Morgunblaðið - 30.12.1995, Síða 2

2 B LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LESIÐ I MALVERK
Táknsæi
UM þessar mundir og fram til
21. janúar stendur yfir gagnmerk
sýning í van Gogh-safninu í Amst-
erdam, sem mikla athygli hefur
vakið og getið er veglega í heims-
pressunni.
Er um að ræða yfirlit á lífsverki
þýska málarans, myndhöggvarans,
grafíklistamannsins og arkitektsins
Franz von Stiick, sem um sína daga
var ásamt Franz von Lenbach dáð-
asti málarafursti Munchenborgar.
Er þetta liður í kynningu á samtíð-
armönnum van Goghs, sem aðhyllt-
ust öðru fremur táknsæið - „sym-
bolismann" - í myndlist og tökiust
nýskaparar um sína daga. Áður
hafa verið haldnar sýningar á verk-
um eftir George de Feure, Odilon
Redon, Maurice Denis og Emile
Bernard. Þessi er sögð umdeilanieg-
ust af þeim, fyrir þá sök að Stiick
var hvað öfgakenndastur í táknsæi
sínu, sem einkenndist af hugsjóna-
stefnu „messianisma" og þung-
lyndi. Einkum vegna þess að eitt
aðal myndefni hans var hin hættu-
lega óútreiknanlega og munúðar-
fullaltona „femme fatale“. Stiick
telst öðru fremur málari hins innra
í hinu ytra, hinnar holdlegu lífshvat-
ar og þeirrár sálarorku sem henni
tengist, í búningi munúðar og íburð-
ar, „Eros & Patos“ eins og það
nefnist.
Framkvæmdin kemur okkur við
á margan hátt, því hún upplýsir
sitthvað í norrænni list, sömuleiðis
þeirra listamanna er ruddu veginn
hér á landi, því það var öðru frem-
ur í smiðju táknsæisins, sem Einar
Jónsson leitaði. Táknsæi kemur
einnig greinilega fram í myndum
FRANZ VON
STÖCK
(1863-1928)
„MUNÚГ, um
1891/„Sfinx“,
1904
Ásgríms og Kjarvals, auk þess að
vottar fyrir því í elstu myndum
Jóns Stefánssonar. Til táknsæisins
sótti Edvard Munch ýmsar hug-
myndir sínar, þótt innsæi hans
væri annað og útfærslan hrárri og
úthverfari, og það birtist ennfremur
greinilega í leikritum Ibsens og
Strindbergs. Hvað Munch og
Strindberg áhrærir er kvenhatur
þeirra velþekkt, en frekar má nefna
það ótta við hina altgleypandi konu,
blóðsuguna, sfinxinn og amazónuna
sem tortímandi áhrifavald og tíma-
þjóf, er sýgur hinn skapandi kraft
úr einstaklingnum.
í samtíðinni sótti Stuch áhrif
einkum til hinna tímalausu og
táknsæu mynda Arnolds Böcklins,
en einnig myndheims Fernands
Khnopffs, og svo langt aftur í list-
söguna og til fornaldarinnar, jafn-
framt manna eins og Hans Holbeins
yngri (1497-1543), sem var hans
mikla fyrirmynd.
Um er að ræða fyrstu yfirlitssýn-
ingu á verkum Stucks utan Þýska-
lands og Austurríkis, sem segir
nokkra sögu. Telst einkum merkileg
fyrir þá sök, að hún upplýsir hinar
miklu áherslu- og viðhorfsbreyting-
ar sem orðið hafa í listheiminum á
allra síðustu árum með tilkomu ör-
tölvunnar, nær óheftu upplýsinga-
flæði og fortíðina í beinu sjónmáli.
Svo til fyrirvaralaust eru ýmsir þeir
dregnir fram í dagsljósið, sem til
þessa hefur þótt gáfumerki að út-
hrópa, og fullyrða að hafi skrifað
innstæðulausar ávísanir á listasög-
una. Hér má einkum nefna Vín-
arbúann Gustav Klimt, sem var
merkisberi og í forsvari, hann sagði
þau markandi orð, að 'lífið ætti allt
í gegn að vera vígt listrænum at-
höfnum og áformum. Klimt hefur
verið skotspónn fræðinga og nú-
listamanna framan eftir öldinni, en
er nú mjög í sviðsljósinu. Þannig
vinnur tíminn með eða á móti nú-
listaverkum, og er sýnu afdrifarík-
ast og merkjanlegast á dögum þjóð-
félagsumróts, tæknibyltinga og
uppstokkunar, svo sem tvær heims-
styijaldir eru til vitnis um, ásamt
hvörfum síðustu ára.
Franz von Stuck var einn í hópi
svonefndra aðskilnaðarsinna í
Munchen (Múnchner Sezession) og
jafnframt áhangenda táknsæistefn-
unnar, sem tóku afstöðu gegn við-
tekinni „salonlist", eftirgerð og
náttúrusæi tímanna, þrengdu sér
djúpt undir skel hins ytra. Þeir
sögðu skilið við hina hefðbundnu
listímynd og ögruðu samtímanum
með því að mála draumsýnir og
ofskynjanir í stað hins sýnilega
veruleika. Sköpuðu goðfræðilegan
heim óraunverulegra fígúra tákn-
sagna og sviðsmynda, voru lengst-
um umdeildir en teljast nú fullgildir
og með ásunum í listþróuninni.
Stúck reisti sér hús í nýklassísk-
SÉÐINN í einn sal Villa Stiick, að Prinsregentenstrasse 60 í Miinchen.
Meinlaus mafía
„EN ÞAÐ er Þröstur Leó Gunnarsson sem ber af öðrum í þessari sj
hversu fantagóður leikari hann er, tvimælalaust einn af okkar bestu,
LEIKLIST
Leikfclag
Reykjavíkur
ÍSLENSKA MAFÍAN
Eftir Einar Kárason og Kjartan
Ragnarsson Leikstjóri: Kjartan
Ragnarsson Leikendur: Ari Matthí-
asson, Árni Pétur Guðjónsson,
1 Bryndís Petra Bragadóttir, Eggert
Þorleifsson, Ellert A. Ingimundar-
son, Felix Bergsson, Guðmundur Ól-
afsson, Hanna María Karlsdóttir,
Helga Braga Jónsdóttir, Magnús Ól-
afsson, Margrét Helga Jóhannsdótt-
ir, Pétur Einarsson, Sóley Elíasdótt-
ir, Valgeir Skagfjörð og Þröstur Leó
Gunnarsson. Sviðsmynd: Axel Hall-
kell Jóhannsson. Lýsing: David Walt-
ers. Búningar: Þórunn Elísab.et
Sveinsdóttir. Tónlist: Valgeir Skag-
fjörð. Leikhljóð: Baldur Már Arn-
grímsson.
ÞÆTTIR úr sögu Killjan-fjöl-
skyldunnar er viðfangsefni íslensku
mafíunnar, nýja leikrits þeirra Ein-
ars Kárasonar og Kjartans Ragn-
arssonar. Fjölskylda sú er sprottin
út úr tveimur skáldsögum Einars
Kárasonar, Heimskra manna ráð-
um og Kvikasilfri, en þeir Einar og
Kjartan vilja að leikritið sé metið á
eigin forsendum, enda fylgi það
ekki bókunum að öðru leyti en því
að sækja þangað persónur og
nokkra atburði sem siðan sé spunn-
ið við, bætt og breytt að vild.
Það eru þrír ættliðir Killian-fjöl-
skyldunnar sem koma við sögu.
Frásagnarháttur leikritsins er end-
urlit: Litið er til fortíðar, nokkrir
örlagaríkir atburðir úr fjölskyldu-
sögunni rifjaðir upp í gegnum sam-
tal Kobba Kalypso (Eggert Þorleifs-
son) söngvara og fjölskylduvinar
og Halldórs Bárðarsónar (Ari Matt-
híasson) sem er af þriðju kynslóð
fjölskyldunnar 'og ætlar sér að
verða rithöfundur (Halldór B. Kill-
ian). Tíminn er sjötti og sjöundi
áratugurinn og til að lífga upp á
stemmninguna syngur Kobbi
Kalypso nokkra vinsæla slagara frá
þeim árum af og til meðan atburða-
rásinni vindur fram. Hérna höfum
við sem sagt eina leiksýninguna enn
sem fjallar um nána fortíð á léttan
hátt, þótt ívafíð sé alvarlegt, og er
sagan krydduð með tónlist. Þetta
virðist vera efni sem leikhúsmenn
telja nokkuð öruggt að veðja á til
vinsælda.
Pétur Einarsson leikur Sigfús
Killian, ættfaðir Killiananna, gaml-
an draumóramann og gullgrafara
sem kom bílapartasölunni Frama á
legg, fjölskyldufyrirtæki sem elsti
sonur hans, Litli Fúsi (Guðmundur
Ólafsson) helt tryggð við_ á meðan
bræður hans Vilhjálmur (Ámi Pétur
Guðjónsson) og Bárður (Þröstur
Leó Gunnarsson) leituðu á önnur
gjöfulli mið. Pétur var sannfærandi
sem gamall og stoltur karl sem
farinn er að mýkjast örlítið í ell-
inni. Sólveigu hina norsku (fyrrver-
andi) konu hans leikur Margrét
Helga Jóhannsdóttir. Hiutverk
hennar er lítið og gefur ekki tilefni
til mikilla tilþrifa. Norski hreimur-
inn er það kómíska element sem
hún skartar, en satt að segja er
hann hvorki trúverðugur né tiltölu-
lega fyndinn hjá Margréti Helgu.
Bræðurnir Vilhjálmur og Bárður,
sem hafa erft gullgrafaraeðli föður
síns, eiga þann draum æðstan að
komast í góð efni á sem skemmst-
um tíma, þótt leiðir þeirra að mark-
inu séu ólíkar. Kannski er draumur-
inn um skjótfengið fé einn af þeim
íslensku draumum sem hvað iífseig-
astur hefur verið á þessari öld, eða
allt frá því að þjóðin skreið úr
moldarkofunum og fór að hópa sig
saman í bæjum og borgum. En lífs-
háttur Litla Fúsa, að hætta engu
heldur halda sínu á þurru, lifa spart,
nýta það sem aðrir henda og eiga
væna sparisjóðsbók er ekki síður
íslenskur. Guðmundur Ólafsson
leikur Litla FúSa af innsæi og ör-
yggi og var persónusköpun hans
ein sú besta í sýningunni. Lára
systir þeirra bræðra (Hanna María
Karlsdóttir) er karakter sem erfítt
er að kannast við öðruvísi en sem
(bókmennta)týpu sem fer yfir
klisjumarkið: Kaldlynd, framagjörn
kona, sem metur eigin „karríer“
meira en sína nánustu og bregst
nauðstöddu tengdafólki sínu.
Hanna María virðist eiga í erfíðleik-
um með að túlka þessa persónu,
leikur hennar virkar krepptur og
óeðlilegur og raddbeiting einkenni-
leg, hún virðist hrópa eða kalla
hveija setningu.
En það er Þröstur Leó Gunnars-
son sem ber af öðrum í þessari
sýningu. Hann sýnir hér enn á ný
hversu fantagóður leikari hann er,
tvímælalaust einn af okkar bestu.
Bárður Killian verður ljóslifandi
karakter í túlkun Þrastar Leós:
storhuga fjárglæframaður sem tefl-
ir á tvær hættur og er veikur fyrir
víni, en mesta góðmenni inn við
beinið. Viihjálmur bróðir hans,
bankastjóri og síðar tugthúslimur,
hefur sama stórhug og bróðir hans,
en er slægari og hefur ekki það
góða innræti sem einkennir Bárð.
Arpi Pétur Guðjónsson náði ekki
að nýta sér þá möguleika sem per-
sóna hans býður upp á. Leikur hans
olli vonbrigðum, var flatur og blæ-
brigðalaus. (Hvar er sá leikari sem
fór á kostum í Kontrabassaleikara
Súskinds um árið?) Reyndar komu
fáir leikarar á óvart í þessari sýn-