Morgunblaðið - 23.12.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1995 B 7
Á fæðingarhátíð frelsarans
TÓNLIST
Sígildir diskar
HÁNDEL
G. F. Handel: Messías. Margaret
Marshall (S), Catherine Robbin (MS),
Charles Brett (KT), Anthony Rolfe-
Johnson (T), Robert Hale (B), Saul
Quirke (drengja-S). Monteverdi-kór-
inn og English Baroque Soloists u.
stj. Johns Eliots Gardiners. Philips
432 297-2. Upptaka: DDD, London
11/1982. Lengd (2 diskar): 2.17:08.
Verð: 2.999 kr.
EF UNDAN er skilin Jólaórat-
óría Bachs er ekkert sígilt andlegt
tónverk tengdara jólunum en órat-
óría Hándels, Messías. Það bregzt
aldrei um vetrarsólhvarfaleytið: í
hvert skipti, allt frá forleiknum og
tenóraccompagnatóinu Comfort ye,
my people til lokafúgu kórsins,
Amen, smýgur ólýsanlegur ylur
vonar og gleði þessa meistaraverks
kirkjutónmenntanna um sálarkytru
hlustandans, enda ber það öll auð-
kenni innblásturs á efsta stigi. Trú-
lega hafa fá jafnfyrirferðarmikil
tónverk heillað jafnmargar kyn-
slóðir — og verið samin á jafn-
skömmum tíma (þ.e.a.s. á þrem
vikum; skv. handriti hafið 22. ág-
úst 1741 og lokið 12. september).
En það er allt of kunnugt til að
eyða þurfi um frekari orðum. Eftir
stendur, að Messías er slíkur horn-
steinn í hveiju plötusafni, að menn
vanda sérstaklega til valsins þegar
að kaupum kemur, vitandi að
frammistaða flytjenda þarf að duga
manni í áratugi.
Sem betur fer er um auðugan
garð að gresja og með sífellt fleiri
yfírfærslum eldri vinyl-hlemma til
viðbótar við nýgræðinginn verður
gróðurvalið á geislamiðlinum æ
fjölbreyttara. Messías er öðrum
barokkverkum fremur bundið
sterkum rómantískum flutnings-
hefðum, sem sagnrétta stefnan síð-
ustu áratugi hefur ekki alveg náð
að kveða niður. Þeir, sem muna
eftir tímum stórra hljómsveita í
barokktúlkun, geta nú nálgazt upp-
tökur allt frá því um miðja öldina,
þeirra á meðal í útsetningu Moz-
arts, sem lét sig ekki muna um að
láta kollegann liðna njóta framfar-
anna í orkestrun 40 árum eftir
frumflutninginn í Dyflinni, er hann
bætti við tréblásurum og básúnum
og þótti (þá) öllum sjálfsagt. Thom-
as Beecham lét skella málmgjöllum
í Halelúja-kórnum og kipptu fáir
sér upp við það. Messías þoldi þetta
allt saman og meira til; tónlistin er
í senn það náin og „grand“, að 200
manna uppfærslur virðast eiga
jafnvel við og smásjárlið eins og
The Scholars á Naxos með 11
strengi og 14 manna kór.
Hin gömlu kynni gleymast ei og
gildir það ekki sízt um Messías,
að margir binda sitt trúss við eina
upptöku fram á efri ár. Aðrir taka
sér far með tízkuvagninum og
yngja upp í safninu með „upphaf-
legri“ túlkun, þótt mótsagnarkennt
kunni að hljóma. Því vitaskuld fékk
bautasteinn af þessari stærðargr-
áðu ekki að hvíla lengi óáreittur í
Bragatúni fyrir upphafsfrumheij-
um eins og Harnoncourt, Pinnock
og Gardiner.
Útgáfa Gardiners frá 1982 er
líklega meðal hinna fyrstu slíkra í
Bretlandi, þar sem verkið þykir
þjóðardjásn og rómantíska túlkun-
arhefðin er sterkust, og hefur án
efa þurft dirfsku til að hrófla við
henni, jafnvel með sagnfræði og
heimildarrýni að vopni. Engu að
síður fær maður á tilfinninguna,
að Gardiner fari hálfgerða meðal-
leið, því allar tiktúrur og rembingur
við að reyna að gera eitthvað sem
engir aðrir hafa gert eru furðu lítt
áberandi hér miðað við mann, sem
einmitt þá er í því að negla nafn
sitt á stjórnandahimininn. Hin ýkta
„bjölludýnamík“ sem enn var alls-
ráðandi í kórréttri upphaflegri bar-
okkstrengjatúlkun um 1980 er í
þessu tilviki innan auðþolanlegra
marka og drengjasópraninum með-
al einsöngvara er ekki att á ósyngj-
andi flúr-forað líkt og Harnoncourt
gerði í Das Alte Werk-upptökunum
af Bachkantötum heldur er stráksi
aðeins settur í hinn viðráðanlega
kafla And there were shepherds
biding, þar sem barnslegur sakleys-
istónninn þjónar mestum tjáning-
artilgangi.
Þó að English Baroque Soloists
spili eins og englar og einsöngvar-
arnir — einkum efstu þijár fullorð-
insraddirnar, Marshall, Robbin og
Brett — syngi eftirminnilega vel,
þá eru það söngvarar Monteverdi-
kórsins sem mest hirða lárviðar-
laufið fyrir einstaka hljómþýðu,
nákvæmni og sprækleika. Hin fis-
léttu tempó Gardiners eru sem snið-
in fyrir kórinn í F.or unto us a child
is born og His yoke is easy, en þó
að þeir félagar „læðupokist" inn í
Halelújakórinn mikla — óskiljanleg
lýti á annars ljómandi plötu — þá
eiga þeir líka til kraft og höfga,
þótt sumum þætti kórinn kannski
óþarflega spar á slíkt. Alveg jafn-
hrífandi og LSO-kórinn var í hinni
aldarfjórðungsgömlu útgáfu sir
Colins Davis er hann þó ekki, enda
ber sá Messíasarkór af að mínu
viti. Upptakan er hvöss og fín.
PASSÍUTÓNLIST
Heinrich Schiitz: O bone Jesu, fili
Mariae, helgikonsert (SWV 471).
Dietrich Buxtehude: Membra Jesu
Nostri, kantötubálkur (BuxWV 75).
Monteverdi-kórinn, English
Baroque Soloists og Fretwork u.
stj. Johns Eliots Gardiners. Archiv
427 660-2. Upptaka: DDD, Ham-
borg 1990. Lengd: 72:42. Verð:
1.899 kr.
SUMIR skynja aldirnar í Iitum.
Þeirra á meðal er undirritaður, fyr-
ir hveijum öldin fimmtánda er t.d.
heiðblá, sú 16. gulbrún, sú 18. gljá-
rauð, o.s.frv. Af hveiju sautjánda
öldin, tími þeirra Schiitz (1585-
1672) og Buxtehudes (1637-1707),
er biksvört, er ekki gott að segja;
kannski er það bara vegna yfir-
borðslegra sjónhrifa frá öllum þess-
um samtímamálverkum af svart-
klæddum prestshjónum með stein-
svip. Öllu skemmtilegri er þó sá
möguleiki, að aldarfarið lýsi sér
með táknrænum lit, og á þar sautj-
ánda öldin vissulega inni fyrir
svörtu ef haft er í huga mann-
skætt þijátíuárastríðið, galdraof-
sóknirnar, einokunarverzlunin og
ríghörð rétttrúnaðarlúterskan í
Norður-Evrópu.
Haldinn slíkum fordómum er
kannski skiljanlegt hversu lítið 17.
aldar tónlistin hefur hingað til höfð-
að til manns, a.m.k. fram að því
er tónskáldin fóru að ráða við nýja
dúr/moll-kerfið. Það er að vísu
ekki réttlátt gagnvart ótvíræðum
snillingi eins og Schutz, sem enn
um miðja öldina er með annan fót-
inn í heimi kirkjutóntegunda fyrri
tíma. Það heyrist bezt á litlu perl-
unni hans við latneskt miðalda-
helgikvæði, „Ó góði Jesús, Maríu
sonur“ í rondóformi með einsöngsr-
esitatíf og dúetta innan um 6-radd-
að kórviðlag í beinlínis frábærum
flutningi Monteverdi-kórsins og
gömbuleikaranna í Fretwork-kvint-
ettnum. Kvæðið er kennt við Bern-
harð frá Clairvaux, þann er kom
fyrstu krossferðinni á koppinn.
Eiginlega er misráðið að tefla
þessum diski fram um jól, því tón-
listin er tengd píslarsögu páskanna.
Kantötubálkur Buxtehudes við
annað latneskt miðaldakvæði um
fót Jesú, kné hans, hönd, síðu,
bijóst, hjarta og andlit er að stíl
næsti bær á undan Bach, en á sam-
merkt með verki Schutz að vera
þrungið svipaðri miðaldadulúð, sem
lengi eimdi eftir í þýzkri lútherskri
kirkjutónlist á 17. öld, sérstaklega
í passíutónlistinni. Einnig hér
fremja Monteverdi-félagar og
Gardiner snilldarflutning og vekja
þá spurningu, hvort fornmúsíkin
sé ekki þeirra sterkasta hlið.
Membra Jesu nostri var tileinkað
vini Buxtehudes, Gustaf Dúben,
tónlistarstjóra við sænsku hirðina
í Stokkhólmi, og flutt þar, en að
vísu aldrei í heild, eins og smíði
þess gefur þó til kynna að sé ætlun
tónskáldsins. Hugarheimur verks-
ins og framsagnarmáti kunna að
virðast fjarrænir nútímahlustend-
um. En í þessum flutningi vinnur
tónlistin fljótt á; hún er sem sköpuð
fyrir stund íhugunar og kyrrðar
eftir jólaamstrið og á raunar erindi
hvenær árs sem er. Upptakan heyr-
ist vera nánast fullkomin, líkt og
við á um flest frá Archiv.
Ríkarður Ö. Pálsson
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYMDLIST
Önnur hæð
Alan Charlton sýnir út des.
Galleri Sólon íslandus
Myndaröð eftir Sölva Helgason.
Gallerí Sævars Karls
Þór Elís Pálsson sýnir.
Gerðuberg
Sýn. VerGangur til 8. jan.
Gallerí Birgir
Gunnar M. Andrésson sýnir til 15. jan.
Gallerí Geysir
Ásdís Sif og Sara María sýna til 7. jan.
Gallerí Fold
Jólasýning og í kynningarhorni Shen
Ji til 7. jan.
Listasafn Siguijóns Ólafssonar
Sýning á völdum andlitsmyndum eftir
Siguijón Ólafsson stendur í allan vet-
ur.
Listhúsið, Laugardal
Eva Benjamínsdóttir sýnir til ára-
móta, kertastjakasýning og Pía Rac-
helan Sverrisd. fram að jólum.
Listhús 39
Samsýn. „Englar og erótík" til 31. des.
Mokka
Sýningin „Stríð“.
TOMLIST
Laugardagur 23. desember
Kósý f hádegisleikhúsi Leikfélags
Reykjavíkur kl. 12. Barnakór Öldu-
túnsskóla á Sólon íslandus kl. 16.
Föstudagur 29. desember
Tónleikar Styrktarfélags íslensku óp-
erunnar verða endurteknir í kvöld kl.
23.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Þrek og tár fös. 29. des.
Kardemommubærinn fim. 28. des.
Don Juan frums. 26. des.
Glerbrot 5. jan.
Borgarleikhúsið
Lína Langsokkur lau. 30. des.
BarPar fos. 29. des.
Hvað dreymdi þig, Valentína? fös. 29. des.
íslenska mafían frums. 28. des.
Við borgum ekki, við borgum ekki fös.
29. des.
Hafnarfjarðarleikhúsið
Hermóður og Háðvör sýnir Himnaríki
fös. 29._ des.
Sólon Islandus
Brúðuleikhús Hallveigar Thorlacius mið.
27. des. kl. 15.
Loftkastalinn
Rocky Horror fim. 28. des., fós.
Leikfélag Akureyrar
Sporvagninn Gimd frums. 3. dag jóla
Upplýsingar um listviðburði sem óskað
er eftir að birtar verði í þessum dálki
verða að hafa borist bréflega fyrir kl.
16 á miðvikudögum merktar. Morgun-
blaðið, Menning/listir, Kringlunni 1, 103
Rvík. Myndsendir: 91-5691181.
Styrktartónleikar
í Víkurkirkju
Fagradal. Morgunblaðið.
NÚ í desember hélt
barnakór Víkurskóla
undir stjórn Önnu
Björnsdóttur tónleika
til styrktar Þórunni
Friðriksdóttur sem fór
til Svíþjóðar í bein-
mergsskiptaaðgerð,
með henni til aðstoðar
út fór Haraldur Krist-
jánsson sóknarprestur
Mýrdælinga. Barna-
kórinn fékk sér til að-
stoðar kammerkór
Skálholtskirkju undir
stjórn Hilmars Arnar
Agnarssonar, sem
einnig lék undir á orgel
með báðum kórunum.
Kórarnir sungu að-
allega jólalög og ung
stúlka, Birta Ólafsdótt-
ir frá Torfastöðum í
Biskupstungum, söng
einsöng, einnig söng
kór Víkurkirkju nokk-
ur lög. Tónleikarnir
tókust vel þrátt fyrir
flensufaraldur sem hrjáði
börnin.
Þórunn hefur nú gengist
undir mergskiptiaðgerðina
og að sögn Guðlaugar Guð-
mundsdóttur hefur hún tekist
vel, þó að enn sé eftir að sjá
hvort líkaminn sættir sig við
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
UNNUR Björk og Sigrún Dóra
ásamt organistanum Hilmari Erni.
nýja merginn. Opnuð hefur
verið bók í Landsbankanum
í Vík nr. 71255 og hafa þegar
safnast um 250.000 krónur til
styrktar Þórunni frá félög-
um, fyrirtækjum og einstakl-
ingum.
Mozart við kertaljós
TÓNIIST
Árbæjarkirkja
KAMMERTÓNLEIKAR
Cameratica flutti verk eftir
Wolfgang Amadeus Mozart.
Fimmtudagurinn
21. desember, 1995.
TÓNLISTARFLOKKURINN
Camerartica hefur að undanförnu
haldið tónleika í nokkrum kirkjum,
undir yfirskriftinni „Mozart við
kertaljós" og flutt þtjú verk eftir
meistarann, Divertimento nr. 3
K.138, kvartett fyrir flautu og
strengi, K. 285 og klarinettukvintett-
inn fræga K. 581. Þeir sem leika í
Camerartica eru Ármann Helgason
klarinettuleikari, Hallfríður Olafs-
dóttir, flautuleikari, Hildigunnur
Halldórsdóttir og Sigurlaug Eðvalds-
dóttir, fiðluleikarar, er skiptu með
sér að leika 1. fiðlu, Guðmundur
Kristmundsson á lágfiðlu og Sigurð-
ur Halldórsson sellóleikari, allt góðir
tónlistarmenn, sem þegar hafa aflað
sér mikillar leikreynslu.
Tónleikarnir hófust á Diverti-
mento nr.3, K. 138, sem eru í raun
strengjakvartett og var Mozart þá
aðeins 16 ára, er hann samdi þijú
slík verk. Um sama leyti var hann
að semja tónlistina við óperuna Lucio
Silla og eru uppi getgátur um að
kvartettarnir þrír, K.136, 137 og
138, sem kallaðir eru Divertimento,
líklega svo nefndir af einhveijum
öðrum en Mozart, því að formi til
eru þetta litlar ítalskar sinfóníur, sem
eftir er að fullvinna. Talið er líklegt
að Mozart hafi jafnvel ætlað síðar
að bæta við óbó og hornröddum.
Alfred Einstein heldur því fram, að
Mozart hafi samið þessi verk til að
geta gripið til þeirra á meðan hann
var að semja tónlista við Lucio Silla,
væri hann t.d. beðinn um sinfóníu.
Verkið sem Camerartica lék, K.138,
er sinfónískt að gerð og í lokakaflan-
um er margt sem minnir jafnvel á
Johann Christian Bach. Strengjaleik-
ararnir með Sigurlaugu á 1. fiðlu,
léku verkið mjög skemmtilega og
auðheyrt að góður samleikur er að
verða til með þessum ungu lista-
mönnum, sem birtist hvað best í létt-
um lokakaflanum og þá ekki síður í
hinum sinfóníska upphafsþætti
verksins, sem var einstaklega vel
fluttur.
Annað verk tónleikanna var kvart-
ett fyrir flautu og strengi, K.285,
sem Mozart samdi fyrir herra de
Jean, ríkan Hollending er bjó í Mann-
heim. Eitthvað átti Mozart í vand-
ræðum með að innheimta höfundar-
launin, því de Jean uppástóð, að tveir
þeir seinni af þremur sem hann pant-
aði, væru ekki fullunnin verk. Það
er þó ekki hægt að merkja nein
vinnusvik í þeim fyrsta, sem félag-
arnir í Camerartica léku að þessu
sinni. Hallfríður Ólafsdóttir lék á
flautuna og var leikur hennar og
strengjanna í fyrsta og þriðja þætti
mjög góður. Miðþátturinn er eitt
frægasta flautustef Mozarts og ef
eitthvað er hægt að finna að leik
Hallfríðar, hafi hann verið einum of
hratt leikinn, svo að þessi und-
urfagri tóngaldur var ekki eins fal-
lega syngjandi og undirritaður hefði
kosið.
Tónleikunum lauk með klarin-
ettukvintettinum, en tónmál þessa
ægifagra verks minnir á einstaka
tónmyndir og hljómskipan sem litar
Töfraflautuna. Ármann Helgason lék
á klarinettið en 1. fiðlu stýrði Hildi-
gunnur Halldórsdóttir. Ármann er
glæsilegur klarinettisti og lék verkið
mjög vel og sama má segja um stren-
gjaleikarana, að allt var fallega og
af öryggi gert. Eins og fyrr segir
er að skapast með þessum hópi gott
samspil og samvirkni í túlkun, eins
og heyra mátti í ýmsum grípandi
tónmyndum tilbrigðakaflans. Ár-
mann er að hasla sér völl sem einleik-
ari og er túlkun hans oft mjög fal-
lega og persónulega útfærð og tón-
myndunin ótrúlega fögur og syngj-
andi. Margir telja að kórallinn hjá
strengjunum í upphafi verksins og
innkoma klarinettsins, segi til um
allt sem skiptir máli í kvartettinum.
Víst er, að fá verk grípa svo frá
fýrsta tóni, eins klarinettukvintettinn
og var leikur félaganna, en þó sér-
staklega Ánnanns, mótaður af þessu
göldrótta upphafi.
Undirritaður hefur ekki áður heyrt
tónleika í Árbæjarkirkju, en þessi
litla kirkja er mjög vel hljómandi.
Það truflaði nokkuð að loftræstingin
var í gangi, með sínum þunga mót-
omið. Árbæingar gætu stofnað til
tónleikahalds á kammertónlist í
kirkjunni, því kirkjan er frábært
kammertónleikahús. Þar með óskar
undirritaður öllum gleðilegra jóla og
að allt verði til farsældar á komandi
ári.
Jón Ásgeirsson