Morgunblaðið - 19.12.1995, Qupperneq 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
Kvæði Eiríks
áHæli
ÚT er komin bókin Vísur og kvæði
seinna 'bindi eftir Eirík Einarsson,
skáld og alþingismann frá Hæli.
fyrsta sinn fyrir
almenningssjónir
safn áður óbirtra
ljóða, kvæða og
vísna eftir Eirík.
Eiríkur varð þjóð-
kunnur fyrir
þingvísur sínar og
tækifæriskveð-
skap. Ljóð hans,
Vísur gamals Ar-
nesings, er löngu
landsþekkt.
Anna S. Ein-
arsdóttir, Ágústa Einarsdóttir, Gestur
Steinþórsson, Guðrún Sveinsdóttir og
Helgi Bjamason bjuggu til prentunar.
Hjalti Gestsson valdi Ijóðin og ritar
kafla um ævi og störf Eiríks. í bók-
inni eru birtar rnargar fágætar Ijós-
myndir auk skýringa við kvæðin.
Útgefandi er Isl. boðfélagið ehf.
Prentun annaðist ísafoldarprent-
smiðja, bókband Flatey. Umbrot hjá
útgefanda. Verð kr. 3.180.
Ljóðaleikir
I bókinni kemur í
Eiríkur
Einarsson
Bjargar Elínar
LJÓÐALEIKIR er fyrsta ljóðabók
Bjargar Elínar Finnsdóttur, en hún
hefur áður sent frá sér bókina í sól-
Björg Elín
Finnsdóttir
skinsskapi
(1987). I bókinni
er 21 ljóð. Mörg
ljóðanna hafa
áður birst í Les-
bók Morgun-
blaðsins. Björg
Elín hefur einnig
fengist við smá-
sagnagerð.
Eitt ljóðanna
er Söknuður:
Mildi þín hefur beislað hjarta mitt.
Þín luktu augu veitt mér sýn.
Hendur þínar látið mig fínna tii.
Samverustund með þér
veitt mér söknuð.
Útgefandi er höfundur. Skákprent
sá um prentun. Káputeikning og
Ijósmynd á baksíðu eru eftir Gunnar
S. Magnússon myndlistarmann.
• RAGGIIitli og konungsdóttirin
er eftir Harald S. Magnússon og
er þetta fjórða bók hans um Ragga
litla og ævintýri hans. Myndir eftir
Brian Pilkington
prýða bókina.
„Hér segir frá
því er Raggi litli
fer út að leika sér
með flugdrekann
sinn og lendir í
furðulegu ævin-
týri. Flugdrekinn
ber hann langar
leiðir yfir höf og
lönd, til konungs-
ríkis þar sem allir
eru í stökustu vandræðum af því að
konungsdóttirin getur ekki lært að
lesa.“
Útgefandi erlðunn. Raggi litli og
konungsdóttirin er 32 blaðsíður og
er bókin prentuð íPrentbæ hf. Verð
hennar er 1.380 krónur.
Haraldur S.
Magnússon
Undraveraldir
HUGARHOFIÐ, bókin um undraver-
aldir græna mannsins, er nýútkomin
skáldsaga eftir Þórhall Magnússon.
Þetta er önnur bók höfundar og fjall-
ar hún um táknræn ferðalög græna
mannsins um
heima hugans,
heima veraldar-
innar.
„Bókin berst
fyrir tilveru
græna mannsins
í heimi sem er
hverfull og erfið-
ur fyrir grænar
sálir“, segir í
kynningu.
Höfundur er
eirðarlaus landkönnuður og korta-
gerðarmaður að eigin sögn.
Bókin er 81. síður, prentuð hjá
Stensli en kápan var unnin hjá Lit-
rófi. Verð um 1.000 kr.
Þórhallur
Magnússon
Saknaðarljóð
BOKMENNTIR
Ljóðabók
HVAR ERU STRÆTIS-
VAGNARNIR?
eftir Jón Óskar. Hringskuggar
Reykjavík 1995. Bókin er 56 blaðsíð-
ur á lengd með efnisyfirliti og skýr-
ingum höfundar.
JÓN Óskar skipar þann flokk ís-
lenskra atómskálda sem tryggði
endanlega framgang módemismans
í íslenskri ljóðagerð í upphafi sjötta
áratugarins. Hann var reyndar orð-
inn vel þekktur sem skáld þegar
fyrsta ljóðabók hans Skrifað í vind-
inn leit dagsins ljós árið 1953 því
um tíu ára skeið höfðu ljóð hans
birst á síðum Tímarits Máls og
menningar. Árið áður hafði smá-
sagnasafn hans Mitt andlit og þitt
komið út og í Ljóðum ungra skálda
frá árinu 1954 eru birt átta ljóð
eftir hann sem tvímælalaust skipuðu
honum í fremstu röð skáldanna í
bókinni. Með ljóðaþýðingum sínum
úr frönsku hefur Jón Óskar unnið
ötullega að því að kynna franska
Ijóðagerð á íslandi. Árið 1963 komu
þýðingar hans fyrst út á bók en birt-
ust síðan aftur í aukinni og endur-
skoðaðri útgáfu árið 1988 undir
heitinu Ljóðastund á Signubökkum.
Ljóðagerð Jóns Óskars einkenn-
ist öðm fremur af hljómsterkri og
taktfastri röð orðanna. Hann er
innblásið skáld og beitir endurtekn-
ingum og jafnvel rími og stuðlun
með handahófskenndum hætti til
að ná fram þessum áhrifum. Ljóð
hans eru mörg hver frásagnarkennd
með frekar löngum málsgreinum
og einföldu myndmáli. Hann verður
að teljast orðmargt skáld og ljóðræn
tjáning hans beinist í ríkum mæli
út á við þar sem veröldin verður
alltaf einhverskonar viðmið hans
sjálfs.
Hvar eru strætisvagnarnir? er hin
sjöunda í röð frumsaminna ljóðabóka
Jóns Óskars og efnislega skiptist
hún í þijá hluta. í fyrsta hlutanum
sem nefnist Nætur og
dagar í París dregur
skáldið upp eftirminni-
lega mynd af ferð sinni
til Parísar haustið 1986
en þá hafði hann ekki
komið þangað í meira
en tuttugu ár. í form-
álsorðum bókar sinnar
segist hann hafa átt
góða stund með ungu
fólki sem hann ekkert
þekkti á kaffíhúsi í Lat-
ínuhverfinu. Upp frá því
hafi borgin ríkt sterkar
í huga hans og orðið til
þess að seinna fór hann
að yrkja ljóð um París.
Upphafsljóð bókarinnar Nótt í París
lýsir endurkomu skáldsins og um-
komuleysi hans með áhrifaríkum
hætti:
Aftur er ég hér staddur einmana og villtur,
missi af lestinni í úthverfið þar sem ég gisti,
engar fleiri lestir af þvi að núna
einmitt núna er verkfall jámbrautarmanna.
Austurstöðin er mannlaus orðin ég kanna
leigubíla þar hjá, hvort þekkir þessi
bílstjóri leiðina uppá Montpamasse?
Parísarljóð Jóns Óskars má túlka
sem tilraun til paradísarheimtar. Því
þrátt fyrir að skáldið sé að nýju á
ferðalagi um götur og hverfi borgar-
innar á hann sér aðra Parísarmynd
sem hann fóstrar í hugskoti sínu,
brotakennda minn-
ingarveröld sem lýtur
annarskonar og jaftivel
æðri lögmálum en sú
sem blasir við honum
í þetta sinn. Öðru frem-
ur hverfast ljóðin um
þá tílfinningu að hafa
átt en jafnframt misst
óg söknuðurinn og
treginn er til jafns
blandaður bjartsýnu og
bölsýnu viðhorfi til lífs-
ins. Að lokum hlýtur
að renna upp fyrir
skáldinu ljós að það sé
ekki aðeins borgin sem
hefur breyst heldur
einnig það sjálft.
í öðrum og þriðja hluta bókarinn-
ar sem nefnast Horft á haf og land
og Hvar eru strætisvagnamir? er
skáldið komið á heimaslóðir og
minnist meðal annars átthaga sinna
og sögu og hvernig útþrá og heim-
þrá haldast í hendur og kveikja líf
og þrá í samspili himins, hafs og
lands:
Einsog perlur
skína aup landsins
og fylgja mér
í §arlæg lönd
einsog stjömur.
í ljóðinu Hvar eru strætisvagn-
arnir? sem bókin dregur nafn sitt
af setur skáldið fram áleitna spurn-
ingu sem sprettur upp úr draumi
þess um framtíðina. Umhverfið er
Reykjavík um nótt þar sem enginn
er lengur á ferli og engin ljós sjást
í gluggum. Strætisvagnarnir eru
hættir að ganga og öll kennileiti
hafa breyst og aðeins háhýsi blasa
við einmana og áttavilltu skáldinu
meðfram götum og sjó. Þetta ljóð
vísar með markvissum hætti aftur
til Parísarljóðanna í fyrsta hluta
bókarinnar og orðar þá megin-
hugsun þessarar bókar í spurn: í
hvaða tilgangi er líf mannsins háð
síbreytilegum en sjálfsköpuðum
aðstæðum?
Nýjasta ljóðabók Jóns Óskars
ber öll helstu höfundareinkenni
hans og er glöggt vitni þess hvern-
ig skáld getur brugðist við breyttu
umhverfi sínu á auðgandi og skap-
andi hátt. Kápugerð Kristínar
Jónsdóttur frá Munkaþverá á sér-
stakt hrós skilið fyrir látlaust og
listrænt yfirbragð.
Jón Özur Snorrason
Jón Óskar
Speglabúð í bænum, nýtt skáldverk eftir Sigfús Bjartmarsson
Það býr svo •
margt í manni
„ÞESSI BÓKeraf
ýmsu tagi“, segir
Sigfús Bjartmars-
son um nýtt skáld-
verk sitt, Spegla-
búð í bænum, „upp-
haflega voru þetta
fleiri en eitt hand-
rit sem ég end-
urvann upp í eina
bók. Ég ætlaði að
gefa hana út í fyrra
en var svo ekki
nógu ánægður með
hana, fannst hún
dálítið sundurlaus
og hætti því við.
Ég hef síðan verið
að grisja það efni og bæta ein-
hverju nýju við.“
Bókin byijar á
nokkrum stuttum
prósum þar sem
Sigfús er eins og
að skrifast á við
eldri skáld og
heimspekinga, svo
sem Kierkegaard,
Poe, Whitman og
Wilde. „ Já, það
mætti sennilega
telja upp marga
höfunda sem birt-
ast þarna með ein-
hveijum hætti. Ég
skrifaði þessa texta
kannski ekki i nein-
um beinum tilgangi; þetta er
Sigfús
Bjartmarsson
kannski bara gömul lesning
sem er að dúkka upp og vekja
hugsanir. Þetta eru ef til vill
að einhveiju leyti gömul uppá-
höld. Það býr svo margt í
manni, bæði bækur og höfundar
sem skjótast upp í hugann,
hvort sem er af tilviþ'un eða
vegna þess að undirvitundin
hefur verið að vinna úr þessu.
Ég hef oft orðið var við það að
undirvitundin skilar einhveiju
upp á yfirborðið sem hún hefur
verið að bræða með sér.“
í bókinni er einnig fjöldi
ljóða þar sem meðal annars
náttúran kemur allnokkuð fyr-
ir en hún hefur ekki verið tíð-
ur gestur í ljóðum Sigfúsar
fram til þessa. „Ég datt þarna
niður á eitthvað sem mér
fannst vera önnur nálgun við
náttúruna en sú hefðbundna;
það var það sem réttlætti það
að yrkja þessi náttúruljóð að
mér fannst ég ekki vera að
labba í sporum hinna gömlu.
Það er þó sjálfsagt ekki auð-
velt að skilgreina í hverju þessi
nýja nálgun er fólgin.“
Síðasti hluti bókarinnar heit-
ir Minnisgreinar um Kennar-
ann og segir Sigfús að fyrir-
myndin að sjálfum kennaran-
um sé föðurbróðir hans en text-
inn er öðrum þræði tilraunir
með form. „Ég prófa ýmis
form, sumt af þessu er kannski
Iíkast afórismum en annað ör-
sögum og prósaljóðum. Það
má kannski segja að ég hafi
verið að reyna að búa til nýtt
form úr þessum.“
Landslag með tíma
Svo sólrikur þessi dalur
að undir morgun týrir enn
á degi frá í gær
Svo mikil þessi flöll
að næturskuggamir einir
ná utan um þau
Svo skjólsæl þessi laut
að í lynginu leynist ylur
frá íiðinni öld
Vængjablök
sorgar
BOKMENNTIR
Sögur
Sagan af Daníel II
eftir Guðjón Sveinsson. Vetur og
vorbláar nætur. Mánabergsútgáfan
1995 - 293 síður.
ÞAR VAR skilið við snáðann síð-
ast, að hann var, eftir föðurmissinn,
í umsjá ömmu, Karítasar Bergsdótt-
ur, og Valda frænda að Valdabæ í
Syðrivík. Haust gnauðaði í fjallsegg;
auðséð að togna myndi úr dvöl
drengsins. Víst grét hjarta hans.
Heimþráin gleymir niðursetningi
aldrei; - gyllir móðurfaðminn. Þar
hvíldi nú lítil hnáta, systir Daníels,
Bjarney Karítas. Valdi frændi hafði
farið með hann að skíminni, - en
síðan til baka aftur. Gleði og sorg
vega salt, það fær Daníel vissulega
að reyna. Skilji enginn orð mír. svo,
að dvölin að Valdabæ í Syðrivík sé
drengnum ill, nei, langt í frá. Syðri-
vík er alvöm þorp, státar af tveim
götum og skartar borgarstjóra að
auki. Þar eru vinir. í varpa: Nonni
frá Hamri og Valur; spekingurinn
Baldur bensín og kona hans Álfrún;
þar er Ingunn, kennari í fjósi, sem
þylur stráklingum speki, er lyftir
þeim hátt í þroskans fjall. Eða eins
og höfundur leggur ömmu drengs-
ins á tungu: „Þegar hún á, eftir
lögmáli Móse, að vera að strauja
þvott, skrifar hún ættartölur. Og í
stað þess að baka hið
daglega brauð, les hún
Njálu.“ Ekki gleymi eg
presthjónunum í Stað-
ardal, er leysa vanda-
mál skólanefndar.
Maddaman, Þórhildur,
er eftirminnilegur skör-
ungur. Það fengu
krakkar og Tindabóndi
að reyna.
Já, höfundur skrifar
þessa sögu listavel.
Sumt, - hugdettur og
draumar Daníels,
minna á hörpuslátt
ljóðskálds, málið svo
meitlað,- fágað,-
hljómmikið, að þú heyrir öldufalda
rísa og falla, - öldufalda í sálu
barns með grátandi hjarta, er reyn-
ir að ráða í gátur lífsins. Það var
því við hæfi að hafa þessar hu-
grenningar með öðru letri en meg-
inmál bókar.
Persónusköpun
höfundar er mjög góð.
Amman ekki aðeins
Karítas í Valdabæ,
heldur skorpin, hrjúf
þjóðarsálin með vizku
og kærleik arfleifðar
íslenzkrar þjóðar und-
ir skel. Valdi frændi
meir en sterkur
hrammur og veður-
barið, þögult streð-
mennið,- Iíka mildur
skilningur þess er ann
barni, er réttir faðm
móti vori. Minnistæð
er mér „refsing" Bald-
urs bensíns, er hann stendur óvit-
ana að strákapörum. Nú, margt,-
margt fleira mætti tína til, alít
undirstrikanir þess, hve löngun
höfundar er mikil, til þess að bæta
það mannlíf er við höfum búið okk-
ur, - gera heiminn betri, - hlýrri
lítilmagnanum; en líka viðbjóði
hans á stríðsbrölti sjúkra manna,
er ekki hrifsar aðeins til sín föður
drengsins, heldur líka þá veru er
strauk honum blíðast, utan móður,
um tárvotan vanga.
Á táknrænan hátt, með stækkun
Valdabæjar, gefur höfundur í skyn,
að teygjast muni úr dvöl Daníels
hjá ömmu og frænda; líka með
stroki drengsins og villu í þokunni,
að sár hans eru enn ekki nema illa
skænd, - lengri sögu að vænta. Það
er vel, því höfundur er listasögu-
maður. Hitt er degi ljósara, að
bækur hans hæfa ekki síður for-
eldrum en stálpuðum bömum, að
mínu mati: Miklu betur.
Málið er fallegt, litríkt, kjamyrt,
og mörgu orðinu fagnaði eg sem
gömlum vini, taldi týnt. Undanskil
orðskrípið FUKT, tökuorð um lykt.
í handritinu, er eg fékk, er prent-
villupúkinn að leika sér að orðinu
SEIÐUR á síðum 12 og 111, og á
síðu 65 stendur BÓKRAMENNT-
INA. Prófarkalesari hrekur von-
andi prakkarann af síðum, áður en
út er gefið.
Bók, - höfundi og útgáfu til sóma.
Sig.Haukur
Guðjón Sveinsson.