Morgunblaðið - 23.12.1995, Blaðsíða 4
4 B LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KVEÐJU STUNDIN
NÁLGAST
Leiklistarunnendur
muna vafalaust flestir
eftir uppfærslu Litháans
Rimasar Tuminas á Má-
vinum eftir Tsjekhov í
Þjóðleikhúsinu fyrir
tveimur árum. Hann er
nú kominn aftur ásamt
löndum sínum, Vytautas
Narbutas, leikmynda- og
búningahönnuði, og
Faustas Latenas tón-
skáldi til að setja upp í
Þjóðleikhúsinu leikrit um
mesta flagara allra tíma,
Don Juan, eftir eitt fræg-
asta leikskáld Frakka,
Moliére. Þröstur Helga-
son spjallaði við Rimas
um nýstárlega sýn hans
á verkið og leiklistina
yfirleitt.
DON JUAN eftir franska
leikskáldið Moliére
(1622-1673) fjallar um
einn mesta elskhuga
allra tíma; mann sem konur dýrk-
uðu en karlar hötuðu. Don Juan
gerði hvað sem er til að fá þá konu
sem hann vildi, hann var flagari,
ósvífinn, siðlaus og samviskulaus.
Samt sem áður var hann iðulega
eins og sakleysið uppmálað í tærri
ást sinni á konum, ást sem er
ódauðleg en dró hann engu að síður
til dauða. Við hlið Don Juans stóð
auðmjúkur þjónn hans, Sganarelle,
sem aðstoðaði hann í kvennamálun-
um með endalausar siðapredikanir
á vör.
Þetta verk er litháíski leikstjórinn
Rimas Tuminas að setja upp í Þjóð-
leikhúsinu en frumsýnt verður ann-
an í jólum. Fyrir tveimur árum setti
Rimas upp Mávinn eftir Tsjekhov í
sama leikhúsi og hlaut fyrir það
Menningarverðlaun DV. Eins og þá
koma nú með honum landar hans,
Vytautas Narbutas, leikmynda- og
búningahönnuður, og Faustas Lat-
enas tónskáld en þeir þremenningar
hafa unnið saman til fjölda ára.
Neyðist til að sviðsetja
Enn eru nokkrir dagar til
stefnu,“ segir Rimas, þegar ég spyr
hvort hann sé tilbúinn til að segja
frá túlkun sinni á verkinu, „og enn
er mikill munur á þeirri mynd sem
nú er á sýningunni og lokagerð
hennar." í raun og veru eru þó
aðeins þrír dagar til stefnu; „þrír
dagar og þrjár nætur,“ bætir hann
við og kímir.
Að sögn Ásdísar Þórhallsdóttur,
aðstoðarleikstjóra og túlkanda,
þykja vinnubrögð Rimasar nýstár-
leg meðal annars vegna þess að
sýningin er í mótun fram á síðasta
dag; því sé það svo að þegar aðeins
þrír dagar séu til stefnu sé enn
margt óklárað, hugmyndavinnunni
sé jafnvel ekki lokið. „Ég er ekki
búinn að raða saman hugsanabrot-
unum,“ segir Rimas, „hef ekki
steypt þeim saman í eina heildstæða
hugmynd. Að einhverju leyti fínnst
mér ég kannski vera að fara út af
„ÉG LÍT á Don Juan sem
mikinn mann með stóra sál.
Hann er listamaður og eiiítið
á skjön við samfélagið, í bar-
áttu við meðalmennskuna
sem birtist í Sganarelle,"
segir Rimas Tuminas, leik-
stjóri.
„EFTIR dauða Don Juan sest
Sganarelle svo i stól hans;
maðurinn sem bar ekkert
skynbragð á lífslistina, hinn
forheimskaði samfélags-
þræll. í því felst tragedía
ieiksins."
Morgunblaðið/Kristinn
Morgunblaðið/Kristinn
DON JUAN gerði hvað sem er til að fá þá konu
sem hann vildi: hann var flaeari. ósvífinn. siðlaus oer samviskulaus.
sporinu sem ég var upphaflega á.“
Rimas segist vera maður litla
leikhússins, kammerleikhússins. „í
vinnu minni stefni ég ætíð að því
að sýningin fylli út í rými leikhúss-
ins; allt húsið á að vera undirlagt
af sýningunni. í litlu leikhúsunum
set ég því upp sýningar án þess
beinlínis að setja þær á svið. Þetta
er aðferð sem felur það líka í sér
að leikararnir leika sýninguna án
þess að vera að leika. í jafnstóru
húsi og Þjóðleikhúsinu neyðist ég
hins vegar til að sviðsetja, rýmið
er of mikið til að hægt sé að láta
sýninguna fylla út í það. Ég er því
að kljást við annan stíl en ég er
vanur sem hefur kannski ýtt mér
eilítið út af sporinu."
Dauði Don Juan
Rimas Tuminas er lágvaxinn og
grannur, með svart hár og skegg,
dökk augu, eilítið dramatískt and-
litsfall. Hann talar með djúpri og
lágri rödd, einbeittur á svip, yfir-
vegaður en gýs öðru hveiju. Hann
er orðsins maður, mælskur og eins
og leikstjórnarstíllinn gefur til
kynna er hugmyndaauðgin mikil.
Sýningar hans bera mikilli túlkun-
argáfu glögg merki; hann veltir upp
nýjum hliðum á gömlum verkum.
En um leið er hvert verk honum
tilefni til sjálfsskoðunar, eins og
fram kemur í spjalli okkar.
„Mig langar til að þessi sýning
segi söguna af morðinu á Don Juan,
dauða Don Juan en ekki um þá
refsingu sem hann hlýtur fyrir lí-
ferni sitt vegna þess að hann gerði
ekkert illt. Líklega hef ég syndgað
meira en Don Juan en einhverra
hluta vegna er ég á lífi enn, jörðin
hefur einhverra hluta vegna ekki
opnast og gleypt mig. Að vissu leyti
set ég þessa sýningu upp til að
gera eins konar yfirbót, til að frelsa
mig frá syndum mínum.
Samfélag manna er grundvallað
á ákveðnum siðferðisreglum. Öll
reynum við að viðhalda þeim, rækta
þær með okkur; við reynum að líta
í eigin barm og gera betur. í þessu
samhengi getum við litið á Don
Juan sem uppsprettu hins illa, sem
tákn siðleysis. Ög þess vegna þurf-
um við að losa okkur við hann,
samfélagið þarf að koma honum
fyrir kattarnef svo við getum lifað
í friði og ró, svo samhljómur verði
aftur meðal manna.
Það verður hins vegar ekki fyrr
en seinna sem við munum skilja að
við drápum ekki rétta manninn;
fyrst þurfum við að losa okkur við
eigin siðferðisbresti, lygina, óheið-
arleikann, allt hið neikvæða.
Don Juan er á aldur við mig,
aldri þegar fólk horfir aftur og end-
urmetur gjörðir sínar, gagnrýnir sig
sjálft. Maður er orðinn þreyttur, það
er fátt sem manni þykir þess vert
að trúa á, það lítur ef til vill út
fyrir að ég elski en ég efast sjálfur
og ég finn að það er eitthvað sem
mig langar til en löngunin er veik.
Eitt sinn var ég ungur, ég átti mér
drauma og var kraftmikill en svo
er ekki lengur.
Þetta er einmitt staða Don Juan
í uppfærslu minni. Við sjáum hann
veikan og þreyttan reyna að verja
sig 'fyrir hinum sjálfsgagnrýnu
hugsunum. En um leið sjáum við
fortíðina að baki honum, við sjáum
í honum þann Don Juan sem hann
einu sinni var og við þekkjum best.
Á þessum erfiða aldri þegar lífs-
viljinn er að bresta berst Don Juan
hjálp frá manni að nafni Sganar-
elle; hann er þjónn sem vill hjálpa
til á lokasprettinum, ýta honum nær
dauðanum, skerpa harminn og kvöl-
ina. Eftir dauða Don Juan sest
Sganarelle svo í stól hans; maðurinn