Morgunblaðið - 20.12.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1995 B 3
Nýjar bækur
• KOMIN er út barnabók eftir þau
Brian Pilkington og Kate Harri-
scn og nefnist hún Tóta og Tjú-
tj i. Þar|segir frá lítilli stúlku sem
eignast furðulegan félaga. Þetta er
fyrsta bók Kate Hárrison en Brian
Pilkington hefur safhið og mynd-
skreytt fjölda barnabóka sem hafa
verið gefnar út víða um heim og
notið vinsælda. í kynningu segir
meðal annars:
„Fallegi, margliti steinninn sem
Tóta litla fann í fjörunni reyndist
geyma stórkostlegt leyndarmál -
lítið furðudýr sem sagði ekkert
nema tjú-tjú! Tóta gaf dýrinu þess
vegna nafnið Tjú-tjú og það varð
besti vinur hennar.“
Útgefandi erlðunn. Bókin er
skreytt litmyndum Brians Pilking-
ton. Bókin er 28 blaðsíður, prentuð
íPrentbæ hf. Nanna Rögnvaldar-
dóttirþýddi textann. Verð bókar-
innarer 1.280 krónur. (
Tímarit
• STYRKTARFÉLAG íslensku
ópeninnar hefur enn á ný gefið
út Óperublaðið og er þetta níundi
árgangur blaðsins. Blaðið er tileink-
að stærstu óperuuppfærslu Óper-
unnar á leikárinu, Madame Butt-
erfly, og er þar að fínna umfjöllun
um sýninguna
ásamt gagnrýni
Ólafs Gíslason-
ar. Þá er sagt frá
Carmina Burana
sem einnig er á
fjölum Óperunn-
ar um þessar
mundir og næstu
frumsýningum
Óperunnar á
barnaóperett-
unni Hans og
Grétu, 13. janúar, og Galdra-Lofti,
1. júní. Halldór Hansen skrifar
grein um „gömlu söngvarana" og
teknar eru saman umsagnir um ís-
lenska söngvara erlendis og sagt
frá hvað hefur drifið á daga þeirra
og hvað framundan er.
Niflungahringur Wagners á stór-
an sess í blaðinu en þar er meðal
annars sagt frá ferð íslendinga til
Bayreuth og stofnun Wagnerfélags.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður blaðsins
erArni Tómas Ragnarsson ogfæst
það í Islensku óperunni.
Árni Tómas
Ragnarsson
Skorinorður og
kappsamur
BOKMENNTIR
Ævisaga
KÓNGUR UM STUND
Gunnar Bjamason, ævi og starf eftir
Ömólf Ámason. 341 bls. Útg. Orms-
tunga. Prentun: G. Ben. Edda prent-
stofa hf. Seltjarnamesi, 1995. Verð
kr. 3.490.
valdi hann ríkar konur, fullorðnar
vel, en ungar stúlkur til ásta. Börn
hans fæddust utan hjónabands og
er mikill ættbogi frá honum kom-
inn. Benedikt, sonur Kristjáns,
varð prestur á Grenjaðarstað. Þar
með hafði ættin numið land í Suð-
ur-Þingeyj arsýslu.
HALLDÓR Pálsson búnaðar-
málastjóri var einu sinni að horfa
á sjónvarp ásamt nokkrum sam-
starfsmönnum þegar mynd af
sebrahestum birtist á skjánum. Þá
segir Halldór: »Að sjá þessi kvik-
indi. Þetta eru sosum glæsilegar
skepnur, það vantar ekki, en
þrjóskar og ótemjanlegar og alger-
lega gagnslausar. Alveg eins og
hann Gunnar Bjarnason.«
Vafalaust hefur viðstöddum
verið skemmt. En líkast til engum
fremur en Gunnari sjálfum þegar
orðin bárust honum til eyrna. Skot
af þessu tagi eru mörg í sögu
hans og Örnólfs Árnasonar. Gunn-
ar Bjarnason breiðir ekki yfir
bresti sína. Ekíö miklast hann
heldur af hæfileikum sínum. Ævi-
starfið var honum hugsjón. Fyrir
henni barðist hann af eldmóði. En
eldmóður og hugsjón er nokkuð
sem ekki verður svo auðveldlega
tamið. Opinberum starfsmanni
hæfir betur að segja það eitt sem
kerfið ætlast til. Orðsprok búnað-
armálastjóra var auðvitað glens.
Af því mátti þó skilja að honum
þætti Gunnar fara fullgeyst.
Gunnar Bjarnason er af hún-
vetnskum bændaættum kominn
en ólst upp norður á Húsavík.
Langafi hans var Kristján í
Stóradal, einn ríkasti bóndi í
Húnaþingi á fyrri hluta 19. aldar.
Hjá Kristjáni í Stóradal fór saman
hagsýni og atorka og vafalaust
líka nokkur ákafi. Til eiginorðs
Örnólfur Árnason Gunnar Bjarnason
Nú situr Gunnar í hægindastóli
ellinnar eins og hann orðar það
sjálfur og horfir um öxl yfir farinn
veg og segir frá. Hann hefur ver-
ið mikið á ferðinni um dagana,
bæði í eiginlegum skilningi og af-
stæðum. Og jafnan gustað af hon-
um hvar sem hann hefur farið.
Sem barn og unglingur var hann
fjörmikill og baldinn, eða svo lýsir
hann sér sjálfur. Hann ólst upp á
mannmörgu heimili, systkinin
voru þrettán. Þar í föðurhúsum
gilti agi og reglusemi. Vinir og
venslamenn léku líka stór hlutverk
í lífí fjölskyldunnar. í starfi sínu
kynntist Gunnar svo fjölda manna.
Eru mannlýsingar hans skörpum
dráttum dregnar og gagnorðar.
Stjórnmálamenn buðu í hann með-
an hann var enn ungur og upp-
rennandi. Hann fór meira að segja
í framboð. Skjótt fékk hann að
reyna að í pólitíkinni nær góður
vilji skammt; þar ráða hagsmunir.
Jónas Jónsson frá Hriflu kom hon-
um í skilning um það.
Sem að líkum lætur er Kóngur
um stund ekki aðeins um menn
heldur líka um hesta. íslenski hest-
urinn var ekkert
glansnúmer á verald-
arvísu þegar Gunnar
gerðist hrossaræktar-
ráðunautur. Nú er
hann orðinn víðfræg-
ur og eftirsóttur í
mörgum löndum.
Kynning íslenska
hestsins erlendis hef-
ur ekki komið af
sjálfu sér. Allt slíkt
kostar fyrirhöfn og
peninga.
Um þátt bókarhöf-
undar, Örnólfs Árna-
sonar, er ekkert að
segja nema gott eitt.
Örnólfur er enginn
byijandi í ævisagnaritun. Meðal
slíkra er hann örugglega í fremri
röðinni. Öðrum betur er honum
lagið að fá sögumenn til að tjá
sig, opna hug sig, segja frá hrein-
skilnislega, skipulega og tepru-
laust. Hann getur jafnvel töfrað
upp úr þeim leyndarmál! Þar að
auki tekst honum að blása lífi í
fræði sem eru í eðli sínu þurr eins
og til að mynda ættartölur. Hér í
sögu Gunnars tekst honum að
nýta til fulls sögugleði viðmælanda
og tengja saman mismunandi efn-
isþætti svo úr verður samfelld
heild.
Þegar meginmáli sleppir taka
við nafnaskrár, manna og hesta,
og ná þær yfir hátt í hundrað síð-
ur! Örugglega mun margur fínna
vorilm í vitum sér við lestur þess-
ara líflegu endurminninga.
Erlendur Jónsson
BOKMENNTIR
Ævisaga
KRISTBJÖRG
ÞORKELÍNA
Saga leikkonunnar Kristbjargar
Kjeld eftir Jórunni Sigurðardóttur.
310 bls. Útg Bjartur. Prentun: Gut-
enberghf. Reykjavík, 1995.
Verð kr. 2.980.
Leikhúslíf
KRISTBJÖRG ÞORKELÍNA.
Hvers vegna er bókin látin heita
svo? Leikkonan hefur ekki gengið
undir því nafni hingað til. Nöfn af
þessu tagi — karlanöfn með kven-
kynsendingum — voru í tísku um
aldamótin síðustu. Nú er öldin önn-
ur. Er höfundurinn ef til vill að gefa
í skyn að hér með sé lesandanum
hleypt inn á gafl hjá leikkonunni?
Honum standi til boða að kynnast
henni náið í eigin persónu, hún
muni koma til dyranna á morg-
unsloppnum og segja allt? Eða eiga
þetta að vera — á vondu máli sagt
— eins konar kumpánlegheit?
Skemmst er frá að segja að Krist-
björg Þorkelína er að vísu persónu-
saga. En trúnaðarmálum er ekki
veifað þar að óþörfu. Nokkuð er
greint frá bernsku og æsku leikkon-
unnar en mest þó frá starfi hennar
í leiklistinni — í leikhúsum og kvik-
myndum. Má því ætla að leikhús-
mönnum og áhugafólki um leiklist
þyki fengur að bók þessari. Leikkon-
an er búin að birtast á sviðinu í
fjörutíu ár, skila mörgu hlutverki
og standa sig með prýði. Að lestri
loknum véit maður meira um dag-
legt líf leikarans, bæði á sviði og
að tjaldabaki. Faglega hliðin fær
sína úttekt sem að líkum lætur. En
leikkonan gleymir ekki heldur til-
fínningalegu hliðinni. Mannlegi
þátturinn vegur augljóslega þungt
í athöfnum leikarans. Leikari er
geðbrigðum háður eins og aðrir.
Auk þess útheimtir list hans náið
samstarf við annað fólk. Svo marg-
ir eru nefndir hér til sögunnar —
menn og staðir og leik-
verk — að nafnalistinn
fyllir tólf síður.
Kristbjörg Kjeld
segir sem sé frá lífi og
starfi leikarans en
minna frá einkalífinu
að öðru leyti en því
sem það fléttast sam-
an við daglega starfið.
Þetta er saga leikkonu
með áherslu á fyrsta
atkvæði. Vafalaust er
frásögn hennar sem
slík nokkuð trúverðug.
Leikarinn er engin
hversdagshetja. Frem-
ur má segja að hann
sé hátt yfir hversdags-
Kristbjörg Kjeld
þar né leikbókmenntir«.
Frá sæti áhorfandans séð bar
ekki á öðru en Þjóðleikhúsið starf-
aði með sóma allan þann tíma sem
Guðlaugur var þar við stjórn. Þá
hörðu gagnrýni, sem hann varð fyr-
ir, oft og einatt, hefur því vafalaust
mátt rekja til annarra orsaka; sam-
skipta við einhverja
leikara og aðra sem
hagsmuna áttu að
gæta.
En meira um Guð-
laug. Sagt er að hann
hafi hlotið stöðuna
vegna þess að hann
hafi »sýnt ágæta stjóm-
unarhæfni sem formað-
ur framkvæmdastjóm-
ar alþingishátíðarinnar
árið 1930«. Það er ekki
rétt. Magnús Kjaran
hafði veg og vanda af
þeirri hátíð. Þar á móti
var Guðlaugur fram-
kvæmdastjóri lýðveldis-
hátíðar 1944. »Svo var
leikann hafinn. Eða svo kemur hann
að minnsta kosti fyrir sjónir áhorf-
endum. Einatt stendur hann í sviðs-
ljósinu. Verk sitt vinnur hann í ann-
arra augsýn. Fáir eiga fleiri sam-
starfsmenn. Og Kristbjörg Kjeld ber
samstarfsmönnum vel söguna.
Ómaklega er þó hallað á Guðlaug
Rósinkranz þjóðleikhússtjóra, sagt
að hann hafi ekki haft mikla reynslu
og jafnvel ekki heldur mikla innsýn
í innra starf leikhúss og listamanna
hann auðvitað félagi í Framsóknar-
flokknum,« segir ennfremur. Hvers
vegna »auðvitað«?
Þjóðleikhúsið er á fleiri en einum
stað kallað »óskabarn þjóðarinnar«.
Þau orð höfðu löngu fyrir daga þess
fest við allt annað og eldra fyrirtæki.
Gefið er í skyn að Sigurður Guð-
mundsson málari hafi verið á lífi
um 1890 eða 60 árum áður en Þjóð-
leikhúsið »opnar loks dyr sínar fyrir
áhorfendum«. Það reikningsdæmi
Gabriel Garc-
ia Marquez
gengur engan veginn upp. Sigurður
málari lést 1874, 41 árs að aldri.
Um Uppstigning Nordals, sem
sviðsett var 1966, segir svo: »Verk-
ið er gamaldags og mikið bókverk
sem gefur ekki mikla möguleika til
leiklistarlegrar túlkunar.« Hvað er
ekki gamaldags? Um það má deila.
Víst er að leikritið Uppstigningþótti
vera mikið framúrstefnuverk þegar
það var fyrst sett á svið tuttugu
árum áður. Hljóðlátt er það, satt
er það, en með þungum undir-
straumi og krefst því ýtrustu nær-
færni í túlkun; ágætt skáldverk en
varla meira bókverk en gekk og
gerðist á þeim tíma. Sögumaður
hefur sínar skoðanir og liggur ekki
á þeim. Höfundur hefur líka sínar
skoðanir og við þvi er ekkert að
segja ef rétt er með farið. En að
sjálfsögðu ber höfundur ábyrgð á
texta sínum gervöllum, einnig því
sem hann skráir eftir sögumanni.
Allir höfundar reyna að vanda
verk sitt. Hæfileikar og reynsla ráða
svo hvernig til tekst. Við ritun bók-
ar af þessu tagi þarf margs að
gæta. Munnlega frásögn þarf oft
að lagfæra áður en úr verður
greinargóður, prentaður texti. Upp-
hafning í stíl eins og: »Það er ólýs-
anlegt hvað það gefur mikinn kraft
þegar það skapast heildarflæði og
allir njóta sín . . . .« — hefur ekki
alltaf þau áhrif sem til var ætlast.
Þrisvar sinnum »það« í stuttri máls-
grein er líka of mikið af svo góðu.
Venjulegt mannamál er alla jafna
áhrifameira, eins þótt verið sé að
ræða merkileg málefni.
Fjöldi mynda prýðir bókina. Skýrt
og vel eru þær prentaðar en sumar
helst til smáar til að þeirra verði
að fullu notið með berum augum.
Erlendur Jónsson
Nýjar bækur
UM ÁSTINA ogannan fjára
eftir Gabriel Garcia Marquez í
þýðingu Guðbergs Bergssonar er
komin út. Þetta er nýjasta skáld-
saga Nóbelsskáldsins frá Kólumb-
Lr,-
Kveikja þessarar skáldsögu er
atvik sem henti höfundinn árið
1947 þegar
hann starfaði
sem blaðamaður
og fylgdist með
því þegar gam-
alt klaustur,
klaustur heil-
agrar Klöru var
rifið og tæma
þurfti fjölda-
margar grafir
undir því, eða
eins og segir í
formála: „Hið fréttnæma var að
finna í þriðja múrskotinu á megina-
ltarinu, við hliðina á púltinu með
Guðspjallinu. Legsteinninn fór í
mask um leið og hakinn lenti á
honum og lifandi hár sem var á
litinn eins og dökkur kopar hrundi
úr hólfinu.
„Ástin er mín eina hugsjón,“ var
einhverntíma haft eftir Garcia
Marquez og þungmiðja þessarar
bókar er hin sígilda spurning um
ástina,“ segir í kynningu.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin kom út í Heimsbókmennta-
klúbbi Máls og menningar ísíðasta
mánuði, en ernú komin á almenn-
an markað. Hún er 144 bls. prent-
uðí Svíþjóð. Kápuna hannaði Ro-
bert Guillemette. Verð: 2.980 kr.
• BLOSSINN er eftir John Hers-
ey. „Ótrúlegur atburður gerðist
fyrir 50 árum. Heilli stórborg var
á einu andartaks augnabliki eytt
með einni lítilli sprengju. Hátt í
hundrað þúsund manns létu lífið
samstundis, önnur hundrað þúsund
stórsködduðust af geislun og
bruna. Víst var það heimsfrétt,
þegar reginkraftur kjarnorkunnar
birtist í nær óskiljanlegri eyðingu.
Fjölvaútgáfan minnist nú þessa
atburðar með því að gefa út hina
sígildu bók Johns Herseys um hlut-
skipti borgarbúa, dauða og hörm-
ungar,“ segir í kynningu.
Bókin kállast í íslenskri þýðingu
Bergþóru Sigurðardóttur Bloss-
inn — Hírósíma borgin sem
hvarf. Hún skiptist í fjóra kafla;
Hljóðlaus blossi, Eldarnir loga,
Styrjöldinni lokið og Eftirköstin,
en auk þess fylgja margvíslegar
efnislegar upplýsingar um tildrög
og tæknilega þætti sprengingar-
innar.
Bókin er 160 bls. með fjölda
mynda sem teknar voru í vítinu.
Filmugerð annaðist PMS en prent-
un ogbókband G.Ben.-Eddaprent-
stofa. Verð 2.280. kr
Reynslu-
sagaí
ljóðum
GRÝTT var gönguleiðin eftir
Bimu G. Friðriksdóttur er skáld-
saga í bundnu máli. Þetta er fyrsta
bók Birnu. í
kynningu segir:
„Bók þessi er
skáldsaga,
reynslusaga al-
þýðukonu, sem
fædd var á síð-
ari hluta 19.
aldar og lauk
starfsævi sinni á
sauðskinns-
skóm með sigg
í lófum. Sagan
er öll í bundnu máli og saman-
stendur af u.þ.b. 1.000 ferhendum
með hefðbundnu íslensku rími.“
Bókin er 159 síður. Um prent-
vinnslu sá_ Ásprent/POB hf. á
Akureyri. Útgefandi er Asútgáfan
á Akureyri. Bókin er til sölu hjá
Önnu Halldórsdóttur í Hveragerði
og Svönu Halldórsdóttur á Dalvík.
Birnu G.
Friðriksdóttir