Morgunblaðið - 24.12.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Edda Þórarinsdóttir Morgunbiaðið/Svemr
Það er tekið
að birta
*
A Lindargötu 6, nánast við fótskör Þjóðleik-
hússins, hefur Félag íslenskra leikara sínar
höfuðstöðvar. Formaður og framkvæmda-
stjóri félagsins er Edda Þórarinsdóttir leik-
kona. Skrifstofa hennar er uppi í risinu og
þar er líka fundarherbergi leikara.
Guðrún Guðlaugsdóttir ræddi við Eddu
fyrir skömmu um starf hennar fyrir Félag
íslenskra leikara og ákveðin atriði úr
lífshlaupi þar fyrir utan.
AF MÖRGU er að taka, lífið
hefur verið Eddu gjöfult
en um leið einnig harð-
skeytt. Hún er fædd árið
1945 í Reykjavík, elst sex barna
Þórarins Guðnasonar læknis og Sig-
ríðar Theodórsdóttur jarðfræðings.
Hún stundaði nám við Menntaskól-
ann í Reykjavík í tvo vetur en fór
svo í Leiklistarskóla Leikfélags
Reykjavíkur og lauk þaðan prófi
vorið 1967. Hún hefur leikið mörg
veigamikil hlutverk á leiksviði og var
í nokkur ár fastráðin leikkona við
Þjóðleikhúsið. Hún er nú að hefja
sitt annað þriggja ára kjörtímabil
sem formaður Félags íslenskra leik-
ara.
„Þetta er umfangsmeira starf en
fólk gerir sér grein fyrir í fljótu
bragði," segir Edda um formanns-
og framkvæmdstjórastöðuna. „Þótt
ekki séu nema 330 félagar í FIL þá
er þetta flókið, lítið félag. Innan
sinna vébanda hefur það ekki aðeins
leikara heldur einnig óperusöngvara,
Iistdansara og leikmynda- og bún-
ingahöfunda. Mesta vinnan er í
kringum ýmiskonar kjaramál.
í félaginu eru sjö deildir og mán-
aðarlega eru haldnir fundir með full-
trúum allra deilda og rætt það sem
efst er á baugi innan félagsins og
deildanna. Vissulega eiga félagsmenn
hjá okkur mikla samleið en eigi að
síður eru sérsamningar fyrir hverja
og eina stétt. Samskiptin eru líka
mikil út á við. Ég er t.d. fulltrúi FÍL
í Bandalagi íslenskra listamanna, sem
er mjög þarfur félagsskapur, á fund-
um þar hitti ég fulltrúa allra list-
greina, sem er afar mikilsvert. Einnig
á ég sæti í Leiklistarráði íslands, Leik-
listarsambandi íslands og skólanefnd
Leiklistarskóla íslands, svo eitthvað
sé nefnt.
Loks eru svo samskiptin við út-
lönd. Þau eru mikil og fara heldur
vaxandi. Einkum eru samskiptin
mikil milli Norðurlandaþjóðanna.
Þau eru mikilvæg og við Islendingar
græðum líklega einna mest á þeim,
okkur hættir um of til einangrunar,
staðsetningar okkar vegna og vegna
smæðar markaðsins. Á þessum
tæknitímum breytast allir hlutir
hratt, svo sem flytjendaréttindi,
gervihnattafjarskipti og svo fram-
vegis. Það er mikið atriði að fylgjast
með hvað er að gerast á þessum
vettvangi úti í hinum stóra heimi
og þar hafa Danir verið duglegastir
að setja sig inn í málin og reynst
okkur eins og besti stóri bróðir.
Atvinnuhorfur leikara
Félag íslenskra leikara er líka í
samtökum sem heita FIA, Federati-
ori of International Actors, alþjóða-
samtök leikara. Þar hef ég ekki ver-
ið nógu dugleg að fylgjast með,
bæði af því ég gerði mér framan
af ekki grein fyrir hversu mikilvægt
það er, en það rann endanlega upp
fyrir mér í nóvember sl. þegar ég
sótti fund samtakanna í Madrid, svo
var hitt að ég átti illa heimangengt
meðan Fróði minn lifði." Edda Þór-
arinsdóttir missti einkason sinn,
Fróða Finnsson, úr krabbameini fyr-
ir rösku ári, hann hafði þá barist
af mikilli hörku fyrir lífi sínu í ijög-
ur ár. „Meðan Fróði lifði var hver
stund svo mikilvæg. Það að fara
tvisvar á ári á tveggja daga fund
til Norðurlanda þótti mér nánast
sóun, ég reyndi að vera eins fljót í
förum og ég gat og eitt sinn, þegar
ég fór á FIA fund til Kaupmanna-
hafnar, þá kom hann með mér og
við héldum svo áfram niður Evrópu
og gerðum ferðina að fríi - svo kom
að því að slíkt var ómögulegt," seg-
ir Edda.
Eftir nokkra þögn berst talið að
þeim breytingum sem þátttaka í
Evrópusambandinu myndi hafa á
hag leikara. „Ef við íslendingar ger-
um eins góðar kvikmyndir framveg-
is og verið hefur að undanförnu þá
munu þær fara víða. Tungumálið
ætti ekki að verða þar neinn þrö-
skuldur. Ýmist er settur texti inn á
myndir eða þær talsettar. Ef íslensk-
ir leikarar ætluðu hins vegar að
reyna fyrir sér á leiksviði erlendis
er góð tungumálakunnátta lykilatr-
iði, það væri t.d. ekki vitlaust að
efla verulega kennslu í ensku og
norðurlandamálum fyrir leikaraefni.
Tungumálaerfiðleikar standa öðrum
félögum í FÍL, svo sem óperusöngv-
urum, listdönsurum og leikmynda-
og búningahöfundum, ekki fyrir þrif-
um.“
Við komum næst inn á atvinnu-
horfur leikara á íslandi. „Atvinnu-
•ieysi meðal leikara er töluvert, í og
með af því að þeim fer fjölgandi.
Svolítiil hópur leikara er á atvinnu-
leysisbótum um þessar mundir. Það
eru aðeins rösk fjögur ár síðan leik-
arar gátu fengið slíkar bætur. Leik-
arar eru vaxandi stétt, þijú ár af
hverjum fjórum útskrifast átta nýir
leikarar og svo kemur margt fólk að
utan eftir að hafa lokið þar Ieiklist-
amámi. Fólk er orðið ófeimnara við
að notfæra sér atvinnuleysisbætur
en áður var. Viðhorfín hafa breyst
sem betur fer, fólk skammast sín
ekki lengur fyrir að taka við atvinnu-
leysisbótum ef nauðsyn krefur.
Það er mikil gróska í leiklistinni
þótt fólk hafi ótryggar tekjur af
henni. Það vinnur með atvinnuleik-
hópum að uppsetningu hinna ýmsu
verka, gjarnan eftir íslenska höf-
unda. Atvinnuleysisbæturnar geta
þannig í sumum tilvikum óbeint
auðgað listalíf okkar. íslensk leikrit-
un blómstrar af því að rithöfundar
eiga meiri von til þess að koma leik-
verkum sínum á fjalirnar heldur en
væri ef leikhópanna nyti ekki við.
Það má því segja að þetta sé gras-
rót íslenskrar leiklistar og leikritun-
ar. Leiklistarráð kemur inn í þetta
dæmi. Það hefur ákveðna upphæð
til ráðstöfunar á ári hverju, 14 millj-
ónir króna. Ég veit að margar um-
sóknir berast á hveiju ári um fjárút-
hlutun til sviðsetninga. Hóparnir fá
sjaldnast það sem dugar fyrir upp-
setningarkostnaði, jafnvel þótt allir
gefi sína vinnu, en þessi stuðningur
gerir þessa starfsemi þó mögulega."
Breytingar og erfiðleikar
Edda var í hópi þeirra níu lista-
manna sem sagt var upp störfum
þegar Stefán Baldursson tók við sem
þjóðleikhússtjóri. „Það var ekki stað-
ið rétt að þessum uppsögnum þann-
ig að leikhúsinu var gert að greiða
hópnum laun í eitt ár. Þegar þetta
var hafði Fróði sonur minn þegar
gengið í gegnum sína fyrstu með-
ferð vegna krabbameinsins. Honum
virtist hafa batnað og allir voru von-
góðir um að stríðið væri unnið. Þetta
var tímamótaár í lífi mínu að ýmsu
leyti. Fyrir það fyrsta skildum við
hjónin." Edda hafði ung að árum
gifst Finni Torfa Stefánssyni Iög-
fræðingi og tónskáldi. „Það var ekki
aðeins í einkalífinu sem ég stóð á
krossgötum. Eftir starfslok í Þjóð-
leikhúsinu var nauðsynlegt að taka
nýja stefnu. Ég ákvað að fara í há-
skólann og lagði stund á bókmennta-
fræði og fannst það viðfangsefni
afskaplega skemmtilegt. Þetta voru
tímar mikilla breytinga hjá mér.
Snemma vors 1992 var ég svo
kosin formaður Félags íslenskra
leikara. Ég hafði þá hreint ekki
hugsað neitt til þátttöku í félagsmál-
um. Ég hafði að vísu verið ritari
félagins í kringum 1980 en þegar
félagar mínir í leiklistarstétt stungu
upp á að ég gæfi kost á mér í þetta
starf ákvað ég að slá til. Ég var þá
að fara af launaskrá Þjóðleikhússins
og þurfti að sjá fyrir mér og Fróða.
Að vísu stóð hugur minn til frekara
náms í bókmenntafræði en við nán-
ari íhugun tók ég sem sagt aðra
stefnu og sé ekki eftir því, það er
alltaf hægt að fara í skóla. Engin
vinna hefði getað hentað mér eins
vel og þessi á því erfiða veikindatími-
bili sem nú fór í hönd. Veikindi Fróða
tóku sig upp á ný og þá var ómetan-
legt að geta svolítið ráðið vinnutíma
sínum.
Vegna sjúkdóms síns þurfti Fróði
oft að leggjast inn á deild 11E á
Landspítalanum og oftast fékk hann
herbergi með tveimur rúmum svo
við Finnur gátum skipst á að vera
hjá honum á nóttu sem degi. Fróði
var mikið í tónlistinni og ætlaði sér
að verða tónskáld. Hann spilaði í
hljómsveitum nánast allan þann tíma
sem hann barðist við sjúkdóminn.
Það var dýrmætt fyrir hann að fá
þessa góðu þjónustu á deild 11E.
Þar gat hann verið með gítarinn sinn
og alla þá tónlist sem hann vildi
hlusta á. Herbergið varð stundum
meira eins og hljóðver en sjúkra-
stofa. Síðast en ekki síst mátti hann
hafa vini sína hjá sér eins og hann
vildi. Það verður aldrei fullþakkað.
Á deildinni var eldhús og þar
gátu vinirnir fengið sér brauðsneið
ef þeir voru svangir, þetta var næst-
um eins og heimili. Eg tók t.d. einu
sinni mynd af vinunum i heimsókn
á spítalanum. Þeir voru átta og sátu
og lágu allir hlæjandi í kringum
Fróða. Fróði var þannig gerður að
hann talaði ekki mikið um sjúkdóm
sinn, hann gaf kannski vinum sínum
stutta skýrslu um líðan sína og
meðferðina en vildi svo lala um eitt-
hvað skemmtilegra. Á deildinni var
mikið af veiku fólki og það dóu
margir, en við lokuðum herberginu
og reyndum að búa til okkar heim-
ili. Þarna hafði ég mína skrifstofu
að hluta til. Einnig hjálpaði mér í
starfi mínu sá mikli skilningur sem
ég mætti meðal félaga minna. Það
auðveldaði mér sannarlega að koma
inn í starfið að þekkja nánast alla
félagana, margir þeirra voru vinir
mínir og fyrrum starfsfélagar. Þeir
sem voru með mér í stjórn félagsins
voru yndislegir við mig, þegar Fróði
var mikið veikur og ég komst ekki
til vinnu þá gat ég hringt í mitt fólk
og treyst því að það gengi í brýn-
ustu verkin.
Vonir daprast
Sjúkdómur Fróða tók sig upp
þrisvar sinnum. Meðferðin fólst í
lyfjagjöf. Þá lá hann gjarnan inni í
fimm daga, síðan átti hann kannski
frí í tvær vikur. Hann gat því tekið
þátt í lífinu, samið tónlist, æft og
spilað á tónleikum með hljómsveit-
inni sinni. Eftir að hann hafði geng-
ið í gegnum svona meðferð í sjö
mánuði virtist' öll meinsemd vera
horfin. Hann var frískur í heilan
vetur og gat lokið þriðja bekk í
Menntaskólanum í Reykjavík. Um
sumarið gat hann unnið í fiski eins
og hver annar frískur unglingur. Það
var ekki fyrr en í ágúst það sumar
sem hann greindist í annað sinn.
Þá var hann settur í geisla auk lyfja-
meðferðarinnar. Aftur var haldið að
hann væri sloppinn. Aftur varð hlé
á veikindunum. Hár hans fékk að
vaxa á ný. Þannig gekk þetta þrisv-
ar sinnum. Veikindin og þjáningarn-
ar gerðu Fróða að þroskaðasta
manni sem ég hef þekkt. Hann sagði
einhveiju sinni við mig: „Lífið er svo
skemmtilegt að þótt ég þurfi að vera
í krabbameinsmeðferð alla ævi þá
tek ég því, bara ef ég fæ að lifa.“
En hann dó aðoins nítján ára gamall.