Morgunblaðið - 23.12.1995, Blaðsíða 2
2 B LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Sixtínska
guðsmóðirin
berunarinnar og þrett-
ándans, er hún sáraein-
föld, en svo yfirskilvit-
lega fullkomin og vel
máluð að við jaðrar að
hún sameinist guðdómin-
um.
Meginveigur mynd-
byggingarinnar felst í
jafnstrendum þríhyrn-
ingi, sem er tákn karl-
mennskunnar, getnaðar-
ins og hins skapandi
máttar almættisins.
Græna forhengið opnar
augliti skoðandans leið
inn í guðdómlegar víddir
himinhæða. María og
Jesúbarnið svífa hátt
uppi í skýjum, umkringd
rétt sýnilegum englask-
ara. Til hægri hliðar
krýpur heilagur Sixtus
páfi II (257-258). And-
aktug ásjóna hans, sem
beinist upp til guðsmóð-
urinnar, ásamt handar-
hreyfingunni er vísar út
úr myndinni, tákngerir
hlutverk hans sem milli-
göngumanns guðlegra
afla og jarðarbúa. And-
spænis honum krýpur
heilög Barbara, en helgir
dómar henni tilheyrandi
eru varðveittir í San
Sisto kirkju. Litlu engl-
arnir í forgrunninum,
sem virðast í senn svo
hugsi, og eins og hlusta
á himneskar raddir,
styrkja myndbygging-
una, gegna þýðingar-
miklu hlutverki sem und-
irstaða burðargrindar-
innar, loka henni. Aug-
Ijóslega yfirsást bæði
Rafael sjálfum og samt-
íðarmönnum hans hve
einstakt listaverk það
var sem þeir sendu til
svartmunkanna í San
Sisto í Piacenza, og hinn
mikli skrásetjari tím-
anna, Giorgio Vasari,
minnist á verkið með tak-
márkaðri hrifningu í rit-
um sínum. Það var svo
ekki fyrr en á 18. öld að
orðspor myndarinnar fór
að breiðast út, en þetta
er engin ný saga því
ýmis mögnuð sköpunar-
verk veraldarsögunnar
voru vanmetin og
gleymd um aldir, og næg-
ir að nefna hina óviðjafn-
legu fresku Piero della
Francesca i kirkjunni í
Arrezzo í nágrenni Flór-
ens.
Sixtínska Madonnan
var svo keypt til Dresden
af Ágústi III kjörfursta
af Saxlandi 1754, sem
einnig átti þátt i kaupum
á hundrað bestu myndum
hertogans af Modena tíu
árum áður, en þeir Ág-
ústamir þrír, sem allir
voru einnig konungar
Póllands, lögðu grunninn
að Jistrænni uppbygg-
ingu borgarinnar og mik-
ilfengleika hennar, en
það er síst ofsagt að hún
hafi verið eitt mikilfeng-
legt listaverk yst sem
innst.
Það var mikil stund
fyrir mig er ég á sínum
tíma heimsótti Dresden,
gekk inn um aðaldyr
Zwinger safnsins og í
langa og mikla álmu. í
glerskáp fremst gat að
líta eina fegurstu brynju
og völundarsmíði sem ég
hef augum litið, og til-
heyrði Ágústi III, sem
hafði viðurnefnið hinn
sterki. Eftir að hafa
skoðað málverk i mörg-
um sölum blasti loks
guðsmóðirin og Jesú-
bamið við á vegg innst í
álmunni, eins og fyrir-
burður úr öðmm heimi,
og var mér undarlega
innanbrjósts að virða
þetta sögufræga verk
fyrir mér. Það var svo í
Dresden, sem ég sá einna
skýrast og heildstæðast
dæmi um skyldleika völ-
undarsmíðar, listiðnað-
ar, hönnunar, byggingar-
listar og myndlistar, og
jafnframt í sinni hrein-
ustu og ótvíræðustu
framsetningu innbyrðis.
Sagt er að þjá fáum
megi fylgja þróun frá
einum stíl til annars á
jafn skýran og ótvíræðan
hátt og hjá Rafael. í Per-
ugia og Flórens, sem
marka hina eiginlegu
Etrúríu, kynntist hann
laufléttri skreytilist. í
höndum hans varð hún
að óviðjafnlegum hlut-
vöktum yndisþokka, sem
jaðraði við miðju hinnar
fullkomnu fegurðar. í
henni eru útlínur líkam-
ans svo eðlilegar og ná-
kvæmar að líkt hefur
verið við hreyfingar
ölduborðsins. Hér
streymir fram hin eðlis-
bundna og hugsæja feg-
urð sem á sér uppruna
djúpt i sálu listamannsins
og skynrænum kenndum
hans, frekar en myndefn-
inu sjálfu, samkvæmt
kenningu ýmissa heim-
spekinga endurreisnar-
innar. Þeir afneituðu því
að fegurðin væri falin í
hlutunum sjálfum, frekar
væri hún hin beina og
þroskaða lifun lista-
mannsins. í bréfl til vinar
sins áréttar Rafael nauð-
syn þess að virða vel fyr-
ir sér fagrar konur, til
að geta málað ímynd
þeirra, en ef það væri
ekki nóg yrði maður, vel
að merkja, að treysta á
hugsæið. Þetta skýrir
gagngert fegurðarímynd
háendurreisnarinnar, því
í eðli sínu var hún sér-
tæk, og fylgdi helst þeim
reglum sem jafnvægið í
myndbyggingunni bauð
hverju sinni, eins og kem-
ur svo fagurlega fram í
myndum hans sjálfs.
Þótt málverk Rafaels
séu til á ótal eftirprent-
unum og í bókum, jafnast
skoðun þeirra ekki á við
þá lifun, að standa aug-
liti til auglitis við frum-
gerðirnar, og hvað Sixt-
ínsku guðsmóðurina
snertir réttlætir hún ein
fullkomlega pílagríms-
ferð til borgarinnar við
Saxelfi.
Bragi Ásgeirsson
Róttækar hugmyndir menningarmálaráðherra Tékklands
Vill leggja
sjálfan sig niður
RITHÖFUNDURINN Pavel Tigrid ætlar sér að eiga stuttan stans
í stóli menningarmálaráðherra. Hann vonar að enginn eftirmað-
ur setjist í þann stól, heldur taki við listaráð hins opinbera.
PAVEL Tigrid langar helst
af öllu til að loka fyrir
fullt og allt menningar-
ráðuneyti Tékkneska lýð-
veldisins en það kann að hljóma
undarlega vegna þess að hinn 78
ára gamli rithöfundur er menning-
armálaráðherra landsins. Hann
sneri heim úr útlegð á síðasta ári
til að taka embættið að sér en finnst
að ráðuneytið allt og menningar-
stefna beri keim af arfleifð kom-
múnismans. Lýðræðisstjórn eigi að
hafa sem minnst afskipti af list og
listsköpun.
„Listin“ hafði það gott á komm-
únistaárunum, segir hann í samtali
við blaðamann The New York Tim-
es. Flokkurinn hafi verið mjólkur-
kýr og hún hafi mjólkað vel. Fé
hafi verið veitt á báða bóga, til leik-
húsa, kvikmyndagerðarmanna, en
með einu skilyrði; engin stjómmála-
tengsl. „Þetta voru nokkurs konar
mútur.“
Nú hefur frelsi í stjórnmálum
tekið við af kommúnisma, tékk-
neska stjómin fæst ekki lengur við
að „múta“ listamönnum og menn-
ingarmálaráðuneytið er því óþarft
að mati Tigrid. Starfsmennirnir 220
halda uppi „skelfilegu skrifræði“
sem étur upp það fé sem ætlað er
til listamannanna. Auk þess telur
ráðherrann að tími sé kominn til
að óperur, leikhús og ballettar fari
á stúfana og leiti sér stuðnings hjá
einkaaðilum.
En eftir 21 mánuð í embætti
hefur Tigrid einnig komist að því
að breytingar taka tíma. „Ég hafði
rangt fyrir mér þegar ég taldi að
leggja mætti ráðuneytið niður á
einu til tveimur árum. Núna tel ég
að fimm ár þurfi að koma til viðbót-
ar - ekki meira.“ Með öðrum orð-
um, Tigrid hefur komist að því að
hinar róttæku hugmyndir hans eiga
ekki upp á pallborðið hjá pólitískum
andstæðingum, ríkisstarfsmönnum
og allra síst listamönnunum sjálf-
um.
„Menningarböðull"
Á sama tíma og hópur rithöfunda
og málara andæfði ríkjandi stjórn-
arfari kommúnista og hætti á of-
sóknir og fangavist, treystu leikar-
ar, söngvarar og dansarar á ríkis-
'styrki. Nú hefur féð að mestu leyti
horfið, kvikmyndaiðnaðurinn hefur
verið einkavæddur og margir leik-
arar og leikstjórar basla við að láta
enda ná saman.
Þeir beina spjótum sínum að
Tigrid, saka hann um að vera menn-
ingarböðul ríkisstjómar Vaclav
Klaus, sem leggur mikla áherslu á
hraðar efnahagsumbætur. Telja
þeir hann ennfremur úr tengslum
við tékkneskt listalíf þar sem hann
hafi verið fjóra áratugi í útlegð.
Hann á svar við því: „Ég var
kallaður heim frá útlöndum einfald-
lega vegna þess að forverum mínum
hafði ekki tekist ætlunarverkið.
Þessi gagnrýni beinist ekki að mér
fyrir að hafa mistekist. En ég geri
mér grein fyrir því að ég er hluti
af raunsærri ríkisstjórn sem starfar
í markaðsumhverfi. Ég á mér enga
framtíð í stjórnmálum og ég tek
ekki þátt í pólitískum leik. Eg er
78 ára og mun snúa aftur til Frakk-
lands þegar þessu er lokið.“
Tigrid gefur lítið fyrir fullyrðing-
ar um að hann þekki ekki heima-
land sitt. í heimsstyijöldinni síðari
starfaði hann í Bretlandi fyrir BBC-
útvarpið, og sá um útsendingar
þess á tékknesku. Hann sneri aftur
til Tékkóslóvaíku árið 1945 en yfir-
gaf landið að nýju árið 1948 þegar
kommúnistar tóku völdin. Fyrsti
áfangastaður hans var Þýskaland
þar sem hann vann við útvarpsstöð
sem sendi út tékkneskt efni til
Tékkóslóvakíu. Þá hélt hann til
Bandaríkjanna þar sem hann kom
á fót ársfjórðungsriti á tékknesku,
Vitnisburði. Hann settist að í
Frakklandi árið 1960 þar sem hann
hefur sent frá sér fjölda bóka, auk
þess sem hann hélt útgáfu ritsins
áfram.
„Hugmyndin að baki Vitnisburði
var ékki að þar væri rit flótta-
manna, heldur menningar- og
stjórnmálarit, sem ætlast var til að
lesið yrði í Tékkóslóvakíu," segir
Tigrid og bætir því við að á meðal
fjölmargra rithöfunda, sem birtu
efni í blaðinu undir dulnefni, hafi
verið Vaclav Havel, sem nú er for-
seti landsins. „Ég fylgdist því náið
með því sem gerðist í heimalandi
mínu. Ég hef verið svo hrokafullur
að segja að ég hafi víðtækari þekk-
ingu á tékknesku listalífi en margir
þeirra sem hafa búið hér alla ævi.“
Breytingar - ekki kreppa
Þeim sem segja að tékkneskt
listalíf sé í kreppu, svarar hann því
að það gangi nú í gegnum breyting-
ar. Margt af því sem áður var á
könnu menningarmálaráðuneytis-
ins, hefur nú færst til annarra ráðu-
FERSKT OG FRAM-
SÆKIÐ TÍMARIT
Nýir ritstjórar, Jón Karl Helgason og Ró-
bert H. Haraldsson, hafa séð um útgáfu
Skírnis á þessu ári. I samtali við Orra Pál
Ormarsson segja þeir að þrátt fyrir langa
sögu sé tímaritið enn ferskt og framsækið
og hafi fulla burði til að fylgja tímanum.
SKÍRNIR er eitt elsta tímarit
í Evrópu — hefur verið gef-
inn út árlega frá 1827 af
Hinu íslenzka bókmennta-
félagi í Kaupmannahöfn og frá 1890
í Reykjavík. Var hann í fyrstu al-
mennt frétta- og menningarrit en
sameinaðist Tímariti Hins íslenzka
bókmenntafélags 1904. Síðan hefur
Skírnir sinnt öllum sviðum íslenskra
fræða og á síðari árum einnig heim-
speki og öðrum fræðigreinum. Tíma-
ritið kemur út tvisvar á ári.
„Saga Skírnis er orðin löng og
hefðin sterk,“ segir Jón Karl Helga-
son sem ásamt Róberti H. Haralds-
syni var ráðinn ritstjóri tímaritsins
fyrir ári síðan. „Fyrir skömmu frétt-
um við af Hollendingi nokkrum sem
hugsaði Skírni þegjandi þörfina.
Hann ritstýrði að sögn næstelsta
tímariti í Evrópu sem er þó nokkrum
árum yngra en Skírnir og átti hann
sér þá ósk heitasta að Skírnir færi
að lognast út af. En því fer fjarri.“
Jón Kari er bókmenntafræðingur
að mennt og hafði starfað í eitt og
hálft ár með forverum þeirra Ró-
berts, Vilhjálmi Árnasyni og Ástráði
Eysteinssyni, áður en hann tók við
ritstjórastarfinu og var því flestum
hnútum kunnugur. „Sá tími var mér
mjög gagnlegur," segir hann, „og
tiyggir æskilegt samhengi í útgáfu
ritsins." Róbert sem er menntaður
í heimspeki hafði aðeins tengst
Skírni sem áskrifandi og greinarhöf-
undur, en hann bjó að reynslu sem
ritstjóri tveggja greinasafna sem
Siðfræðistofnun gaf út. Ritstjórarnir
segja að þrátt fyrir langa sögu sé
Skírnir ferskt og framsækið tímarit.
Þeir benda á að ritið hafi tekið um-
talsverðum breytingum á undan-
förnum árum og tíminn eigi eftir
að leiða í ljós hvort breyttar áherslur
verði lagðar í kjölfar ritsLjóraskipt-
anna.
„Skírnir varð mun almennara rit
í tíð Vilhjálms og Ástráðs," segir Jón