Morgunblaðið - 30.12.1995, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. DESÉMBER 1995 B ö
um stíl, Villa Stiick, við eitt af breið-
strætum Miinchenborgar, Prinzreg-
entenstrasse, sem er innarlega á
þeirri miklu götu, á hæð bak við
eitt af minnismerkjum borgarinnar,
súluna með friðarenglinum, og ber
númerið 60. Það var eins konar
musteri og tákn fyrir metnað lista-
mannsins í lífi og list, hliðstæða við
hús keppinautarins Lenbachs, sem
nú er víðfrægt borgarlistasafn.
Húsgögnin öll í æskustílnum „Jug-
endstíl" (Art Nouveau), og hönnuð
af honum sjálfum, jafnframt lág-
myndir og skúlptúrar, en hann telst
fremstur fulltrúi stílbragðanna í
Miinchen. í myndum Stiicks má
finna öll höfuðstílbrögð tímanna,
svo sem æskustíl, áhrifalist ogtákn-
sæi, „Jugendstíl, impressjónisma og
symbolisma". Æskustíllinn, með
frumatriðum áhrifalistar og tákn-
sæis, í mynd munúðar fagurfræði
og íburðar, teljast höfuðeinkenni
listar hans.
Ég var vel vitandi um þetta hús
og listamann er ég á námsárum
mínum bjó um skeið hjá greifafrú
nokkurri í sömu götu og örfáum
húsalengdum frá villunni, en það
var á tímum er nafn hans var enn
hulið þögn og gleymsku, húsið lok-
að og var ekki opnað almenningi
fyrr en 1968, átta árum eftir að
ég var á brott.
Stiick hafði látist seinni hluta árs
1928, en þá var mikið pólitískt
umrót í Þýskalandi, er lauk með
valdatöku Hitlers í janúarlok 1933.
Umrótið átti sinn þátt í að hann
var flestum gleymdur í fjóra ára-
tugi, en vel að merkja ekki Hitler,
því Stiick var álitinn einn af uppá-
haldsmálurum kanslarans, og ein
mynda hans hékk yfir arninum á
Berechtsgaden. Þá hélt einræðis-
herrann mikið upp á málverkið
„Syndin“ sem var máluð 1893, og
má það vera einhverjum vísum til
ihugunar. Sterkar líkur eru fyrir
þvi, að aðdáun Hitlers hafi einmitt
átt sinn þátt í áhugaleysinu á lista-
manninum í áratugi eftir stríð, svo
þannig getur jafnt aðdáun sem van-
mat vissra áhrifavalda skipt sköp-
um. í ljósi þessa hefðu víst fáir
framsæknir listamenn viljað vera í
náðinni hjá Hitler, og menn hafa
velt fyrir hver hefði t.d. orðið vegur
Emils Noldes, ef hann hefði verið
í viðlíka uppáhaldi hjá kanslaranum!
Málverkið „Munúð“ sem er málað
1893, er trúlega fyrst í myndröð-
inni um syndina, myndbyggingin
er sáraeinföld, samhverf og átaka-
lítil. Grænsvört digur glansandi og
bjúgalaga slanga vefur sig utan um
skaut og nakið hold hinnar fyrstu
konu, glottir illúðlega og ögrandi
framan í skoðandann. Eva horfir
hins vegar óræð og eggjandi á hann,
andlit og tælandi barmur umvafin
myrkri duld og óhugnaði. Hún er í
líki syndarinnar, fijóseminnar og
hinna holdlegu girnda, tákngerir
allt í senn lostann uppsprettú og
frummögn lífsins. Ásjóna og opið
gin slöngunnar vísa til hinnar æva-
fornu sagnar um erfðasyndina,
tennt og viðsjál sköp konunnar sem
bera jafnt í sér fordæmingu og fyr-
irheit, glötun sem framþróun.
Myndin „Sfinx“ frá 1901, er tal-
in ein hin hátíðlegasta og óhófleg-
asta sem máluð hefur verið af
myndefninu í allri listasögunni, með
ödipusargátuna greypta neðantil í
hinn gyllta stásslega ramma. Hvað
er það sem gengur á fjórum fótum
um morguninn, tveim á hádegi og
þremur á kvöldin, - sjálfur maður-
inn. Gátan yfirfærist svo á konuna,
hina lýsandi og lostfögru valkyiju,
hér er yfirstéttarfrú í líki hinnar
hættulegu tortímandi konu sem bik-
svart myrkrið umvefur - femme
fatale. Myndbyggingin er einnig
samhverf og ei heldur átakamikil,
en er samt fýrir hendi, byggist á
ríkum hlutfallaandstæðum og þeim
línum í líkama konunnar sem skera
myndflötinn, lóðréttum sem lárétt-
um, en þó einkum skálínum homa
á milli og þvert yfír flötinn. Fyrir
þá mörgu sem töldu og telja jafn-
vel enn, að ýmsir áhangendur tákn-
sæisins hafi skrifað innstæðulausar
ávísanir á listasöguna. Afgreiða þá
með einu pennastriki, þar á meðal
Franz von Stiick, væri fróðlegt að
rannsaka áhrif þeirra á list aldar-
innar og athuga nánar upp úr hvaða
jarðvegi list þeirra var sprottin.
Þeim tókst að visu að gera lista-
mennina tortryggilega og halda
þeim utangarðs í áratugi, senda bðð
í allar áttir um léttvægi stefnunn-
ar. En þetta var vonlaust til lengri
tima litið, því listamenn táknsæisins
voru áhrifavaldar langt fram á öld-
ina, og nú virðist verið að skipa
þeim til þess hásætis sem þeir verð-
skulduðu.
Lítum aðeins til þess, að norðar
í álfunni þ.e. París var helsti full-
trúi og brautryðjandi táknsæisins
hinn mun eldri Gustave Moreau
(1826-1898). Þessi stórgáfaði mað-
ur þróaði list sína út frá beinum
áhrifum frá málurum miðalda og
endurreisnar, eins og Andrea Man-
tegna, Benozzo Gozzoli og freskum
hans í höll Medici-Riccardi ættar-
innar í Flórenz, svo og freskum
Michaelangelos í Sistínsku kapell-
unni í Róm. Hann hélt einkaskóla
í París og meðal nemenda hans og
aðdáenda voru Henri Matisse og
Georges Rouault. Þá sögðu Salvad-
or Dali og Max Ernst hann frum-
kvöðul súrrealismans. Þetta er nú
allt bókað og viðurkennt og þarf
kannski ekki að draga það fram,
þótt áhuginn á listamanninum. og
aðsóknin að Moreau-safninu í París
hafi verið næsta lítil lengstum.
Og hvað Franz von Stuck snert-
ir, var hann prófessor við listaka-
demíuna í Munchen um árabil, eða
frá 1895, og var þar leiðandi ásamt
hinum heilli kynslóð eldri Franz von
Lenbach. Og Stúck átti fleiri aðdá-
endur á þessari öld en ríkiskanslar-
ann Adolf Hitler, því meðal nem-
enda hans voru engir minni bógar
en Vasilly Kandinsky, Paul Klee,
Willy Geiger og Hans Purrmann,
og var einkum Karidinsky uppnum-
inn af lærimeistaranum og verkum
hans.
Bragi Ásgeirsson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
iningu. Hann sýnir hér enn á ný
“ segir meðal annars í dómnum.
ingu. Eggert Þorleifsson og Magn-
ús Ólafsson sýndu gamalkunna
kómíska takta sína, sem má svo
sem alltaf brosa af, en er farið að
slá örlítið í. Það var helst að Egg-
ert næði nýjum tónum í samspili
sínu við Þröst Leó, sem segja má
að smiti út frá sér með sínum af-
bragðsleik. Af leikurum í minni
hlutverkum má nefna Helgu Brögu
Jónsdóttur sem spilar vel úr tak-
mörkuðu hlutverki eiginkonu Bárð-
ar sem stendur með sínum manni
hvað sem á gengur og sinnir hús-
móðurhlutverkinu af list. Hún
uppskar nokkra hlátra. Það sama
má segja um Valgeir Skagfjörð í
hlutverki Golla bjútí. Ari Matthías-
son var ágætur í hlutverki Dóra,
hins upprennandi rithöfundar, og
þau Felix Bergsson, Bryndís Petra
Bragadóttir, Ellert A. Ingimundar-
son og Sóley Elíasdóttir komust öll
þokkalega frá sínum hlut.
Leikflétta Islensku mafíunnar
snýst um sakamál: Er Killian-fjöl-
skyldan mafían sem teygir anga
sína til áhrifa víða í þjóðfélaginu?
Stundar Bárður Killian ólöglegan
innflutning og sölu á eiturlyfjum í
skjóli fjölskyldufyrirtækisins?
Hyggst hann stinga af til Ástrálíu
með gróðann? Slíkar spurningar eru
lagðar upp en reyndar eru svörin
við þeim fyrirfram gefin, svo engin
spenna skapast í kringum þær.
Þessi þráður leikritsins er sá sem
gerir kröfu um að vera burðarstoð
verksins og titillinn vísar til hans.
En margir aðrir þræðir eru í leik-
fléttunni, önnur mál og sakamál
þessu ótengd koma við sögu, fjár-
málabrask og misferli, jarðarför,
fyllerí og morð. Það er þessi marg-
þátta flétta sem reynist vera veik-
asta hlið sýningarinnar. Hún er of
lausofin, hangir ekki nógu vel sam-
an. Þetta á sérstaklega við um fyrri
hluta sýningarinnar en lagast þegar
á líður, þegar áhorfendur eru farn-
ir að átta sig á fjölskyldutengslum
og tengingu einstakra atburða.
Staðreyndin er að sýningin er of
hæggeng, nær aldrei almennilegu
flugi eins og sýning af þessu tagi
verður að ná til að virka. Og þótt
tónninn sem gefinn er sé gaman-
samur, margar senUr byggðar upp
í kringum „brandara", nær kómíkin
sjaldan þeim hæðum að áhorfendur
veltist um að hlátri, þótt vissulega
kalli snjall textinn víða fram bros
og nokkra hlátra. Og hin harmræna
hlið verksins, sem vissulega er til
staðar, ristir heldur ekki nógu djúpt
til að snerta áhorfandann. Það er
eins og aðal frásagnarinnar sé hálf-
kæringur - og hálfkæringur hlýtur
alltaf að vera á kostnað einlægni
sem er nauðsynleg þegar koma á
harmrænum atburðum á framfæri.
Mikið er lagt í sviðsmynd og
tæknileg hlið uppsetningarinnar er
með miklum sóma. Bíl og báti er
ekið í heilu lagi inn á sviðið, talíur
hífa fólk hátt í Ioft upp og ljósabún-
aður er mikill og glæsilegur. Hönn-
uður sviðsmyndar og ljósamaður
eiga hrós skilið fyrir sinn hlut.
Hönnun búninga er einnig með
ágætum og oft setja búningarnir
skemmtilegan stíl á atriðin. Sá stór-
hugur sem sjá má af þessari um-
gjörð er kannski í fullu samræmi
við þann stórhug sem býr í bijósti
Killiananna. En ef stórhugurinn
varð Killian-fjölskyldunni að falli
er ekki hægt að segja að umgjörð
sýningarinnar verði henni að falli.
Það sem heldur þessari sýningu
niðri, kemur í veg fyrir að hún nái
flugi, liggur í byggingu leikritsins
eins og áður er sagt, sem gerir að
framvindan verður of hæg. Sýning-
una skortir þann hraða sem er
nauðsynlegur svona leikformi. Það
verður því að segjast að leikstjómin
hefur ekki tekist sem skyldi í þess-
ari uppsetningu. Kjartan Ragnars-
son leikstjóri nær ekki því út úr
leikurum sínum sem krefjast verður
(með örfáum undantekningum) og
nær ekki heldur að halda uppi þeim
dampi sem gefinn er með kröftugri
upphafssenu. Að síðustu vil ég geta
þess að textinn er oft á tíðum mjög
vel skrifaður og samtöl mörg hver
hnyttin og skemmtileg.
Soffía Auður Birgisdóttir
Morgunblaðið/Ásdís
VERÐLAUNAHAFARNIR í ár: Páll Stefánsson, Hilmir Snær Guðnason,
Steinunn Sigurðardóttir, Þorgerður Ingólfsdóttir og Orri Vigfússon.
Menningarverðlaun
VISA1995
MENNINGARVERÐLAUN VISA
1995 voru kunngerð og afhent
síðastliðinn fimmtudag. Féllu
þau eftirtöldum einstaklingum í
skaut: Steinunni Sigurðardóttur
rithöfundi á sviði ritlistar, Þor-
gerði Ingólfsdóttur söngstjóra
Hamrahlíðarkórsins á sviði tón-
listar, Hilmi Snæ Guðnasyni leik-
ara á sviði leiklistar, Páli Stef-
ánssyni ljósmyndara á sviði
myndlistar og Orra Vigfússyni
forstjóra á sviði náttúruverndar.
„Steinunn sannaði fljótt að hún
var ekki aðeins efnilegt ljóðskáld
heldur hafði hún einnig fengið í
vöggugjöf og síðan þroskað með
sér mikinn sagnaanda,“ sagði
Einar S. Einarsson, fram-
kvæmdastjóri VISA ÍSLAND,
sem afhenti verðlaunin. Þorgerði
sagði hann hafa með starfi sínu
unnið mikið uppbyggingar- og
menningarstarf með ungu fóiki
og Hilmi Snæ sagði Einar glæsi-
Iegan fulltrúa yngstu kynslóðar-
innar í íslensku leikhúsi. Um Pál
sagði hann: „Eins og skákmeist-
arar verða stórmeistarar, má
segja um Pál að hann sé ekki
bara meistari á sínu sviði, heldur
stórmeistari á sviði þ'ósmyndun-
ar.“ Ennfremur sagði Einar Orr£
hafa unnið oinstakt brautryðj- '
andastarf á sviði umhverfis- og
náttúruverndar sem vakið hefði
athygli víða um lönd.
Stjórn Menningarsjóðs VISA
skipa Jóhann Ágústsson, Jón
Stefánsson og Einar S. Einars-
son. Verðlaunin eru 300.000 kr.
í hlut hvers.