Morgunblaðið - 19.12.1995, Page 9

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995 B 9
Nýjar bækur
*
Islenskt
gijót
ÚT ER komin bókin íslenskt gijót
eftir Hjálmar R. Bárðarson. f upp-
hafi bókarinnar er lýst fjölbreyttu
formi hraunrennslis, hvernig eldgos
undir snjó og
jökli haga sér og
hvernig gjóska
verður að mó-
bergi. Þá taka við
lýsingar í máli og
myndum á því
hvernig fagrar
steindir verða til,
gersemar eins og
geislasteinar og
skrautsteinar í
dýrlegum litum,
jaspís, agat, ametyst, ópall og furðu-
legustu ævintýramyndir, sem til
dæmis má sjá í mosaagati.
í síðari hluta bókarinnar er svo
fjallað um þær nytjar, sem lands-
menn hafa haft af gijóti til forna
og fram á þennan dag. Að lokum
er rætt um náttúrusteina og álfa-
byggðir.
I bókinni eru 288 bls. með 480
ljósmyndum, teikningum og kortum,
þar af eru 370 litmyndir, auk megin-
texta og ítarlegs myndatexta.
Útgefandi bókarinnar er Hjálrnar
R. Bárðarson. Dreifingu annast ís-
lensk bókadreifing hf. Verð bókar-
innar er 6.890 kr..
Þáttur 01-
afs Grétars
ÞÁTTUR nefnist ljóðakver eftir Ólaf
Grétar Gunnsteinsson. í kverinu eru
átján ljóð. Eitt ljóðanna nefnist
Stúlkan sem ég elska:
Stúlkan sem ég elska
og sem elskar mig
kemur ekki, er mér
sagt,
fyrr en eftir 2000 ár.
Gætirðu beðið hana
þar sem hún liggur
nakin
uppí rúmi eftir hádeg-
isheimsókn
að horfa tvisvar, sjái
hún fugl á grein
því það gæti verið ég.
Útgefandi er Gjöll. Þáttur er
23 síður og kostar 500 kr.
Haustlitir
Ivars
Björnssonar
ÚT ER komin ljóðabók eftir ívar
Björnsson frá Steðja, fyrrverandi
íslenskukennara við Verzlunarskóla
íslands. Nefnist
hún I haustlitum
og dregur nafn
af titilljóðinu..
í haustlitum er
92 blaðsíður að
stærð og hefur
að geyma 93 ljóð.
Þau eru fjöl-
breytt að formi,
þótt flest séu þau
stuðluð og rímuð, stundum er rími
sleppt en stuðlum haldið og nokkur
ljóð eru nýtískuleg að formi.
„Að efni til eru ljóðin ekki síður
fjölþætt, þótt mest sé fjallað um
mannleg örlög, blíð og stríð, um
unað og ást ellegar andhverfu þeirra.
Einnig verður iandið og náttúra þess
drjúgur efniviður í mörgum ljóð-
anna. Þótt sum þeirra séu þrungin
alvöru, er grunnt á gamanseminni í
öðrum og ósjaldan er komið á óvart
í kvæðislok," segir í kynningu.
Bókin er gefin út á kostnað höf-
undar og annast hann sjálfur dreif-
ingu hennar og sölu. Kápumynd er
líka höfundaríns og er hún táknræn
fyrir bókarheiti og titilljóð. Offsetfjöl-
ritun hf. sá um prentun og bókband.
Ólafur Grétar
Gunnsteinsson
BÓKMENNTIR
Ljóö
KLINK
eftir Braga Ólafsson. Bjartur, 1995
- 64 bls. 1.595 krónur.
í ÞESSARI fjórðu ljóðabók sinni
heldur Bragi Ölafsson áfram að
byggja við ljóðheiminn sem lesendur
hans þekkja orðið vel. Hann skiptir
45 ljóðum bókarinnar í tvo hluta. í
þeim fyrri er ljóðmælandinn meira
heima við; hlustar á bíl aka hjá, hler-
ar orðið garður úr munni nágrannans
og skiptir um sængurföt. I seinni
hlutanum er meira um landkönnun
og víða komið við. Fjallið Hekla horf-
ir á ljóðmælanda þar sem hann ekur
upp á þjóðveginn í átt frá Skriðu-
felli og þegar hann nálægast Hjálp-
arfoss gerir hann sér grein fyrir því
„að landslag getur vel orðið dapur-
legra/ en allar þær hugsanir/ sem
maður hugsar fram að því“ (45).
Annars staðar er fylgst með erlendu
vélhjólafólki við Gullfoss, bréf sent
„frá heimsþingi esperantista", reykt
með sígarettuþjófi í Granada, og
rætt við eistlenskan ferðalang í
mestu vinsemd.
í fyrri hluta eru nokkur prósaljóð
og tekst skáldinu best upp í tveimur
þeirra; Kom Jesus vær vor gæst, þar
sem Kristur á stofumynd ljóð-
mælandans tekur að trufla norska
borðhaldið í myndinni, og í mynd-
rænni og glettinni frásögn af rithöf-
undi í Kilir sem „ákveður að nú sé
rétti tíminn til að gefa viðtal“(32).
Af ljóðunum má nefna Snjó, þar sem
ljóðmælandinn er heima hjá sér,
Hinarraun-
verulegu borgir
löngu vaknaður, það
snjóar og tónlist á kas-
settu ber hann til New
York. Þá hringir síminn
og flytur fréttir af
slæmum veikindum
skyldmennis. Hugsan-
imar hvarfla þá að
snjónum í öskutunnu
nágrannans, snjónum í
Esjunni og snjónum í
New York; símþringing-
in hefur raskað degin-
,um:
Ég er löngu vaknaður. Nú
þegar vorið bíður
handan við homið
og símhringingin er hljóðn-
uð
fyrir löngu
er langt í að ég sofni. (20)
Annað ágætt ljóð er Á meðan hún
stekkur. Þar stekkur stúlka yfír grind-
verk, á flótta undan foreldrunum, og
skáldinu tekst afar vel að ftysta
augnablikið og segja frá högum stúlk-
unnar á meðan hún hangir í loftinu.
En í of mörgum Ijóðum fyrri hluta,
eins og Hátíðleikanum, Konungi
tímans, Haustmyrkrinu og Klukkun-
um, kviknar ekki þetta líf; þau vantar
þann styrk mynda og máls sem er í
betri kvæðum skáldsins.
Seinni hlutinn er
styttri og þéttari og ljóð-
in yfirleitt sterkari.
Dæmi um það em Ein-
tal og Borgir, en í þeim
birtist næm tilfinning
fyrir landinu í bland við
hugrenningar ljóðmæ-
landans. I síðamefnda
kvæðinu er hann við
Gullfoss og fylgist með
hópi vélhjólafólks frá
erlendum borgum. At-
hyglin beinist að konu
sem yfirfer hjól sitt og
er: „Svo föl að ég fer
strax/ að ímynda mér
hana dána; liggja kyrra
með sand/ fyrir svæfil,
í svörtu leðri/ með opin augun/ mót
ókunnu landi“ (47). Síðan er eins og
eldingu ljósti niður í líf hans, eitthvað
stórfenglegt gerist:
... Og hópurinn
hverfur
út í óbyggðimar þar
sem hinar raunverulegu borgir taka við.
Fri heimsþingi esperantista hefur
síðustu misserin verið á vömm fólks
sem heyrt hefur skáldið lesa það upp.
Sett upp í bréfformi og sagt frá tólfta
heimsþinginu en svo er sú skýring
rifin niður og ljóðmælandinn örvæntir
Bragi Ólafsson
um að ná ekki sambandi við móttak-
anda bréfsins:..þú veist:/ að lokum
munum við bæði deyja, og það eina/
sem skilur okkur að/ er prentsmiðjan
vestanmegin við húsið mitt/ bamale-
ikvöllurinn,/ Klapparstígurinn,/ mið-
bærinn eins og hann leggur sig,/
ökuleiðin að Seltjamamesi og/ Atl-
antshafið..." (53). Hann er ekki viss
um að kveðjan berist á því skeiði
ævinnar sem hann kysi, en biður um
að þegar hún kemur inn um bréfalúg-
una: „skaltu leggja hana á eldhús-
borðið og slétta/ úr henni. Eins og
sjómaðurinn sléttir úr seglinu/ eftir
að hann velur sér ákvörðunarstað.."
Strax í fyrstu ljóðabók sinni, Drag-
súgi, 1986, kom Bragi fram með
mótaðan og persónulegan ljóðstíl.
Röddin er gjaman heimsmanns,
ferðalangs, sem rekst milli staða og
lýsir því sem hann upplifir i skýmm
myndum er sýna atvik og hluti í
óvæntu ljósi. Þegar allt gengur upp
em myndir Braga fmmlegar og kraft-
miklar. í bókum sínum hefur hann
náð að vinna sig áfram innan þessar-
ar aðferðar, komið með ýmis tilbrigði
og styrkt frásagnarþáttinn í ljóðun-
um. Klink er ójafnasta bók Braga til
þessa. Hið sérkennilega orðfar, þetta
sérstaka hik sem einkennir skáldskap
hans og stíllinn megna ekki að kveikja
mikið líf í sumum ljóða bókarinnar.
Sú hugsun hvarflar að manni að kom-
ið sé að vissum skilum hjá skáldinu,
að hann sé að verða búinn að full-
vinna þennan sérstæða stíl sinn. En
þótt Klink sé ójafnasta bók Braga,
þá geymir hún þó nokkur Ijóð sem
telja má til þess besta sem hann hef-
ur sent frá sér.
Einar Falur Ingólfsson
Isbjörn og rennilás
„ÞESSI bók er töluvert frá-
brugðin síðustu bók minni,
Stokkseyri, sem kom út í
fyrra. Sú bók var frekar lág-
stemmd og kyrrlát en þessi
er á hinn bóginn frekar há-
vær. Þetta er meiri ádeilubók
og byggist á viðhorfi og hug-
myndum í stað áþreifanlegra
hluta á borð við sjávarþorp
og fjöru,“ segir Isak Harðar-
son en áttunda Ijóðabók hans,
Hvítur ísbjörn, kom út fyrir
skemmstu. _
Að sögn Isaks eru ljóðin í
bókinni frá ólíkum tímum og
öll eldri en ljóðin sem Stokks-
eyri hefur að geyma. Þá hafi
sum þeirra birst áður, þar á
meðal Slý sem gefið var út á
bók fyrir tíu árum.
ísak skiptir bókinni i þrjá
hluta: Svartan ísbjörn, Glefs-
andi rennilás! og Hvítan ís-
björn. „Ljóðin í
fyrsta hlutanum
eru dálítið svört —
fjalla um efann,
óttann og til-
gangsleysið. í síð-
asta hlutanum er
ísbjörninn síðan
orðinn hvítur og
ljóðin fjalla þá um
vonina, trúna og
tilganginn."
Isak segir að
ljóðin í miðhlut-
anum séu afrakst-
ur hugflæðis og
komi því hvert úr
sinni áttinni. Þau
stingi því að vissu leyti i stúf
en vinni engu að síður með
hinum hlutunum. Hann hafi
hins vegar séð ástæðu til að
láta þau fljóta með.
„Þegar ég fór að safna þess-
um ljóðum saman
kom það mér dálít-
ið á óvart hvað
samhengið er
sterkt og hvað þau
vinna vel saman.
Sennilega stafar
þetta af því að mað-
ur er alltaf að
skrifa um sömu
hlutina, þótt maður
geri það með ólík-
um hætti. Kannski
breytist maður
heldur ekki svo
mikið á átta eða tíu
árum,“ segir Isak
Harðarson.
Úr ljóðinu Maður
án höfundar:
Langt inni í manninum: Lífið
— og maðurinn ekki höfundur
þess.
Enn standa kerúbarnir vörð við
hliðið
og lífið er hulið loga hins sveip-
anda sverðs
sem rökkuraugu þola ekki að sjá.
í myrkrinu slær maðurinn saman
hugsunum
að gleðja sig við neistana
sem minna hann á eitthvað
sem hann man ekki lengur hvað
var . . .
Hátt yfir manninum: Manns-
smiðurinn
— og bíður og þráir og fylgist
með honum,
meðan maðurinn hrapar glóandi
órói niður himininn, dreginn
helþungri byrði sinni
mannsstyttunni gullslegnu
sjálfsmyndinni misheppnuðu:
„Hinn fullkomni eilífi
maður án höfundar"
BOKMENNTIR
Skáldsaga
ÁVOXTUR EFASEMDA
eftir eijó. 234 bls. Útg. eijó.
Prentun: Oddi hf. 1995.
UNDIRRITAÐUR veit ekki hver
eijó er. Hitt má af bók hans ráða
að hann sé einyrki í ritstörfunum.
Hann gefur bók sína út sjálfur. Próf-
arkalestri er ábótavant. Málvillur
koma allvíða fyrir; geta eins verið
prentvillur, að minnsta kosti sumar
hverjar. Handrit hefði mátt laga með
góðra manna hjálp. Textinn kemur
víða fyrir sjónir sem uppkast. Endur-
tekningar eru of margar. Allt getur
það til galla talist.
Eigi að síður er ljóst að eijó hefur
sitthvað til brunns að bera. Hug-
kvæmur er hann og mælskur. íhug-
anir hans um lífið og tilveruna eru
víða athyglisverðar. Innskotskaflar,
sem hann kallar dagbók, fela í sér
dijúgan skammt af hagnýtri líf-
speki. Og einsemd nútímamannsins,
sem lifir í hugarheimi og nýtur að-
eins lauslegra fjölskyldutengsla, en
talar þeim mun meira við köttinn
sinn, er mætavel lýst. Og kötturinn!
Hann er enginn venjulegur köttur.
Þvert á móti er hann spekingur að
viti, eins konar Sókrates. Hann hugs-
ar út yfir gröf og dauða; næstum
út fyrir rúm og tíma. Kattarspeki
Maður, kona
ogköttur
sína tjáir hann ýmist
með því að birta orð sín
á tölvuskjá eða í hátal-
ara hljómflutnings-
tækja. Ræða sú, sem
hann heldur yfir eig-
anda sínum seint í sög-
unni, má kallast úttekt
á lífi nútímamannsins.
Margt er þar vel mælt.
Hæpnara er að ræðan
sú rúmist með góðu
móti í skáldverki. Allt
um það er kötturinn
gerður að örlagavaldi.
Eigandinn er svo
grunnhygginn að skýra
öðrum frá uppátækjum
kisa síns. Er það óðara
reiknað eigandanum til ofskynjana
og fyrir þá glópsku verður hann að
gjalda.
Þegar kisa greyinu sleppir er per-
sónusköpunin tæpast nógu trúverð-
ug. Spennan, sem reynt er að magna
upp, er kannski áhugaverð en aldrei
beint spennandi. Hlutverk það; sem
kötturinn gegnir í sög-
unni, breytir henni með
köflum í heimspekirit-
gerð. Víða er fetað eftir
útjaðri veruleikans. Svo
valt sem það reynist að
fylgja slóð raunveru-
leikans er hitt þó tor-
veldara að svífa hátt i
hæðum hins yfirskilvit-
lega.
Samtölin, sem alla
jafna skulu fela í sér
dijúgan hluta mannlýs-
ingar, eru ekki heldur
nógu lifandi. Þar á eijó
flest ólært. Þegar elsk-
huginn í sögunni hefur,
svo dæmi sé tekið, notið
sinnar heittelskuðu í bólinu og kyss-
ir hana kært þakkar hún pent og
dömulega fyrir kossinn með þessum
orðum: »Takk fyrir.. . Nú verð ég
að komast á salernið.«
Hvort er höfundurinn þarna að
skemmta lesandanum vísvitandi eða
hittir svona á það óvart? Það skal
ósagt látið. Hitt er víst að mörg
hver samtölin nytu sín betur ef höf-
undurinn rifí utan af þeim umbúðirn-
ar — ef svo má segja, léti persónurn-
ar tala mælt mál, komast betur að
orði, segja færri orð en áhrifameiri.
Þrátt fyrir allt hafði undirritaður
gaman af að lesa bók þessa. Tilfinn-
ing sú, sem að baki henni liggur,
kemst til skila. Borgarlífsmyndin er
ósvikin svo langt sem hún nær. Og
ádrepa kattarins, þar sem hann kryf-
ur innihaldssnautt líf samtíðar
sinnar, sjónvarpskynslóðarinnar, er
vissulega réttmæt.
Hitt er óráðnara hvað útkoma bók-
arinnar færir höfundi. Kröfurnar geta
verið harðar en eru þó fyrst og fremst
duttlungum. háðar. Jafnvel frumleg
sköpunargleði skilar manni skammt
áleiðis ef hún hefur ekki réttu áhrifin
á þá sem áhrif hafa. Sumir hafa gam-
an af að reiða til höggs ef einhver
liggur vel við höggi. Oft er einblínt á
gallana en þagað um hitt sem vel
hefur tekist. Verstir eru flóðkraftar
þagnarinnar. Þetta er sagt vegna
þess að Ávöxtur efasemda á hvorki
skilið rangtúlkun né tómlæti þó margt
megi að henni finna.
Kápumynd hefur höfundur gert.
Er hún í góðu samræmi við andblæ
sögunnar; túlkar sem sé hugrenning-
ar söguhetjunnar sem lifir í dálítið
svona fjólubláum draumaheimi. Og
er þar að auki myndlistarmaður.
Erlendur Jónsson