fjórum
mánuðum á hverju
ári og ætla sér að
gera eitthvað ann-
að til hliðar við
þetta. Þó er þetta
starf um leið mín
æðsta hamingja,“
sagði Þorsteinn.
Tolkien vann að
sögunni í 40 ár þótt
hann hafi ekki not-
Kristín
Steinsdóttir
Hlátur í stofur!