Morgunblaðið - 20.12.1995, Blaðsíða 4

4 B MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Felulitir
smyglarans
BÓKMENNTIR
Sög u r
DULARFULLI
FERJUMAÐURINN
Höfundur: Kristján Jónsson. Myndír:
Bjami Jónsson. Slgaldborg hf. 1995
— 23 síður 1380 kr.
EKKI fer það að
verða frétt að Skjald-
borg hf. sendi frá sér
afburða spennusögu rit-
aða af Kristjáni Jóns-
syni. Heldur ekki að
Skjaldborg sýni efninu
þann sóma að ráða snill-
inginn Bjarna Jónsson
til þess að myndskreyta.
Nei, þetta er að verða
eins víst og haust fylgir
sumri. Það er vel, því
margur krakkinn bíður
spenntur eftir, hvort
Kristján kunni meira að
segja frá Jóa, Pétri og Kiddýju
Mundu. í þessari bók eru þau skötu-
hjúin í starfskynningu í Reykjavík.
Eyrarvatn leggst sannarlega ekki í
dvala á meðan. Krakkar halda til
sundnáms í næsta þorpi. Æsist þá
leikur. Strax á fetjubátnum fer
snjöllum „afbrotafræðingum“ að
berast efni til myndar
sem vissulega reynist
ekki fögur. Aður dagur
nær kvöldi er spjátr-
ungurinn Kobbi orðinn
stoð og stytta sund-
kennarans, Jóakims,
þarf ekki að dýfa tá 1
vatn. Hvaða kverkatak
hefir Kobbi á ókunnug-
um manni? Hrepp-
stjórahúfa Ingimundar
og „endurhæfinga-
stöðin“ hans reynist
honum lítil sauðar-
gæra, svo augljósar
reynast úlfslappirnar.
Já, ekki reynist allt
sem sýnist, en Skafti sýslumaður,
Kiddý Munda, Jói, Pétur og fleiri
góðkunningjar koma lífi í skorður á
ný, líka í skrokk Kjartans, sem hætt
er kominn - fastur við akkeriskeðju
á sjávarbotni. Höfundur segir sög-
una að mikilli fimi, hraða og spennu
sem hrífur unglinga með sér. Höf-
undur sér fíkniefnadrauginn stækka
og stækka,- veit að hann nærist á
börnum og unglingum, leggur því
til orrustu við hann, því höfundur
ann börnum of heitt, til þess að
horfa á skrímslið bryðja þau, aðgerð-
arlaus. Bókin er því holl lesning á
hverju heimili. En ég vara ykkur
við, bókin er háskagripur á heimil-
um, þar sem matmálstíma er ekki
hægt að hnika, eða þar sem verið
er að lesa undir próf, því erfitt er
að leggja hana frá sér fyrr en lesn-
ing er öll.
Mikið hefði ég viljað hafa Kristján
við hlið mér, þá ég var að venja
skrokk við reyk „heldrimanna“ hér
fyrir 40 árum. Þá væri heilsan
kannski önnur, og ég með dug til
að lögsækja ríkið, sem fíkn mína
hefir nært öll þessi ár, framhjá toll-
vörðum, hreppstjórum og borðalögð-
um sýslumönnum. Það er munur á
Jóni og séra Jóni. Teikningar Bjarna
eru listavel gerðar, - falla svo að
efni, að vart verður betur gert.
Umhugsunarverð spennubók.
Sig. Haukur.
Kristján Jónsson
Það sem
við erum
BOKMENNTIR
Ljóó
SNIGLAPÓSTUR
eftir Birgi Svan Símon-
arson. Fótmál 1995.
BIRGIR Svan er
engum öðrum líkur í
ljóðum sínum. Það
sannar hann enn með
Sniglapóstinum, sem
er ellefta ljóðabók hans
að undanteknu ljóð-
aúrvali 1989. Hæfni
hans í að snerta hárfínt
athygli lesanda og ráða
síðan ferð hennar er
hljóðlát en ótvíræð.
Tuttugu og átta ljóð
eru í Sniglapóstinum.
Birgir Svan
Mislöng og misgóð en ná samt öll
í vitund lesanda með kjarna sínum.
Landið, árstíðirnar, örlögin, flétt-
að inn í hversdaginn eru aðalyrkis-
efni hans hér (bls. 16):
Bara
Að við gætum setið í myrkri
og borðað nýja uppskeru af
gijóti
setið í myrkri og látið kalt vatn
renna um æðar hússins.
Bara að við gætum lifað á
fegurð landsins
saumað föt úr þessu víðfræga
lofti.
Bara að hraunið og repið
breyttist í réttlæti
og við gætum setið saman í
myrkrinu
og vængstýft drauma.
Bara að við þyrftum ekki að standa upprétt
og horfast í augu.
Ljóðið Móðir kær segir allt sem
segja þarf um óblíð örlög á Iífs-
ferli. í því felst kaldranalegur sann-
leikur þess sem er - en um leið
skyggni á verðleika ásamt draum-
sýn sem í felst einlægt þakklæti
(bls. 15): / Ef þú hefðir ekki alltaf
þurft / að skúra sömu andlausu
gólfin .../
Skáldið yrkir líka um þá sem
lánlausir eru í erli daganna (bls.
20):
Kjaftfori drykkfelldi dagur
oft skorti þig sárlega monnípeníng
bijóstbirtu smók og næturstað
ég trúi að skuld mín vaxi.
Birgir Svan hefur fyrir löngu
haslað sér völl meðal athyglisverð-
ustu ljóðskálda samtíðarinnar. En
birtan hefur ekki enn fallið á verk
hans fremur en margra annarra
verðugra. Bókarkápa unnin af Guð-
rúnu Benediktu Elíasdóttur er eink-
ar geðfelld.
Jenna Jensdóttir
Skeggjastaða-
kirkja og -prestar
BÓKMENNTIR
Þjóöfræði
SKEGGJASTAÐIR
Kirkja ogprestar 1591-1995. Sig-
mar I. Torfason tók saman. Utgef.:
Sigmar I. Torfason í samvinnu við
Mál og mynd sf. 1995,199 bls.
ÁREIÐANLEGA er
mismunandi hvemig
menn ljúka embættisferli
sínum. Síra Sigmar Ingi
Torfason vígðist strax að
loknu guðfræðiprófi vet-
urinn 1944 til Skeggja-
staðaprestakalls á
Langanesströndum. Þar
átti hann síðan allan sinn
starfsaldur eða 44 ár uns
hann fékk Iausn frá emb-
ætti árið 1988 fyrir ald-
urssakir. Nú sendir hann
frá sér þessa bók sem
hann tileinkar fyrrum
söfnuði sínum. Það er
falleg og hlý kveðja og
varla hægt að skila af
sér ævistarfi rrieð betur viðeigandi
hætti.
Bók þessi lætur ekki mikið yfir
sér við fyrstu sýn. Hún er einkar
látlaus að ytra búnaði. Letur er smátt
og leturflötur stór. Það er því mun
meira lesmál á þessum 200 blaðsíð-
um en mann gæti grunað í fyrstu.
Bókin er í tveimur aðalköflum. Sá
fyrri, sem er langtum styttri, segir
frá Skeggjastaðakirkjum svo langt
aftur sem heimildir ná. Fyrst er kirkju
getið þar um 1200, en frá eignum
hennar segir ekki fýrr en 1367 í fyrsta
máldaga sem varðveist hefur. Af
seinni máldögum og
visitazíum höfum við
síðan Iýsingu kirkju og
eigna. Árið 1845 var
byggð timburkirkja sú
sem enn stendur og er
hún því oi-ðin 150 ára
gömul.
Vel má vera að sum-
um þyki lítið gaman að
lesa ævagamla mál-
daga, úttektarskýrslur
og visitazíuskýrslur. En
saga er það samt sem
margt getur sagt ef vel
er lesið.
Aðalkafli bókarinnar
segir frá Skeggjastaða-
prestum. Um einn er
vitað frá því fyrir 1500. Síðan verður
eyða til ársins 1591. Þar á eftir er
röðin samfelld, 26 prestar (ranglega
taldir 27 að því er mér sýnist). Höf-
undur hefur safnað saman öllum þeim
heimildum sem honum voru tiltækar.
Rakinn er æviferill prestanna, kvon-
fang, böm (stundum jafnvel drög að
niðjatali), embættisfærsla, búskapur
og sitt hvað fleira. Kemur margt upp
úr kafinu smátt bæði og stórt. Marg-
ar þessara lýsinga og frásagna eru
bráðskemmtilegar aflestrar, en stund-
um einnig fremur smásmugulegar og
langdregnar.
Sé að því hugað að Skeggjastaða-
prestakall hefur lengstum verið talið
með fátækari brauðum landsins, af-
skekkt, einangrað og erfitt yfirferð-
ar, getur maður undrast hversu lengi
sumir prestar hafa setið þar í emb-
ætti. En til þess að vegna þar vel
þurftu prestarnir að vera dugmiklir
búmenn. Skeggjastaðajörð þótti góð
bújörð fyrir þá sem kunnu að nýta
sér hana. Þetta kemur vel fram í
frásögnunum. Fróðlegt er að lesa að
á Skeggjastöðum sátu eitt sinn þrír
feðgar hver á eftir öðrum í liðuga
öld samtals. Einhver skemmtilegasta
frásögnin (og líklega lengsta) er frá-
sögn síra Jens V. Hjaltalíns sem þar
var prestur 1867-1873. Hún er áð
mestu tekin úr óprentuðum æviminn-
ingum hans. Fróðlegt hefði verið að
sjá það rit á prénti.
Nokkuð er af kveðskap eftir prest-
ana og aðra í bókinni og myndir eru
þónokkrar.
Það er ekki ónýtt fyrir verðandi
Skeggjastaðapresta að hafa þessa
bók undir höndum til að fræðast um
forvera sína, aðstæður þeirra og
þann stað sem þeir ætla að starfa
á. Sóknarfólki hlýtur hún einnig að
vera kærkomin og nokkurt framlag
er hún til sögu Islands.
Sigurjón Björnsson
Sigmar I. Torfason
Lengi má
manninn reyna
BOKMENNTIR
Barnabók
SVARTA NÖGLIN
eftir Gunnhildi Hrólfsdóttur. Mál og
menning, 1995 - 151 s.
GUNNHILDUR
skrifar hér um tvíbura
sem búa í Reykjavík
með fráskilinni móður
sinni. Tvíburarnir Hansi
og Gréta eru tíu ára og
tvö ár eru liðin frá því
foreldrar þeirra skildu.
Þau hafa gott samband
við föður sinn og nýju
konuna hans og tilveran
með mömmu sem er
flugfreyja er alls ekki
svo slæm. Vinirnir eru
líka margir og góðir.
Inn á heimilið flytur síð-
an Frissi og móðir
þeirra er greinilega hrif-
in af honum, enda er
hann tungulipur og góð-
ur við hana. Frissi geymir annan
persónuleika sem smátt og smátt
kemur í ljós.
Lífið er nokkum veginn í jafnvægi
þar til nýi maðurinn flytur inn en þar
með fer ýmislegt að fara úrskeiðis.
Inn í söguna fléttast líka leynifélagið
„Svarta nöglin1'. Leynifélagið leysir
spennandi lögreglumái og félagarnir
eru líka vel í stakk búnir til að njósna
um Frissa þegar þörf krefur.
Sagan um Svörtu nöglina og
krakkana sem taka þátt í leynifélag-
inu er hlý og mannleg og gaman að
sjá í barnasögum ömmur sem láta
að sér kveða og hafa bein í nefinu.
Höfundur lýsir vel óöryggi barnanna,
viðbrögðum þeirra þegar þeim er
ógnað en ekki síður hve
fljót þau eru að fyrir-
gefa og fá samúð jafn-
vel með þeim sem hafa
gert þeim verulega illt.
Þreytt mamma er líka
ótrúlega sein að trúa
þegar að henni er logið
og sér helst ekki annað
en það það sem hún
vill sjá. Eins og vera
ber skiptast á skin og
skúrir, skemmtileg
ferðalög og heimsóknir
til Vestmannaeyja sem
höfundur gjörþekkir.
Þessi innskot létta sög-
una og halda uppi hraða
frásagnarinnar.
Sagan er mjög
spennandi og engin leið að leggja
hana frá sér fyrr en henni er lokið.
I henni er spenna ævintýrsins þegar
krakkarnir eru í leynilögregluleik en
spennan er ennþá meiri og trúverð-
ugri þegar hún fjallar um mannleg
samskipti og tilfinningar barna sem
eru ein heima og óttast ennþá eina
símhringinguna.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Gunnhildur
Hrólfsdóttir
Úr sjóði
minninganna
BOKMENNTIR
Barnabók
SIGGI HREKKJUSVÍN
eftir Oddnýju Thorsteinsson. Halla
Sólveig myndskreytti. Fjölvaútgáfan,
1995 77 s.
UNDIRTITILL minninga höfund-
ar segir: Þegar lífíð var leikur: Ævin-
týri úr gömlu Reykjavík. Tilurð þess-
arar bókar er að sögn höfundar að
barnaböm hennar höfðu gaman af
að heyra um hvernig
börn léku sér í gamla
daga. Bókin hefst á að-
draganda að þjóðhátíð
1929 og sagt frá því
hvernig fullorðna fólkið
hugar að hlýjum fötum,
mat til hátíðarinnar og
hvernig sé mögulegt að
komast á staðinn þegar
einkabíllinn er ekki al-
gengt farartæki. Bókinni
lýkur svo á hátíðinni og
því sem höfundur upp-
lifði þar. Það sem er á
milli þessara tveggja
tengipunkta er safn
stuttra kafla, ýmist lýs-
ingar á leikjum, frásagn-
ir af því sem börn tóku
sér fyrir hendur fyrir rúmum 60
árum - og svo er líka í bókinni frá-
saga af dreng sem gengur undir
nafninu Siggi hrekkjusvin. Hann er
frá barnmörgu heimili, á erfitt og
stjúpi hans er vondur við hann og
lemur hann. Siggi finnur upp á ýmsu
sem tæplega teldist mjög alvarieg
afbrot í nútímanum en hann er for-
dæmdur og foreldrar vina hans
banna þeim að umgangast hann.
Loks kemur til sögunnar góðhjartað-
ur maður, Stefán, sem nær til hans,
hjálpar honum og byggir upp sjálfs-
traust hjá honum. Hann kemur hon-
um upp í sveit og í bókarlok er Siggi
á Þingvöllum og svo virðist sem hann
hafi náð tökum á tilveru sinni. Mynd-
ir Höllu Sólveigar eru litsterkar, líf-
legar og skemmtilegar
en miðað við myndina
á bls. 9 er ég ekki viss
um að listamaðurínn
hafi nokkurn tíma
hoppað í París! Það er
gaman að riíja upp
löngu gleymda leiki svo
sem „danskan",
„karlaparís" og „Yfir“,
en höfundur lætur ekki
þar við sitja og byggir
inn í bókina frásögn
af börnum Reykjavíkur
árið 1929-1930. Sagan
af Sigga hrekkjusvíni
og krökkunum í kring
gæti þjónað þeim til-
gangi að tengja saman
leiki og löngu liðin at-
vik en það tekst ekki fullkomlega
og frásögnin eru því nokkuð sundur-
laus. Prófarkalestri er talsvert ábóta-
vant.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Oddný
Thorsteinsson
Niðjatal Guðrúnar og
Guðmundar frá Gafli
ÚT er komið Niðjatal Guðrúnar Guð-
mundsdóttur og Guðmundar Jóns-
sonar frá Gafli í Víðidal. í ritinu eru
taldir upp allir niðjar þeirra hjóna
og birtar myndir af flestum þeirra
og mökum þeirra.
1 formála bókarinnar, sem ritaður
er af Jóni Torfasyni, segir meðal
annars svo: „Undanfarin ár hefur
Gísli Pálsson á Hofí gefið út hveija
ættartöiubókina af annarri um fólk
af norðlenzkum stofni. Nokkrum
áhugamönnum um ættfræði meðal
afkomenda Guðrúnar Guðmunds-
dóttur og Guðmundar Jónssonar kom
saman um að fá Gísla til að hafa
forgöngu um að safna saman upplýs-
ingum frá afkomendum þeirra og
skipa því saman í bók.“
Útgefandi er Gísli Pálsson, Hofi í
Vatnsdal, en bókin er aðeins til sölu
hjá útgefanda.